Bahasa Scots Pertengahan

Scots Pertengahan
Scottis
Kawasan	Tanah Pamah Scotland, sebahagian Kepulauan Utara
Era	Berkembang menjadi Scots Moden pada pertengahan abad ke-18
Keluarga bahasa	Indo-Eropah Jermanik Jermanik Barat Jermanik Laut Utara Anglo-Frisia Anglik Scots Pertengahan
Bentuk awal	Bahasa Inggeris Lama Northumbria Bahasa Inggeris Pertengahan Awal Scots Awal
Kod bahasa
ISO 639-3	–
Linguist List	sco-smi
Glottolog	Tiada

Bahasa Scots Pertengahan (Jawi: ‏بهاس سكوت‌س ڤرتڠهن‎‎) merupakan bahasa Anglik di Tanah Pamah Scotland dari tempoh 1450 hingga 1700. Menjelang akhir abad ke-15, fonologi, ortografi, morfologi, sintaksis dan kosa katanya telah jauh mencapah daripada Scots Awal, yang hampir tidak dapat dibezakan dengan Bahasa Inggeris Pertengahan Northumbria awal. Seterusnya, ortografi Scots Pertengahan berbeza daripada standard Bahasa Inggeris Moden Awal yang mula digunakan di England. Bahasa Scots Pertengahan agak seragam dalam pelbagai teksnya, dengan hanya beberapa variasi yang disebabkan oleh penggunaan kata-kata Romawi dalam terjemahan daripada Latin atau Perancis, gaya bahasa dan tatabahasa dalam resensi teks-teks selatan yang dipengaruhi oleh gaya selatan, serta kesilapan yang dilakukan oleh pencetak asing.

Sejarah

Hubungan kerabat Stewart dengan bahasa yang dituturkan di tanah pamah telah memisahkan Scotland kepada dua bahagian: Kawasan Tanah Tinggi yang berbahasa Gaelik dan Tanah Pamah yang berbahasa Anglik. Ramai penduduk Tanah Tinggi menganut agama Katolik semasa Reformasi Scotland, yang membawa kepada Statut Iona 1609 yang memaksa ketua suku-suku untuk mengasaskan gereja Protestan, menghantar anak-anak mereka ke sekolah dan berhenti menyokong golongan seniman barda yang memelihara tradisi budaya Gaelik. Ini disusuli pada tahun 1616 dengan akta menubuhkan sekolah-sekolah paroki di Tanah Tinggi dengan bertujuan untuk menghapuskan bahasa Gaelik.

Wilayah tanggungan Denmark iaitu Orkney dan Shetland pernah dipegang oleh golongan orang kaya Scotland sejak akhir abad ke-14. Mereka memperkenalkan loghat Tanah Pamah yang kemudian mula menggantikan bahasa Norn. Pada 1467, kepulauan ini menjadi sebahagian daripada Scotland.

Menjelang awal abad ke-16, nama Scottis (sebelumnya digunakan untuk bahasa Gaelik di Ireland dan Scotland) telah diterima pakai sebagai bahasa kebangsaan kerajaan Stewart. Istilah Erse (Ireland) digunakan untuk Gaelik, manakala Inglis (yang sebelumnya merujuk bahasa kepada mereka sendiri) semakin digunakan hanya untuk bahasa yang di selatan sempadan. Contoh pertama peralihan terminologi ini dicatatkan oleh seorang lelaki yang tidak dikenali pada 1494. Pada 1559, William Nudrye diberikan monopoli oleh mahkamah untuk menghasilkan buku teks sekolah, dengan dua tajuknya disenaraikan sebagai Ane Schort Introduction: Elementary Digestit into Sevin Breve Tables for the Commodius Expeditioun of Thame That are Desirous to Read and Write the Scottis Toung dan Ane Intructioun for Bairnis to be Learnit in Scottis and Latin, tetapi tiada bukti buku ini pernah dicetak.

Dari 1610 hingga 1690-an, semasa Pengkolonian Ulster, kira-kira 200,000 orang Scotland menetap di utara Ireland, membawa dialek yang kemudian dikenali sebagai dialek Ulster Scots.

