Itrium

Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Lompat ke: pandu arah, cari
39 strontium ← yttrium → zirkonium
Sc
↑
Y
↓
Lu
Y-TableImage.png
Umum
Nama, Simbol, Nombor yttrium, Y, 39
Siri kimia logam peralihan
Kumpulan, Kala, Blok 3, 5, d
Rupa putih keperakan
Yttrium sublimed dendritic and 1cm3 cube.jpg
Jisim atom 88.90585(2) g/mol
Konfigurasi elektron [Kr] 4d1 5s2
Bilangan elektron per petala 2, 8, 18, 9, 2
Sifat fizikal
Keadaan pepejal
Ketumpatan (sekitar suhu bilik) 4.472 g/cm³
Ketumpatan cecair pada takat lebur 4.24 g/cm³
Takat lebur 1799 K
(1526 °C, 2779 °F)
Takat didih 3609 K

(3336 °C, 6037 °F)
Haba pelakuran 11.42 kJ/mol
Haba pengewapan 365 kJ/mol
Muatan haba (25 °C) 26.53 J/(mol·K)
Tekanan wap
P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k
pada T/K 1883 2075 (2320) (2627) (3036) (3607)
Sifat atom
Struktur hablur heksagon
Keadaan pengoksidaan 3, 2, 1
Keelektronegatifan 1.22 (skala Pauling)
Tenaga pengionan pertama: 600 kJ/mol
kedua: 1180 kJ/mol
ketiga: 1980 kJ/mol
Jejari atom 180 pm
Jejari atom (kiraan) 212 pm
Jejari kovalen 162 pm
Lain-lain
Sifat kemagnetan tiada data
Kerintangan elektrik (s.b.) (α, poli) 596 nΩ·m
Kekonduksian terma (300 K) 17.2 W/(m·K)
Pengembangan terma (r.t.) (α, poli)
10.6 µm/(m·K)
Kelajuan bunyi (rod halus) (20 °C) 3300 m/s
Modulus Young 63.5 GPa
Modulus ricih 25.6 GPa
Modulus pukal 41.2 GPa
Nisbah Poisson 0.243
Kekerasan Brinell 589 MPa
Nombor CAS 7440-65-5
Isotop
iso NA separuh hayat DM DE (MeV) DP
87Y sin 3.35 d ε - 87Sr
γ 0.48, 0.38S -
88Y sin 106.6 d ε - 88Sr
γ 1.83, 0.89 -
89Y 100% Y stabil dengan 50 neutron
90Y sin 2.67 d β- 2.28 90Zr
γ 2.18 -
91Y sin 58.5 d β- 1.54 91Zr
γ 1.20 -
Rujukan

Itrium (disebut /ˈɪtriəm/) merupakan unsur kimia dengan simbol Y dan nombor atom 39. Y ialah logam peralihan keperakan yang berkilat menyerupai lantanoid secara kimia dan pernah dikelaskan sebagai unsur nadir bumi menurut sejarah.[1] Itrium boleh dikatakan sering kali ditemui tergabung dengan lantanoid dalam galian nadir bumi dan belum pernah dijumpai di mana-mana sebagai unsur bebas. Isotop stabil tunggalnya, 89Y juga merupakan isotop yang terjadi secara semula jadi.

Pada tahun 1787, Carl Axel Arrhenius menemui galian baharu berdekatan Ytterby di Sweden dan menamakannya sebagai "ytterbite" sempena nama desanya. Johan Gadolin menjumpai oksida itrium di dalam sampel Arrhenius pada tahun 1789[2] dan Anders Gustaf Ekeberg menamakan oksida baharunya, "yttria". Unsur itrium diasingkan pertama kalinya pada tahun 1828 oleh Friedrich Wöhler.[3]

Kegunaan utamanya ialah membuat fosfor seperti warna merah yang digunakan dalam paparan tiub sinar katod televisyen dan LED.[4] Kegunaan lain termasuklah penghasilan elektrod, elektrolit, penapis elektron, laser dan superpengalir. Selain itu, ia turut digunakan dalam berbagai-bagai penggunaan perubatan dan sebagai surih dalam pelbagai bahan bagi mempertingkat sifatnya. Itrium tidak memiliki peranan biologi yang diketahui tetapi pendedahan kepada sebatian itrium boleh menyebabkan penyakit pernafasan pada manusia.[5]

