Bencao Gangmu
| Kawalan kewibawaan | |
|---|---|
| OCLC | 23308120 |
Bencao Gangmu merupakan ensiklopedia herba yang menggabungkan pengetahuan perubatan sebelum abad ke-16 di China. Penulisnya, Li Shizhen, ialah seorang pakar perubatan, ahli farmasi dan juga sarjana ilmu alam ketika zaman Dinasti Ming. Manuskripnya siap pada tahun 1578 tetapi penerbitan hanya berlaku pada 1596 di Nanjing. Karya ini kemudian dimasukkan ke dalam Siku Quanshu di bahagian teks perubatan.
Proses dari penyiapan manuskrip hingga penerbitan memakan masa lebih satu dekad. Li Shizhen pernah cuba mencari penerbit di beberapa wilayah termasuk Qizhou, Huangzhou dan Wuchang, namun gagal. Pada 1579 beliau membawa naskhah ke Nanjing untuk mendapatkan penerbit, tetapi masih ditolak. Hanya pada 1590 barulah seorang pengumpul buku dan penerbit, Hu Chenglong, menaja percetakan. Malangnya, Li Shizhen meninggal dunia kurang tiga tahun selepas itu tanpa sempat melihat bukunya diterbitkan.[1]
Latar belakang
[sunting | sunting sumber]Li Shizhen menumpukan hampir tiga dekad untuk menyelesaikan naskhah Kompendium Materia Medica. Sepanjang tempoh itu, teksnya melalui tiga kali penulisan semula sehingga versi muktamad siap pada tahun 1578. Untuk melengkapkan kandungan, beliau merujuk lebih daripada 800 buah buku klasik dan moden,[2] selain turun sendiri ke pelbagai kawasan bagi mengumpul contoh bahan, menyemak habitat, serta mencatat pemerhatian peribadi.[3]
Buku utama yang dijadikan rujukan asas ialah Zhenglei Bencao hasil tulisan Tang Shenwei dari zaman Dinasti Song. Sesudah penerbitan Kompendium ini, ada sarjana lain yang cuba menambah baiknya. Antara yang terkenal ialah Zhao Xuemin yang menulis Bencao Gangmu. Dalam karya itu, beliau menambah lebih 700 jenis ubat baharu, melengkapkan 161 catatan tambahan, serta membetulkan puluhan kesilapan dalam teks asal.
Struktur
[sunting | sunting sumber]Kompendium Materia Medica terdiri daripada 52 jilid dengan jumlah catatan kira-kira 1.9 juta perkataan. Teks ini menghimpunkan 1892 jenis ubat, termasuk 374 jenis baharu yang diperkenalkan oleh Li Shizhen.[4] Buku ini memuatkan 1109 ilustrasi bahan perubatan serta lebih daripada 11,000 formula rawatan, di mana lebih 8,000 dikumpulkan dan disusun sendiri oleh Li. Keseluruhan isi dibahagikan kepada 16 bahagian besar merangkumi air, api, tanah, mineral, rumput, bijirin, sayuran, buah-buahan, pokok, peralatan, serangga, ikan bersisik, haiwan bercangkerang, burung, binatang darat dan manusia. Bahagian-bahagian ini kemudian diperincikan menjadi 60 kategori.
Setiap bahan ubatan dihuraikan mengikut susunan tertentu: penamaan, asal-usul, pembetulan kesilapan catatan lama, kaedah penyediaan, rasa dan sifat, fungsi utama, analisis keberkesanan, serta senarai resipi rakyat. Teks ini memasukkan 881 tumbuhan ubat bersama 61 tambahan lampiran, menjadikan jumlah 942 jenis. Jika ditambah 153 tumbuhan yang hanya disebut nama tanpa perincian, jumlah keseluruhan mencapai 1095 spesies, iaitu lebih separuh daripada keseluruhan bahan yang dihimpun.
Li Shizhen turut mengasingkan tumbuhan mengikut jenis, misalnya bahagian rumput dibahagikan kepada subkategori seperti herba gunung, herba wangi, herba paya, tumbuhan beracun, tanaman menjalar, herba akuatik, herba batuan, lumut, serta herba pelbagai. Kaedah pengelasan ini menjadikan teks lebih sistematik berbanding karya terdahulu.
Pengaruh
[sunting | sunting sumber]Kompendium Materia Medica membawa perubahan penting dalam cara pengelasan bahan perubatan tradisional. Kaedahnya lebih teratur dan konsisten, misalnya kumpulan “serangga” diperluas hingga 106 jenis dengan pecahan mengikut cara pembiakan: daripada telur, daripada kelembapan, serta hasil transformasi. Kaedah ini dipengaruhi falsafah agama Buddha yang turut membahagikan makhluk berdasarkan bentuk kelahiran. Pendekatan tersebut memberi kesan besar kepada perkembangan awal ilmu taksonomi tumbuhan dan haiwan.
