Vokal: Perbezaan antara semakan

Cara artikulasi
	Obstruen
	Hentian
	Letusan
	Geseran
	Sibilan
	Sonoran
	Sengau
	Tamparan
	Getaran
	Aproksiman
	Cecair
	Vokal
	Separuh vokal
	Sisian
	Arus udara
	Ejektif
	Implosif
	Klik
	Laman ini mengandungi maklumat fonetik dalam IPA yang mungkin tidak dapat dipaparkan dengan betul di sesetengah pelayar web. [Bantuan]
	sunting

Layar sejarah secara interaktif

← Suntingan sebelumnya Suntingan berikutnya →

Kandungan dihapus Kandungan ditambah

VisualWikiteks

Dalam baris

Semakan pada 13:33, 17 Disember 2009

Vokal ialah bunyi yang dihasilkan dengan membuka saluran pernafasan di anggota pertuturan. Lawan bagi vokal ialah konsonan. Bunyi-bunyi pertuturan ini dikaji dengan lebih mendalam oleh ahli linguistik.

Dalam abjad Rumi, Terdapat 5 huruf yang mewakili vokal, iaitu A, E, I, O, dan U. Bukan semua sistem tulisan mempunyai huruf yang melambangkan vokal. Abjad Arab, contohnya, hanya mengandungi huruf konsonan, dan sebutan vokal kadang-kadang diisyaratkan dengan tanda diakritik.

Artikulasi

AFA: Vokal

	Depan	Pusat	Belakang
Sempit	i y	ɨ ʉ	ɯ u
Hampir sempit	ɪ ʏ		ʊ
Separuh sempit	e ø	ɘ ɵ	ɤ o
Tengah	e̞ ø̞	ə	ɤ̞ o̞
Separuh luas	ɛ œ	ɜ ɞ	ʌ ɔ
Hampir luas	æ	ɐ
Luas	a ɶ	ä	ɑ ɒ

Huruf vokal bersebelahan titik "•" mewakili: vokal tak bundar • vokal bundar

Ciri-ciri artikulasi yang membezakan berbagai-bagai bunyi vokal dikatakan menentukan sifat vokal itu. Daniel Jones mengembangkan sistem vokal kardinal untuk menghuraikan vokal-vokal dari segi ciri-ciri amnya iaitu ketinggian (dimensi menegak), kebelakangan (dimensi melintang) dan kebundaran (kedudukan bibir). Ketiga-tiga parameter ini dinyatakan dalam diagram vokal IPA di sebelah kanan. Selain ini, juga terdapat sifat-sifat yang lain seperti kedudukan lelangit lembut (kesengauan), jenis getaran lipatan vokal (pembunyian), dan kedudukan akar lidah.

Ketinggian

Ketinggian vokal ialah kedudukan lidah secara menegak, berbanding dengan lelangit mulut atau liang rahang. Dalam vokal tinggi seperti [i] dan [u], lidah terletak tinggi sekali dalam mulut, manakala bagi vokal rendah seperti [a], lidah terletak rendah sekali dalam mulut. Kedua-dua ketinggian vokal tersebut masing-masing juga diistilahkan vokal sempit dan vokal luas, iaitu kedudukan rahang sama ada tertutup atau terbuka.

Abjad Fonetik Antarabangsa mengenal pasti tujuh ketinggian berbeza:

Vokal tengah sebenar tidak dibezakan dari vokal separuh sempit dan separuh luas dalam mana-mana bahasa. Oleh itu, aksara-aksara [e ø ɤ o] digunakan untuk kedua-dua vokal separuh sempit atau tengah.

Kebelakangan

Kebelakangan vokal ialah kedudukan lidah ketika penyebutan vokal berbanding dengan belakang mulut. Bagi vokal depan seperti [i], lidah terletak depan sekali dalam mulut, manakala bagi vokal belakang seperti [u], lidah terletak belakang sekali dalam mulut.