Kemudian dalam tempoh ini, pengaruh selatan terhadap bahasa meningkat kerana hubungan politik dan sosial baru dengan England sebelum dan selepas kemangkatan James VI ke takhta England. Menjelang Penyatuan Parlimen pada 1707, Bahasa Inggeris Moden selatan umumnya diterima pakai sebagai bahasa sastera walaupun Scots Moden kekal sebagai bahasa vernakular.

Ortografi

Secara umumnya, jurutulis Scots Pertengahan tidak pernah berjaya menetapkan satu sistem ejaan standard untuk setiap perkataan, sebaliknya menggunakan sistem variasi bebas berdasarkan beberapa varian ejaan. Sesetengah jurutulis menggunakan varian mereka sendiri, tetapi ini agak jarang. Variasi paling sedikit wujud pada akhir abad ke-16 apabila pencetak mula menggunakan ejaan tetap. Penggunaan varian ejaan Scots Pertengahan berakhir pada abad ke-17 apabila pencetak mula mengguna pakai konvensi Inggeris.

Bahasa Scots Pertengahan menggunakan beberapa huruf dan gabungan huruf yang kini sudah tidak digunakan:

• þ (thorn) setara dengan th moden seperti dalam thae. þ sering tidak dapat dibezakan dengan huruf y dan sering ditulis sedemikian.
• ȝ (yogh) dalam nȝ ialah /ɲ/ seperti dalam bahasa Perancis Bretagne. Ia kemudian berubah kepada /ŋ/ atau /nj/ membawa kepada ejaan moden dengan z dan y seperti dalam Menzies /ˈmɪŋʌs/ dan Cunyie /ˈkʌnjiː/.
• ȝ (yogh) pada posisi awal ialah /j/ seperti dalam ȝear 'tahun'.
• quh [xw] setara dengan wh moden.
• sch setara dengan sh moden.
• Ligatur s panjang dan s pendek (ſs, condong ſs), serupa dengan Jerman ß, kadangkala digunakan untuk s (dengan bacaan varian seperti sis). Dikodkan dalam Unicode sebagai U+A7D6 Ꟗ HURUF BESAR SCOTS PERTENGAHAN S dan U+A7D7 ꟗ HURUF KECIL SCOTS PERTENGAHAN S, kerana aksara untuk Jerman ß juga boleh menjadi ligatur s panjang dan z sedangkan ligatur Scots Pertengahan tidak boleh.
• ff awal ialah f tunggal bergaya.
• Infleksi -ys, -is dilafazkan sebagai /ɪz/ selepas konsonan sibilan dan letusan serta konsonan bersuara lain, dan /ɪs/ selepas konsonan tak bersuara lain, kemudian dipendekkan kepada /z/ dan /s/ seperti dalam Scots Moden -s. Ejaan -ys atau -is juga ada dalam perkataan lain seperti Inglis [ˈɪŋlɪs] dan Scottis [ˈskotɪs]. Ejaan Scots lama yang masih hidup dalam nama-nama tempat seperti Fowlis [fʌulz], Glamis [ɡlɑːmz] dan Wemyss [wimz].
• d selepas n dahulu sering (dan masih) senyap iaitu barrand ialah [ˈbarən] = barren.
• i dan j sering bertukar ganti.
• h sering senyap.
• l selepas a dan o telah menjadi vokal dan kekal digunakan sebagai peranti ortografi untuk menunjukkan panjang vokal. Oleh itu nama tempat Balmalcolm /ˈbɑːməkoːm/, Falkirk /ˈfɑːkɪrk/, Kirkcaldy /kərˈkɑːdi/, Culross /ˈkuːrəs/ dan Culter /ˈkuːtər/.
• i selepas vokal juga digunakan untuk menunjukkan panjang vokal, contohnya ai /aː/, ei /eː/ oi /oː/ dan ui /øː/.
• u, v dan w sering bertukar ganti.
• Selepas -ch dan -th, sesetengah jurutulis menambah -t akhir pleonastik (-cht, -tht); ini tidak disebut.
• Perkataan ane mewakili angka ane serta artikel tak tentu an dan a, dan disebut serupa dengan penggunaan Scots Moden. Contohnya, Ane Satyre of the Thrie Estaitis disebut a sateer o the three estates.
• Kata nama kerja (gerund) -yng (-ing) membezakan dirinya daripada partisipel kini -and /ən/, dalam Scots Pertengahan, contohnya techynge, cryand and bydand—-cogan kata Gordon Highlanders. Kedua-dua kata nama kerja dan partisipel kini umumnya bergabung menjadi /ən/ menjelang 1700.

