Aksara N'Ko
| Aksara N'Ko ߒߞߏ | |
|---|---|
 | |
| Jenis | |
| Bahasa | N'Ko, Manding, Mandingo, Maninka |
| Pencipta | Solomana Kanté |
| Tarikh cipta | 1949 |
Tempoh masa | 1949–sekarang |
| Arah tulis | Kanan-ke-kiri |
| ISO 15924 | Nkoo, 165 |
Alias Unikod | NKo |
| U+07C0–U+07FF | |
Aksara N'Ko (ߒߞߏ - "saya berkata" dalam semua bahasa rumpun Manding) ialah suatu sistem tulisan untuk menulis bahasa-bahasa Manding dituturkan di Afrika Barat.[1][2] Ia diciptakan Solomana Kanté pada 1949. Aksara ini mirip tulisan abjad Arab, terutama arah tulisnya (kanan-ke-kiri) serta sifat hurufnya yang saling bersambung pada tapak; namun begitu, ia tidak serupa dengan tulisan Arab di mana ia mempunyai tanda dan huruf wajib menandakan nada dan bunyi vokal dituturkan.
Sistem ini tidak sahaja memiawai semua bahasa serumpun Manding dituturi[1][2] (melalui suatu laras bahasa dikembangkan iaitu bahasa N'Ko) malah dilihat sebagai antara sistem penulisan ciptaan terbaharu yang paling berjaya di rantau Afrika Barat[3] di mana ia menggalakkan kecelikan huruf dalam kalangan penutur bahasa Manding serata rantau tersebut bahkan menguatkan identiti budaya Manding.[4]
Sejarah[sunting | sunting sumber]
Aksara ini dikatakan muncul hasil ciptaan seorang pedagang dan guru bernama Solomana Kanté pada tahun 1949 di Côte d'Ivoire[5] yang tercabar daripada suatu rencana akhbar dibaca yang menganggap kononnya bangsa Afrika bersifat tunabudaya kerana ketiadaan sistem penulisan asli Afrika pada ketika itu.[2][1] Sistem ini disebarkan melalui banyak penulisan ilmiah seperti sastera dan sains serta kamus[6] yang banyak dihadiahkan Kanté kepada banyak tetamu yang sebahasa dengannya dari serantau Afrika Barat.
Aksara ini pertama kali mendapat mesin taip direka khas dari Eropah Barat hasil hubungan pemerintah Guinea dengan Kesatuan Soviet pada tahun 1950-an.[7]
Ia mula diterapkan dalam sukatan pendidikan sekolah-sekolah swasta Guinea Hilir pada awal 2000-an.[8]
Huruf aksara[sunting | sunting sumber]
Vokal[sunting | sunting sumber]
| ɔ | o | u | ɛ | i | e | a |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ߐ | ߏ | ߎ | ߍ | ߌ | ߋ | ߊ |
|
|
|
|
|
|
|
Konsonan[sunting | sunting sumber]
| r | d | ch | j | t | p | b |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ߙ | ߘ | ߗ | ߖ | ߕ | ߔ | ߓ |
|
|
|
|
|
|
|
| m | l | k | f | gb | s | rr |
| ߡ | ߟ | ߞ | ߝ | ߜ | ߛ | ߚ |
|
|
|
|
|
|
|
| n' | y | w | h | n | ny | |
| ߒ | ߦ | ߥ | ߤ | ߣ | ߢ | |
|
|
|
|
|
|
Tanda nada[sunting | sunting sumber]
| Nada tinggi | Nada rendah | Nada menaik | Nada menurun | |
|---|---|---|---|---|
| Vokal pendek | ߫ | ߬ | ߭ | (tiada) |
| Vokal panjang | ߯ | ߰ | ߱ | ߮ |
Nombor[sunting | sunting sumber]
| 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ߀ | ߁ | ߂ | ߃ | ߄ | ߅ | ߆ | ߇ | ߈ | ߉ |
Rujukan[sunting | sunting sumber]
- ^ a b c Eberhard, David; Simons, Gary; Fennig, Charles, penyunting (2019). "N'ko". Ethnoloque. Dicapai pada June 12, 2019.
- ^ a b c Oyler, Dianne (Spring 2002). "Re-Inventing Oral Tradition: The Modern Epic of Souleymane Kanté". Research in African Literatures. 33 (1): 75–93. doi:10.1353/ral.2002.0034. JSTOR 3820930. OCLC 57936283.
- ^ Unseth, Peter. 2011. Invention of Scripts in West Africa for Ethnic Revitalization. In Fishman, Joshua; Garcia, Ofelia (2011). Handbook of Language and Ethnic Identity: The Success-Failure Continuum in Language and Ethnic Identity Efforts (Volume 2). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-983799-1.
- ^ Oyler, Dianne White (1994) Mande identity through literacy, the N'ko writing system as an agent of cultural nationalism. Toronto: African Studies Association.
- ^ Oyler, Dianne White (November 2005). The History of N'ko and its Role in Mande Transnational Identity: Words as Weapons. Africana Homestead Legacy Publishers. m/s. 1. ISBN 978-0-9653308-7-9.
- ^ Oyler, Dianne White (2001). "A Cultural Revolution in Africa: Literacy in the Republic of Guinea since Independence". The International Journal of African Historical Studies. 34 (3): 585–600. doi:10.2307/3097555. ISSN 0361-7882.
- ^ Rosenberg, Tina (9 Disember 2011). "Everyone Speaks Text Message". The New York Times Magazine. m/s. 20.
- ^ Wyrod, Christopher (January 2008). "A social orthography of identity: the N'ko literacy movement in West Africa". International Journal of the Sociology of Language. 2008 (192). doi:10.1515/ijsl.2008.033. ISSN 0165-2516. S2CID 143142019.