Abjad Fonetik Antarabangsa mengenal pasti lima darjah kebelakangan vokal:

Kebundaran

Kebundaran membincangkan sama ada bibir terbundar atau tidak. Dalam kebanyakan bahasa, kebundaran ialah sifat penguatan vokal tengah hingga belakang yang tidak berapa distingtif. Biasanya, lebih tinggi vokal belakang, lebih menjadi pembundarannya. Akan tetapi, terdapat sebilangan bahasa yang mengasingkan sifat kebundaran dan kebelakangan, seperti bahasa Perancis dan Jerman (yang bervokal bundar depan), kebanyakan bahasa Uralik (bahasa Estonia ada bezaan pembundaran bagi /o/ dan vokal depan), bahasa Turkik (ada /u/ tak bundar), bahasa Vietnam (bervokal tak bundar belakang), dan bahasa Korea (ada bezaan dalam vokal depan dan belakang).

Pembibiran juga boleh dilakukan. Secara amnya, bagi vokal bundar belakang tengah hingga tinggi, bibir dijulurkan ("dimuncungkan") keluar sehingga terdedah permukaan dalaman lidah, maka namanya eksolabial; manakala bagi vokal bundar depan tengah hingga tinggi pula, bibir "diketapkan" sehingga tepi-tepi lidah dirapatkan, maka namanya endolabial. Apapun, bukan semua bahasa mengikut corak ini. Contohnya, /u/ dalam bahasa Jepun ialah vokal belakang yang terketap, dan berlainan bunyinya dari vokal /u/ yang terjulur dalam bahasa Melayu. Bahasa Sweden dan bahasa Norway merupakan dua bahasa sahaja yang membezakan vokal bundar depan sempit dan vokal bundar pusat sempit yang terjulur dan terketap. Sesetengah ahli fonetik memandang "terjulur" dan "terketap" ini sebagai bentuk bibir yang berasingan, maka dipakainya tiga istilah berikut, iaitu: bundar (eksolabial), ketap (endolabial), and hampar (tak bundar).

Penyengauan

Penyengauan merupakan pengeluaran udara melalui hidung. Bagi vokal sengau, velum direndahkan sambil udara dilepaskan melalui rongga hidung dan mulut serentak, berbanding dengan vokal lisan yang mana udara hanya terlepas melalui mulut. Bahasa-bahasa Perancis, Poland dan Portugis membezakan vokal sengau dan lisan.

Pembunyian

Penyuaraan menentukan sama ada pita vokal bergetar ketika penyebutan vokal. Kebanyakan bahasa cuma ada vokal bersuara, tetapi terdapat sebilangan bahasa Pribumi Amerika, seperti Cheyenne dan Totonac yang membezakan vokal yang bersuara dan tak bersuara. Bunyi vokal hilang apabila berbisik. Dalam bahasa Jepun dan bahasa Perancis Quebec, vokal di antara konsonan tak bersuara sering tak bersuara.

Penyuaraan modus, garau, dan mengah (deruan) merupakan jenis-jenis pembunyian yang dibezakan dalam sebilangan bahasa, selalunya berlaku selaras dengan pembezaan nada atau tekanan. Contoh: dalam bahasa Mon, vokal yang disebut dengan nada tinggi juga bersuara garau. Namun demikian, selalunya tidak jelas sama ada bezaan fonemiknya adalah nada, penyuaraan atau kedua-duanya sekali. Gabungan tanda-tanda fonetik ini (i.e. pembunyian, nada, tekanan) dikenali sebagai laras atau kompleks laras.

Penyempitan sekundar dalam saluran vokal

Dalam sebilangan bahasa terdapat vokal yang difarinkskan, misalnya bahasa Sedang dan bahasa-bahasa Tungus. Pemfarinksan ini serupa dengan pengunduran pangkal lidah dari segi penyebutan, tetapi berbeza dari segi akustik.

Pemfarinksan adalah lebih kuat lagi dalam bahasa-bahasa Kaukasia Timur Laut dan Khoisan. Ini sewajarnya dipanggil pengepiglotisan, kerana penjerutan utamanya adalah pada hujung epiglotis.

Pemfarinksan adalah paling kuat dalam bentuk vokal lantang dalam bahasa-bahasa Khoisan, yang mana larinks dinaikkan, dan farinksnya dijerutkan, agar epiglotis atau rawan aritenoid bergetar dan bukan pita vokal.

Vokal rotik

Vokal rotik ialah "vokal bercorak R" dalam bahasa Inggeris dan beberapa bahasa lain.

Ketegangan

Ketegangan ialah perbandingan 'antara 'vokal tegang dan vokal kendur, yang timbul dari ketegangan otot.