Karya ini juga membetulkan banyak salah faham lama. Contohnya, tumbuhan nanxing dan huzhang pernah dianggap dua spesies berasingan, sedangkan sebenarnya satu jenis. Ada pula ubat yang dulunya dikira sama, tetapi Li Shizhen mengesahkan ia berbeza, contohnya wei rui dan nv wei. Beliau juga menjelaskan bahawa penyakit cacar dan tumbuhan gua lou adalah satu spesies sama walaupun catatan lama memisahkannya. Kepercayaan karut seperti benih rumput boleh berubah menjadi ikan atau mayat kuda menjadi tumbuhan suoyang turut disanggah. Selain itu, beliau menambah banyak spesies baharu dan menyertakan pemerhatian peribadi tentang keberkesanan sesuatu ubat.
Isi buku bukan sahaja memuatkan formula dan catatan rawatan, tetapi juga maklumat sejarah perubatan. Antara lain, beliau menolak pandangan dalam teks lama yang mendakwa memakan daging manusia boleh menyembuhkan penyakit batuk kering, dengan tegas menyifatkannya sebagai tidak benar.
Walau begitu, kelemahan tetap wujud. Gambaran rupa bentuk bahan kadangkala ringkas, ilustrasi asal agak kasar kerana dilukis oleh anaknya yang bukan pelukis profesional, lalu mengakibatkan ketidakakuratan. Ada juga catatan pelik, misalnya debu di katil balu atau pakaian berkabung boleh digunakan sebagai ubat. Beliau menuliskan bahawa jaring ikan boleh merawat tulang ikan tersangkut di kerongkong, sama ada dengan diletakkan di leher, dijadikan rebusan atau dijadikan abu lalu diminum. Malah, dalam bahagian lain dicatat bahawa pasangan yang mandul boleh mendapatkan anak dengan meletakkan pelita yang dicuri semasa perayaan di bawah katil. Buku ini turut menyebut kunang-kunang berasal daripada rumput reput, serta tali gantung orang bunuh diri boleh dibakar lalu diminum abunya untuk merawat gila. Pandangan ini jelas bercanggah dengan pengetahuan saintifik moden.
Kerana itu, sebahagian sarjana berpendapat karya ini sukar dianggap sebagai teks farmakologi ketat. Sebaliknya, ia lebih sesuai dilihat sebagai ensiklopedia alam semula jadi yang merangkumi biologi, kimia, astronomi, geografi, geologi, perlombongan malah sejarah. Sejarawan Barat seperti Fan Fadi menekankan bahawa sejak abad ke-17, buku ini sudah dikenali sarjana Eropah dan menjadi rujukan utama bagi sesiapa yang ingin memahami ilmu alam di China.
Penyebaran
[sunting | sunting sumber]Kompendium Materia Medica mempunyai banyak versi cetakan. Edisi asal yang muncul di Jinling dianggap naskhah induk, manakala selepas itu lahir pula tiga cabang besar iaitu edisi Jiangxi, edisi Qian dan edisi Zhang. Dari China, buku ini tersebar ke negara serantau: ia sampai ke Jepun pada tahun 1606, ke Korea tidak lama kemudian, serta ke Vietnam.
Pada pertengahan abad ke-17, mubaligh Poland bernama Michael Boym menterjemah karya ini ke dalam bahasa Latin dengan judul Bencao Gangmu. Edisi itu diterbitkan di Vienna pada 1656 dan menjadi salah satu pintu masuk ilmu botani China ke dunia Eropah. Dua dekad kemudian, terjemahan bahasa Itali diterbitkan di Milan (1676). Menjelang abad ke-18, buku ini terus dialih bahasa ke dalam Perancis, Jerman, Inggeris dan Rusia, menunjukkan pengaruhnya yang luas di kalangan sarjana Barat.
Pengiktirafan UNESCO
[sunting | sunting sumber]Bencao Gangmu telah didaftarkan dalam Warisan Ingatan Dunia oleh UNESCO pada tahun 2011.[5]
Pautan Luar
[sunting | sunting sumber]Rujukan
[sunting | sunting sumber]- ^ "Penerbitan Kompendium Materia Medica ditaja pengumpul buku Nanjing". Dagong Net. 2010-07-07. Dicapai pada 2011-02-03.[pautan mati]
- ^ Catatan dalam Sejarah Dinasti Ming menyatakan: “Beliau meneliti hampir segala teks, membetulkan kesilapan, melengkapkan kekurangan, menulis semula tiga kali, dan akhirnya menghasilkan karya bernama Kompendium Materia Medica.”
- ^ Zhao Xuemin dalam karyanya *Tambahan Kompendium Materia Medica* menulis bahawa Li Shizhen sanggup merantau ke daerah pedalaman dan kawasan berbukit untuk mencari tumbuhan jarang ditemui. Li sendiri pernah menyaksikan seorang sarjana mati akibat memakan telur ikan buntal, lalu beliau menegaskan dalam jilid tentang ikan buntal bahawa bahagian itu beracun dan tidak boleh dimakan.
- ^ Chen Bing Sheng (2007). Sejarah Ringkas Segala Benda. Yuanhua. ISBN 986828421X.
- ^ Bencao Gangmu (Compendium of Materia Medica) – UNESCO Memory of the World International Register