Bahasa Bawean

Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Bawean
bhâsa Phêbiyên
Asli kepadaIndonesia
KawasanPulau Bawean, Kabupaten Gresik
EtnikBawean
Penutur bahasa
20,000 (1984)[1]
Dialek/loghat
Status rasmi
Bahasa minoriti
dikenali di
Dikawal selia olehIndonesia Badan Pengembangan dan Pembinaan Bahasa
Kod bahasa
ISO 639-3–
Glottologbawe1237
  Kawasan di mana bahasa Bawean digunakan
  Kawasan yang termasuk dalam Kabupaten Gresik (termasuk Pulau Bawean)

Bahasa Bawean[2] ialah variasi geografi bahasa yang dianggap sebagai salah satu daripada dialek bahasa Madura[a 1] yang terutama dituturkan oleh orang Bawean di Pulau Bawean, Kabupaten Gresik, Jawa Timur.[3][4] Bahasa ini pada asalnya ialah bahasa pijin yang telah melalui proses kreolisasi, jadi ia mempunyai pelbagai perbendaharaan kata yang bercampur daripada bahasa lain, seperti bahasa Jawa (terutama dari kawasan Gresik), Banjar, Bugis, dan Makassar.[5][6]

Status linguistik[sunting | sunting sumber]

Dalam buku Bahasa-Bahasa Indonesia (1984) oleh P.W.J. Nababan, bahasa Bawean direkodkan sebagai bahasa berasingan dengan 20,000 penutur di Pulau Bawean.[1] Sementara itu, menurut kajian yang dilakukan oleh Retno Fatmalasari dalam jurnal bertajuk Integrasi Kata Bahasa Jawa dan Bahasa Madura ke Dalam Bahasa Bawean yang diterbitkan pada tahun 2020, walaupun ramai yang menyebut bahasa Bawean sebagai dialek bahasa Madura, dalam penelitian ini, bahasa Bawean masih dianggap sebagai bahasa yang terpisah.[7]

Dialek[sunting | sunting sumber]

Bahasa Bawean mempunyai beberapa dialek, dialek yang berbeza ini terdapat di beberapa kampung di Pulau Bawean. Memetik daripada Repositori Unair, Eva Wijayanti mendedahkan terdapat empat kampung yang mempunyai dialek bahasa yang agak berbeza, iaitu kampung Daun dan Suwari di mukim Sangkapura, serta kampung Kepuhteluk dan Diponggo di mukim Tambak.[6][8]

Kepelbagaian dialek empat buah kampung itu tergambar dalam penggunaan perkataan 'saya'. Orang kampung Daun memanggil 'saya' dengan perkataan éson, manakala orang kampung Suwari memanggilnya éhon. Kemudian, orang kampung Kepuhteluk akan memanggil 'saya' dengan perkataan bulâ dan orang Diponggo akan memanggilnya dengan perkataan aku.[8]

Variasi dialek ini juga menjadi ciri setiap kampung. Oleh itu, cukuplah mendengar dialek yang mereka gunakan, orang Bawean yang lain akan mudah mengenali kampung mana mereka berasal. Daripada empat dialek tersebut, dialek kampung Diponggo merupakan dialek yang mempunyai perbezaan yang paling ketara antara dialek lain. Kebanyakan kosa kata dalam dialek Diponggo hampir sama dengan kosa kata dalam bahasa Jawa.[8]

kosa kata bahasa Jawa, seperti dé'é, iki, séwu, ayu, saiki, isuk, dan kata pinjaman lain turut digunakan oleh penduduk kampung Diponggo. Hal ini berlaku kerana kebanyakan penduduk di kampung Diponggo adalah berketurunan masyarakat Jawa. Tidak hairanlah dialek Diponggo banyak dipengaruhi oleh bahasa Jawa.[8]

Kreolisasi[sunting | sunting sumber]

Kreol Bawean
Bawean Selat, Bawean Pasar[a 2]
Cakap Boyan
Contoh perbualan dalam bahasa kreol Bawean dalam ruangan ulasan halaman Facebook.
Asli kepadaMalaysia dan Singapura
KawasanJohor, Kuala Lumpur, dan Selangor (Malaysia); Lorong Buangkok (Singapura)[9]
EtnikBawean
Penutur bahasa
tidak diketahui
Kod bahasa
ISO 639-3–

Dalam bahasa Bawean juga terdapat satu bentuk bahasa kreol hasil daripada akulturasi budaya dan bahasa yang berlaku dalam masyarakat etnik Bawean.[10] Bahasa ini dianggap sebagai proses kreolisasi bahasa Madura. Bentuk bahasa kreol ini berbeza dengan bentuk asli bahasa Bawean di pulau asal yang dipengaruhi oleh bahasa Madura, Jawa, dan Melayu.[11] Ragam bahasa kreol ini lazimnya dituturkan oleh pendatang dan keturunan Bawean yang menetap di Malaysia dan Singapura. Penggunaannya bercampur dengan bahasa Melayu standard dan jenis bahasa Inggeris di negara ini. Contohnya boleh dilihat dalam ayat "Bulâ ni orèng Boyan la, first time ni i ada balik kat kampong halaman" yang bermaksud "Saya orang Bawean, ini kali pertama saya pulang ke kampung halaman".[12]

Fonologi[sunting | sunting sumber]

Dalam bahasa Bawean terdapat 28 simbol transkripsi fonetik yang terdiri daripada 18 konsonan fonem dan 10 sistem dasar vokal.[6] Berikut ialah kotak fonem yang terdapat dalam dialek Bawean bahasa Madura, hurufnya dalam kurungan empat segi ⟨...⟩ menunjukkan penulisan ortografi fonetik dalam sumber.