Fonologi

Perkembangan vokal Scots Pertengahan:

		Scots Pertengahan
	Awal Scots	Awal s1575	Akhir s1600
Vokal Panjang
1:	iː →	ei →	ɛ(ː)i
2:	eː →	iː →	i(ː)
		↗
3:	ɛː →	eː
		↘
4:	aː →	ɛː →	e(ː)
5:	o̞ː →	oː →	oː
6:	uː →	uː →	u(ː)
	↗
6a:	u̞lː#, u̞lːC →	u̞l →	öl
7:	øː →	ø(ː) (iː) →	øː
Diftong
8a:	ai# →	ɛi →	ɛi
8:	aiː →	æi →	ei
8b:	?äː#, ?ɑː# →	aː →	e̞ː
9:	o̞i →	o̞i →	oɪ
10:	ui →	u̞i →	öi
11:	ei → eː →	iː →	i#
12:	au →	ɑː(aː) →	ɑː(aː)
12a:	al#, alC# ↗ →	al →	al
13:	o̞u →	o̞u →	o̞u
13a:	ol     ↗ →	ol
14a:	iu → iu →	iu →	iu, ju
14b:	ɛːu → ɛu     ↗
Vokal Pendek
15:	ɪ →	ɪ (ɛ̽) →	ɪ(ɛ̽)
16:	ɛ →	ɛ →	ɛ
17:	a →	a →	a
18:	o̞ →	o →	o
19:	u̞ →	u̞ →	ö

Peraturan Panjang Vokal Scotland diandaikan terbentuk antara tempoh Scots Pertengahan awal dan akhir. Di sini panjang vokal bergantung pada persekitaran fonetik dan morfemik. Vokal-vokal yang terjejas cenderung dilafazkan sepenuhnya panjang dalam suku kata bertekanan akhir sebelum konsonan lisan bersuara kecuali /l/, dalam hiatus, sebelum sempadan perkataan atau morfem dan sebelum /rd/ dan /dʒ/.

Perbezaan utama dengan bahasa Inggeris selatan kontemporari ialah penggabungan awal /ei/ dengan /e/ (dey 'mati', ley 'berbaring'), pemvokalan /l/ awal abad ke-15 di mana /al/ (kecuali antara vokal dan sebelum /d/), /ol/ dan biasanya /ul/ bergabung dengan /au/, /ou/ dan /uː/, /v/ medial dan akhir hilang (deil 'syaitan', ser 'berkhidmat'). Pergeseran Vokal Besar berlaku separa, /u/ dan /øː/ tidak terjejas, /ɔː/ menjadi /oː/, /iː, eː, ɛː/ dan /aː/ menjadi /ɛi, iː, eː/ dan /ɛː/.

Teks contoh

Berikut ialah petikan daripada risalah antireformasi Nicol Burne Of the praying in Latine (1581):

