Itrium

39 strontium ← yttrium → zirkonium Sc ↑ Y ↓ Lu Jadual berkala
Umum
Nama, Simbol, Nombor	yttrium, Y, 39
Siri kimia	logam peralihan
Kumpulan, Kala, Blok	3, 5, d
Rupa	putih keperakan
Jisim atom	88.90585(2) g/mol
Konfigurasi elektron	[Kr] 4d1 5s2
Bilangan elektron per petala	2, 8, 18, 9, 2
Sifat fizikal
Keadaan	pepejal
Ketumpatan (sekitar suhu bilik)	4.472 g/cm³
Ketumpatan cecair pada takat lebur	4.24 g/cm³
Takat lebur	1799 K (1526 °C, 2779 °F)
Takat didih	3609 K (3336 °C, 6037 °F)
Haba pelakuran	11.42 kJ/mol
Haba pengewapan	365 kJ/mol
Muatan haba	(25 °C) 26.53 J/(mol·K)
Tekanan wap P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k pada T/K 1883 2075 (2320) (2627) (3036) (3607)
Sifat atom
Struktur hablur	heksagon
Keadaan pengoksidaan	3, 2, 1
Keelektronegatifan	1.22 (skala Pauling)
Tenaga pengionan	pertama: 600 kJ/mol
	kedua: 1180 kJ/mol
	ketiga: 1980 kJ/mol
Jejari atom	180 pm
Jejari atom (kiraan)	212 pm
Jejari kovalen	162 pm
Lain-lain
Sifat kemagnetan	tiada data
Kerintangan elektrik	(s.b.) (α, poli) 596 nΩ·m
Kekonduksian terma	(300 K) 17.2 W/(m·K)
Pengembangan terma	(r.t.) (α, poli) 10.6 µm/(m·K)
Kelajuan bunyi (rod halus)	(20 °C) 3300 m/s
Modulus Young	63.5 GPa
Modulus ricih	25.6 GPa
Modulus pukal	41.2 GPa
Nisbah Poisson	0.243
Kekerasan Brinell	589 MPa
Nombor CAS	7440-65-5
Isotop
iso NA separuh hayat DM DE (MeV) DP 87Y sin 3.35 d ε - 87Sr γ 0.48, 0.38S - 88Y sin 106.6 d ε - 88Sr γ 1.83, 0.89 - 89Y 100% Y stabil dengan 50 neutron 90Y sin 2.67 d β- 2.28 90Zr γ 2.18 - 91Y sin 58.5 d β- 1.54 91Zr γ 1.20 -
Rujukan

Itrium (disebut /ˈɪtriəm/) merupakan unsur kimia dengan simbol Y dan nombor atom 39. Y ialah logam peralihan keperakan yang berkilat menyerupai lantanoid secara kimia dan pernah dikelaskan sebagai unsur nadir bumi menurut sejarah. Itrium boleh dikatakan sering kali ditemui tergabung dengan lantanoid dalam galian nadir bumi dan belum pernah dijumpai di mana-mana sebagai unsur bebas. Isotop stabil tunggalnya, ⁸⁹Y juga merupakan isotop yang terjadi secara semula jadi.

Pada tahun 1787, Carl Axel Arrhenius menemui galian baharu berdekatan Ytterby di Sweden dan menamakannya sebagai "ytterbite" sempena nama desanya. Johan Gadolin menjumpai oksida itrium di dalam sampel Arrhenius pada tahun 1789 dan Anders Gustaf Ekeberg menamakan oksida baharunya, "yttria". Unsur itrium diasingkan pertama kalinya pada tahun 1828 oleh Friedrich Wöhler.

Kegunaan utamanya ialah membuat fosfor seperti warna merah yang digunakan dalam paparan tiub sinar katod televisyen dan LED. Kegunaan lain termasuklah penghasilan elektrod, elektrolit, penapis elektron, laser dan superpengalir. Selain itu, ia turut digunakan dalam berbagai-bagai penggunaan perubatan dan sebagai surih dalam pelbagai bahan bagi mempertingkat sifatnya. Itrium tidak memiliki peranan biologi yang diketahui tetapi pendedahan kepada sebatian itrium boleh menyebabkan penyakit pernafasan pada manusia.

Sifat

Ciri-ciri

Itrium merupakan logam peralihan yang lembut, perak logam, berkilat dan teramat jernih dalam kumpulan 3. Sebagaimana yang dikehendaki oleh arah aliran berkala, unsur ini kurang elektronegatif daripada pendahulunya dalam kumpulannya, skandium, lebih elektronegatif daripada penggantinya dalam kumpulannya, lantanum dan kurang elektronegatif daripada ahli seterusnya pada kala 5, zirkonium. Itrium merupakan unsur blok-d pertama pada kala kelima.

Unsur tulennya agak stabil di dalam udara dalam bentuk yang besar kerana kepasifan yang membentuk saput oksida pelindung (Y₂O₃) pada permukaannya. Saput ini boleh mencapai ketebalan 10 µm apabila yttrium dipanaskan sehingga 750 °C dalam wap air. Namun begitu, itrium sangat tidak stabil di dalam udara apabila ia dilumat halus; menggesel atau melarik logam boleh menyebabkan ia menyala dalam udara pada suhu melebihi 400 °C. Itrium nitrida (YN) terbentuk apabila logamnya telah dipanaskan sehingga 1,000 °C di dalam nitrogen.

Persamaan dengan lantanoid

    Maklumat selanjutnya: Unsur nadir bumi

Persamaan itrium dengan lantanoid adalah begitu kukuh bahawa unsur ini telah dikumpulkan dengannya sebagai unsur nadir bumi menurut sejarah dan sering dijumpai di mana-mana bersama-sama dengannya dalam galian nadir bumi.

Secara kimianya, keserupaan itrium dalam unsur berkenaan adalah lebih rapat daripada jirannya dalam jadual berkala, skandium dan sekiranya ciri-ciri fizikalnya diplotkan pada nombor atom, maka ia akan mempunyai nombor ketara 64.5 hingga 67.5, meletakkannya di antara lantanoid gadolinium dan erbium.

Ia sering juga jatuh pada julat yang sama bagi tertib tindak balas, laksana terbium dan disprosium pada kereaktifan kimianya. Itrium amat hampir saiznya dengan ion lantanoid berat di dalam larutan, ia berkelakuan seolah-olah ia adalah salah satu daripadanya. Walaupun lantanoid adalah satu barisan lebih jauh ke bawah jadual berkala daripada itrium , persamaan dalam jejari atom mungkin dianggap berpunca daripada pengecutan lantanid.

Salah satu perbezaan ketara antara itrium dan lantanoid adalah itrium hampir trivalen secara eksklusif manakala kira-kira separuh lantanoid mempunyai valens selain daripada tiga.

Pautan luar

• WebElements.com – Ytrium
• Makmal Kebangsaan Los Alamos – Ytrium