Vokal[sunting | sunting sumber]

Dalam bahasa Bawean, terdapat 2 fonem vokal yang tidak terdapat dalam dialek utama bahasa Madura (fonem /o/ dan /e/), sehingga menjadikan dialek ini mempunyai 10 fonem vokal kesemuanya.[6]

Perbandingan kotak fonem vokal
Bawean
Depan Pertengahan Belakang
takbulat bulat
Tertutup /i/
⟨i⟩ 		/ɨ/
⟨I⟩ 		/u/
⟨u⟩
Tengah /e/
⟨e⟩ 		/ə/
⟨ə⟩ 		/ɤ/
⟨U⟩ 		/o/
⟨o⟩
½ buka /ɛ/
⟨ɛ⟩ 		/ɔ/
⟨Ͻ⟩
Terbuka /a/
⟨a⟩
Madura
Depan Pertengahan Belakang
takbulat bulat
/i/
⟨i⟩ 		/ɨ/
⟨e⟩ 		/u/
⟨u⟩
/e/
⟨è⟩ 		/ə/
⟨e⟩ 		/ɤ/
⟨â⟩
/ɔ/
⟨o⟩
/a/
⟨a⟩

Konsonan[sunting | sunting sumber]

Berbeda dengan fonem vokalnya yang lebih banyak, fonem konsonan dalam kotak fonem bahasa Madura dialek Bawean lebih sedikit ketimbang dialek utama bahasa Madura. Bahasa Bawean hanya memiliki 18 konsonan dibandingkan dengan bahasa Madura yang memiliki sekitar 27 fonem konsonan.[6][13] Sedikitnya jumlah konsonan pada dialek ini mungkin disebabkan karena ketidakadaan fonem letupan tarik-belakang (/ʈ/ dan /ɖ/) serta pengaspirasian fonem yang seringkali ditemukan dalam dialek utama justru jarang ditemui dalam dialek ini.[13]

Dwibib. Gigi/
Ronggi. 		Langit-
langit 		Lang-
bel. 		Celah-
suara
Sengau /m/
⟨m⟩ 		/n/
⟨n⟩ 		/ɲ/
⟨ñ⟩ 		/ŋ/
⟨ŋ⟩
Letup nirsuara /p/
⟨p⟩ 		/t/
⟨t⟩ 		/c/
⟨c⟩ 		/k/
⟨k⟩ 		/ʔ/
⟨?⟩
bersuara /b/
⟨b⟩ 		/d/
⟨d⟩ 		/ɟ/
⟨j⟩ 		/ɡ/
⟨g⟩
Geser /s/
⟨s⟩ 		/h/
⟨h⟩
Getar /r/
⟨r⟩
Hampiran /l/
⟨l⟩ 		/j/
⟨y⟩ 		/w/
⟨w⟩

Kosa kata[sunting | sunting sumber]

Berikut adalah beberapa contoh kosa kata khas dalam bahasa Bawean.

  • eson atau bule, bermakna 'saya'
  • bekna, bermakna 'kamu'
  • kalaaken, bermakna 'ambillah'
  • kalaben, bermakna 'dengan'
  • tak kabessanyo'on atau naddeh nyo'on, bermakna 'terima kasih'
  • songkan, bermakna 'malas'
  • pandir, bermakna 'bercakap'
  • odik, bermakna 'hidup'
  • olo, bermakna 'kepala'
  • sakotik, bermakna 'sedikit'
  • kathirik, bermakna 'sendiri'
  • toghellen, bermakna 'saudara mara' atau 'awak'

Contoh ayat[sunting | sunting sumber]

Berikut adalah contoh ayat yang menggunakan kosa kata dalam bahasa Bawean.