Thair be tua kynd of prayeris in the kirk, the ane is priuat, quhilk euerie man sayis be him self, the vthir is publik, quhilk the preistis sayis in the name of the hail kirk. As to the priuate prayeris, na Catholik denyis bot it is verie expedient that euerie man pray in his auin toung, to the end he vndirstand that quhilk he sayis, and that thairbie the interior prayer of the hairt may be the mair valkinnit, and conseruit the bettir; and gif, onie man pray in ane vther toung, it is also expedient that he vnderstand the mening of the vordis at the lest. For the quhilk caus in the catholik kirk the parentis or godfatheris ar obleist to learne thame quhom thay hald in baptisme the formes of prayeris and beleif, and instruct thame sufficiently thairin, sua that thay vndirstand the same: Albeit the principal thing quhilk God requiris is the hairt, that suppois he quha prayis vndirstand nocht perfytlie the vordis quhilk he spekis, yit God quha lukis in the hairt, vill nocht lat his prayer be in vane. As to the publik prayeris of the kirk, it is not necessar that the pepill vndirstand thame, becaus it is nocht the pepill quha prayis, bot the preistis in the name of the hail kirk, and it is aneuche that thay assist be deuotione liftand vp thair myndis to God or saying thair auin priuate oraisonis, and that be thair deuotione thay may be maid participant of the kirk. As in the synagogue of the Ieuis, the peopill kneu not quhat all thay cerimonies signifeit, quhilk vas keipit be the preistis and vtheris in offering of thair sacrifices and vther vorshipping of god, and yit thay did assist vnto thame; ye, sum of the preistis thame selfis miskneu the significatione of thir cerimoneis Than gif it vas aneuche to the pepill to vndirstand that in sik ane sacrifice consisted the vorshipping of God, suppois thay had not sua cleir ane vndirstanding of euerie thing that vas done thairin, sua in the catholik kirk, quhen the people assistis to the sacrifice of the Mess, thay acknaulege that thairbie God is vorshippit, and that it is institute for the remembrance of Christis death and passione. Albeit thay vndirstand nocht the Latine toung, yit thay ar not destitut of the vtilitie and fruit thairof. And it is nocht vithout greit caus that as in the inscrptione and titil quhilk pilat fixed vpone the croce of Christ Iesus thir thre toungis var vritt in, Latine, Greik, and Hebreu, sua in the sacrifice and the publik prayeris of the kirk thay ar cheiflie retenit for the conseruatione of vnitie in the kirk and nationis amang thame selfis; for, gif al thingis var turnit in the propir langage of euerie cuntrey, na man vald studie to the Latine toung, and thairbie al communicatione amangis Christiane pepil vald schortlie be tane auay, and thairbie eftir greit barbaritie inseu. Mairatour sik publique prayeris and seruice ar keipit mair perfytlie in thair auin integritie vithout al corruptione; for gif ane natione vald eik or pair onie thing, that vald be incontinent remarkt and reprouit be vther nationis, quhilk culd not be, gif euerie natione had al thai thingis turnit in the auin propir langage; as ye may se be experience, gif ye vald confer the prayeris of your deformit kirkis, togidder vith the innumerabil translationis of the psalmes, quihlk ar chaingit according to euerie langage in the quhilk thay ar turnit. It is not than vithout greit caus, and ane special instinctione of the halie Ghaist, that thir toungis foirspokin hes bene, as thay vil be retenit to the end of the varld. And quhen the Ieuis sall imbrace the Euangel than sall the sacrifice and other publik prayeris be in the Hebreu toung, according to that quhilk I said befoir, that on the Croce of Christ thai thrie toungis onlie var vrittin, to signifie that the kirk of Christ suld vse thay thre toungis cheiflie in his vorshipping, as the neu and auld testament ar in thir thre toungis in greitast authoritie amangis al pepill.

Lihat juga

• Sejarah bahasa Scots
• Sejarah fonologi bahasa Scots
• Kamus Bahasa Scots

Bacaan lanjut

• A History of Scots to 1700 in A Dictionary of Older Scots Vol. 12. Oxford University Press 2002.
• Aitken, A.J. (1977) How to Pronounce Older Scots in Bards and Makars. Glasgow, Glasgow University Press.
• Jones C. (ed) The Edinburgh History of the Scots Language, Edinburgh, University of Edinburgh Press. ISBN 0-7486-0754-4

Pautan luar

• Scottish Language Dictionaries Ltd
• The Palaeography of Scottish Documents 1500 - 1750
• Reading Older Scots
• Teaching Package
• The Scottish Text Society