Sifat[sunting | sunting sumber]

Ciri-ciri[sunting | sunting sumber]

Itrium merupakan logam peralihan yang lembut, perak logam, berkilat dan teramat jernih dalam kumpulan 3. Sebagaimana yang dikehendaki oleh arah aliran berkala, unsur ini kurang elektronegatif daripada pendahulunya dalam kumpulannya, skandium, lebih elektronegatif daripada penggantinya dalam kumpulannya, lantanum dan kurang elektronegatif daripada ahli seterusnya pada kala 5, zirkonium.[6][7] Itrium merupakan unsur blok-d pertama pada kala kelima.

Unsur tulennya agak stabil di dalam udara dalam bentuk yang besar kerana kepasifan yang membentuk saput oksida pelindung (Y2O3) pada permukaannya. Saput ini boleh mencapai ketebalan 10 µm apabila yttrium dipanaskan sehingga 750 °C dalam wap air.[8] Namun begitu, itrium sangat tidak stabil di dalam udara apabila ia dilumat halus; menggesel atau melarik logam boleh menyebabkan ia menyala dalam udara pada suhu melebihi 400 °C.[3] Itrium nitrida (YN) terbentuk apabila logamnya telah dipanaskan sehingga 1,000 °C di dalam nitrogen.[8]

Persamaan dengan lantanoid[sunting | sunting sumber]

    Maklumat selanjutnya: Unsur nadir bumi

Persamaan itrium dengan lantanoid adalah begitu kukuh bahawa unsur ini telah dikumpulkan dengannya sebagai unsur nadir bumi menurut sejarah[1] dan sering dijumpai di mana-mana bersama-sama dengannya dalam galian nadir bumi.[9]

Secara kimianya, keserupaan itrium dalam unsur berkenaan adalah lebih rapat daripada jirannya dalam jadual berkala, skandium[10] dan sekiranya ciri-ciri fizikalnya diplotkan pada nombor atom, maka ia akan mempunyai nombor ketara 64.5 hingga 67.5, meletakkannya di antara lantanoid gadolinium dan erbium.[11]

Ia sering juga jatuh pada julat yang sama bagi tertib tindak balas,[8] laksana terbium dan disprosium pada kereaktifan kimianya.[4] Itrium amat hampir saiznya dengan ion lantanoid berat di dalam larutan, ia berkelakuan seolah-olah ia adalah salah satu daripadanya.[8][12] Walaupun lantanoid adalah satu barisan lebih jauh ke bawah jadual berkala daripada itrium , persamaan dalam jejari atom mungkin dianggap berpunca daripada pengecutan lantanid.[13]

Salah satu perbezaan ketara antara itrium dan lantanoid adalah itrium hampir trivalen secara eksklusif manakala kira-kira separuh lantanoid mempunyai valens selain daripada tiga.[8]

Rujukan[sunting | sunting sumber]

  1. ^ a b IUPAC 2005
  2. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; teks bagi rujukan Krogt tidak disediakan
  3. ^ a b Husted 2003, "yttrium"
  4. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; teks bagi rujukan Cotton tidak disediakan
  5. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; teks bagi rujukan osha tidak disediakan
  6. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; teks bagi rujukan Greenwood1997p946 tidak disediakan
  7. ^ Hammond
  8. ^ a b c d e Daane 1968, p. 817
  9. ^ Emsley 2001, p. 498
  10. ^ Daane 1968, p. 810
  11. ^ Daane 1968, p. 815
  12. ^ Greenwood 1997, halaman 945
  13. ^ Greenwood 1997, halaman 1234

Pautan luar[sunting | sunting sumber]

Wikimedia Commons mempunyai media berkaitan: Itrium.
Pengertian itrium dalam Wikikamus bahasa Melayu, sebuah kamus bebas.
 Jadual berkala
H   He
Li Be   B C N O F Ne
Na Mg   Al Si P S Cl Ar
K Ca   Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
Rb Sr   Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
Cs Ba La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
Fr Ra Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Uut Fl Uup Lv Uus Uuo
Logam alkali Logam alkali bumi Lantanid Aktinid Logam peralihan Logam lain Metaloid Bukan logam lain Halogen Gas adi
Versi terperinci 
Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Itrium&oldid=3602249"