  • "eson terro ka bekna", bermaksud "saya sayang awak" (perkataan eson kadangkala juga dipanggil ehon)
  • "buk, bede berrus?", bermaksud "puan, ada berus ke?" (perkataan berrus berasal daripada bahasa Inggeris 'brush')
  • "mak, pamelleaken pellem", bermaksud "puan, belikan mangga" (ada pengaruh bahasa Jawa Kuno pada akhiran -aken)
  • "silling na se bucor la mare e pabender", bermaksud "siling yang bocor telah dibaiki" (perkataan silling dalam bahasa Bawean berasal daripada perkataan bahasa Inggeris 'ceiling'; "silling" dalam bahasa Bawean ialah sentek)
  • "araa mak ghik bede edinnak? ekowa la alajer ka Singgapur", bermaksud "kenapa awak masih di sini? katanya dia sudah belayar ke Singapura" (perkataan araa berasal daripada perkataan 'arapah' dalam bahasa Madura, manakala perkataan alajer yang bermaksud 'berlayar' untuk menunjukkan bahawa orang itu keluar dari Pulau Bawean)

Lihat pula[sunting | sunting sumber]

Rujukan[sunting | sunting sumber]

Sumber utama[sunting | sunting sumber]

  1. ^ a b Nababan, P.W.J. (1984). Bahasa-Bahasa Indonesia (PDF). repository.unp.ac.id (dalam bahasa Indonesia). Padang, Indonesia: Institut Keguruan dan Ilmu Pendidikan Padang. m/s. 558. Dicapai pada 11 Februari 2024.
  2. ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, ed. (2019). "Dialect: Bawean" [Dialek Bawean] (dalam bahasa Inggeris). Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History [Kota Jena, negara Jerman: Institut Max Planck untuk Ilmu Sejarah Manusia].CS1 maint: extra text: authors list (link)
  3. ^ a b Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, ed. (2019). "Madurese" [Bahasa Madura] (dalam bahasa Inggeris). Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History [Kota Jena, negara Jerman: Institut Max Planck untuk Ilmu Sejarah Manusia].CS1 maint: extra text: authors list (link)
  4. ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, ed. (2019). "Maduresic" (dalam bahasa Inggeris). Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History [Kota Jena, negara Jerman: Institut Max Planck untuk Ilmu Sejarah Manusia].CS1 maint: extra text: authors list (link)
  5. ^ M, Rizka Nur Laily. Muallifa, Rizka (penyunting). "3 Hal Menakjubkan yang Hanya Bisa Dijumpai di Pulau Bawean Jawa Timur". www.merdeka.com (dalam bahasa Indonesia). Dicapai pada 2020-05-07.
  6. ^ a b c d e Wijayanti, Eva Dwi (2016). "Skripsi Variasi Dialek Bahasa Bawean di Wilayah Pulau Bawean Kabupaten Gresik: Kajian Dialektologi". 123dok.com (dalam bahasa Indonesia). Surabaya, Indonesia: Universitas Airlangga: 165. Dicapai pada 11 Februari 2024.
  7. ^ Fatmalasari, Retno (2020). "Integrasi Kata Bahasa Jawa dan Bahasa Madura ke Dalam Bahasa Bawean". ejournal.unesa.ac.id (dalam bahasa Indonesia). Surabaya, Indonesia: Universitas Negeri Surabaya. 6: 11. Dicapai pada 10 Februari 2024.
  8. ^ a b c d Fajri Kurnia (22 Mac 2021). "Istimewa! Pulau Kecil Ini Punya Dialek Bahasa yang Beragam". www.goodnewsfromindonesia.id (dalam bahasa Indonesia). Dicapai pada 18 April 2022.
  9. ^ Iksan, Ashadi (6 April 2019). "Kampung Lorong Buankok, Desa Komunitas Keturunan Bawean di Singapura". daerah.sindonews.com. Sindonews. Dicapai pada 14 Februari 2024.
  10. ^ Utami, S.W.B.; Anggraini, Bea (2019). "Tribes in Bawean as "the miniature of Indonesia"" [Suku-suku di Bawean sebagai "miniatur Indonesia"]. scholar.unair.ac.id (dalam bahasa Inggeris). Surabaya, Indonesia: Universitas Airlangga. 35: 12. Dicapai pada 14 Februari 2024.
  11. ^ Andayani, S. (2022). "Tipologi Bahasa Bawean Sebagai Kreolisasi Bahasa Madura Dalam Identitasnya Sebagai Bahasa Hibrida". kimli.mlindonesia.org (dalam bahasa Indonesia). Probolinggo, Indonesia: Universitas Panca Marga. Dicapai pada 14 Februari 2024.
  12. ^ "Bahasa Bawean - Facebook". www.facebook.com. Suara Komuniti Bawean (SKB). 14 Julai 2014. Dicapai pada 14 Februari 2024.
  13. ^ a b Davies, W. D. (2010). A Grammar of Madurese. Berlin: De Gruyter Mouton.

Nota[sunting | sunting sumber]

  1. ^ Menurut Glottolog 4.8, bahasa Madura terbagi menjadi 6 dialek yang terdiri dari: Bawean, Bangkalan, Pamekasan, Sampang, Sumenep, dan Sapudi.[3]
  2. ^ Nama alternatif dipetik daripada kata-kata penutur asal.

Pautan luar[sunting | sunting sumber]


Ikon tunas

Rencana berkaitan bahasa ini ialah rencana tunas. Anda boleh membantu Wikipedia dengan mengembangkannya.

Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Bahasa_Bawean&oldid=6117094"