Rujukan

@@ Baris 1: / Baris 1: @@
-{{Vokal}}
+{{cara artikulasi}}
 '''Vokal''' ialah bunyi yang dihasilkan dengan membuka saluran pernafasan di anggota pertuturan. Lawan bagi vokal ialah [[konsonan]]. Bunyi-bunyi pertuturan ini dikaji dengan lebih mendalam oleh [[ahli linguistik]].
 Dalam [[abjad Rumi]], Terdapat 5 huruf yang mewakili vokal, iaitu [[A]], [[E]], [[I]], [[O]], dan [[U]]. Bukan semua [[sistem tulisan]] mempunyai huruf yang melambangkan vokal. [[Abjad Arab]], contohnya, hanya mengandungi huruf konsonan, dan sebutan vokal kadang-kadang diisyaratkan dengan tanda [[diakritik]].
+==Artikulasi==
-{{lang-stub}}
+{{vokal}}
+[[Image:Cardinal vowels-Jones x-ray.jpg|thumb|200px|Gambar sinar X {{IPA|[i, u, a, ɑ]}} oleh Daniel Jones.]]
+[[Fonetik artikulasi|Ciri-ciri artikulasi]] yang membezakan berbagai-bagai bunyi vokal dikatakan menentukan ''sifat'' vokal itu. [[Daniel Jones (fonetik)|Daniel Jones]] mengembangkan sistem [[vokal kardinal]] untuk menghuraikan vokal-vokal dari segi ciri-ciri amnya iaitu ''ketinggian'' (dimensi menegak), ''kebelakangan'' (dimensi melintang) dan ''kebundaran'' (kedudukan bibir). Ketiga-tiga parameter ini dinyatakan dalam [[diagram vokal]] IPA di sebelah kanan. Selain ini, juga terdapat sifat-sifat yang lain seperti kedudukan lelangit lembut (kesengauan), jenis getaran lipatan vokal (pembunyian), dan kedudukan akar lidah.
+===Ketinggian===
+Ketinggian vokal ialah kedudukan lidah secara menegak, berbanding dengan lelangit mulut atau liang [[rahang]]. Dalam '''vokal tinggi''' seperti {{IPA|[i]}} dan {{IPA|[u]}}, lidah terletak tinggi sekali dalam mulut, manakala bagi '''vokal rendah''' seperti {{IPA|[a]}}, lidah terletak rendah sekali dalam mulut. Kedua-dua ketinggian vokal tersebut masing-masing juga diistilahkan '''vokal sempit''' dan '''vokal luas''', iaitu kedudukan rahang sama ada tertutup atau terbuka.
+[[Abjad Fonetik Antarabangsa]] mengenal pasti tujuh ketinggian berbeza:
+*[[vokal sempit]] (tinggi)
+*[[vokal hampir sempit]]
+*[[vokal separuh sempit]]
+*[[vokal tengah]]
+*[[vokal separuh luas]]
+*[[vokal hampir luas]]
+*[[vokal luas]] (rendah)
+Vokal tengah sebenar tidak dibezakan dari vokal separuh sempit dan separuh luas dalam mana-mana bahasa. Oleh itu, aksara-aksara {{IPA|[e ø ɤ o]}} digunakan untuk kedua-dua vokal separuh sempit atau tengah.
+===Kebelakangan===
+[[Image:Cardinal vowel tongue position-front.svg|thumb|200px|Kedudukan lidah bagi vokal-vokal depan [[Vokal kardinal|kardinal]] dengan bertanda titik tertinggi. Kedudukan titik tertinggi ini digunakan untuk menentukan ketinggian dan kebelakangan vokal.]]
+Kebelakangan vokal ialah kedudukan lidah ketika penyebutan vokal berbanding dengan belakang mulut. Bagi vokal depan seperti {{IPA|[i]}}, lidah terletak depan sekali dalam mulut, manakala bagi vokal belakang seperti {{IPA|[u]}}, lidah terletak belakang sekali dalam mulut.
+[[Abjad Fonetik Antarabangsa]] mengenal pasti lima darjah kebelakangan vokal:
+*[[vokal depan]]
+*[[vokal hampir depan]]
+*[[vokal pusat]]
+*[[vokal hampir belakang]]
+*[[vokal belakang]]
+===Kebundaran===
+[[Kebundaran]] membincangkan sama ada bibir terbundar atau tidak. Dalam kebanyakan bahasa, kebundaran ialah sifat penguatan vokal tengah hingga belakang yang tidak berapa distingtif. Biasanya, lebih tinggi vokal belakang, lebih menjadi pembundarannya. Akan tetapi, terdapat sebilangan bahasa yang mengasingkan sifat kebundaran dan kebelakangan, seperti bahasa Perancis dan Jerman (yang bervokal bundar depan), kebanyakan [[bahasa Uralik]] ([[bahasa Estonia]] ada bezaan pembundaran bagi {{IPA|/o/}} dan vokal depan), [[bahasa Turkik]] (ada {{IPA|/u/}} tak bundar), [[bahasa Vietnam]] (bervokal tak bundar belakang), dan [[bahasa Korea]] (ada bezaan dalam vokal depan dan belakang).
+[[Pembibiran]] juga boleh dilakukan. Secara amnya, bagi vokal bundar belakang tengah hingga tinggi, bibir dijulurkan ("dimuncungkan") keluar sehingga terdedah permukaan dalaman lidah, maka namanya ''eksolabial''; manakala bagi vokal bundar depan tengah hingga tinggi pula, bibir "diketapkan" sehingga tepi-tepi lidah dirapatkan, maka namanya ''endolabial.'' Apapun, bukan semua bahasa mengikut corak ini. Contohnya, {{IPA|/u/}} dalam [[bahasa Jepun]] ialah vokal belakang yang terketap, dan berlainan bunyinya dari vokal {{IPA|/u/}} yang terjulur dalam bahasa Melayu. [[Bahasa Sweden]] dan [[bahasa Norway]] merupakan dua bahasa sahaja yang membezakan [[vokal bundar depan sempit]] dan [[vokal bundar pusat sempit]] yang terjulur dan terketap. Sesetengah ahli fonetik memandang "terjulur" dan "terketap" ini sebagai bentuk bibir yang berasingan, maka dipakainya tiga istilah berikut, iaitu: ''bundar'' (eksolabial), ''ketap'' (endolabial), and ''hampar'' (tak bundar).
+===Penyengauan===
+[[Penyengauan]] merupakan pengeluaran udara melalui hidung. Bagi [[vokal sengau]], [[velum]] direndahkan sambil udara dilepaskan melalui rongga hidung dan mulut serentak, berbanding dengan vokal lisan yang mana udara hanya terlepas melalui mulut. Bahasa-bahasa [[Bahasa Perancis|Perancis]], [[Bahasa Poland|Poland]] dan [[Bahasa Portugis|Portugis]] membezakan vokal sengau dan lisan.
+===Pembunyian===
+[[Pembunyian|Penyuaraan]] menentukan sama ada [[pita vokal]] bergetar ketika penyebutan vokal. Kebanyakan bahasa cuma ada vokal bersuara, tetapi terdapat sebilangan bahasa Pribumi Amerika, seperti [[Bahasa Cheyenne|Cheyenne]] dan [[Bahasa Totonac|Totonac]] yang membezakan vokal yang bersuara dan tak bersuara. Bunyi vokal hilang apabila berbisik. Dalam [[bahasa Jepun]] dan [[bahasa Perancis Quebec]], vokal di antara konsonan tak bersuara sering tak bersuara.
+Penyuaraan modus, [[Penyuaraan garau|garau]], dan [[Penyuaraan mengah|mengah]] (deruan) merupakan jenis-jenis [[pembunyian]] yang dibezakan dalam sebilangan bahasa, selalunya berlaku selaras dengan pembezaan [[nada (linguistik)|nada]] atau tekanan. Contoh: dalam [[bahasa Mon]], vokal yang disebut dengan nada tinggi juga bersuara garau. Namun demikian, selalunya tidak jelas sama ada bezaan fonemiknya adalah nada, penyuaraan atau kedua-duanya sekali. Gabungan tanda-tanda fonetik ini (i.e. pembunyian, nada, tekanan) dikenali sebagai ''laras'' atau ''kompleks laras''.
+===Penyempitan sekundar dalam saluran vokal===
+Dalam sebilangan bahasa terdapat [[Pemfarinksan|vokal yang difarinkskan]], misalnya [[bahasa Sedang]] dan [[bahasa-bahasa Tungus]]. Pemfarinksan ini serupa dengan pengunduran pangkal lidah dari segi penyebutan, tetapi berbeza dari segi [[akustik]].
+Pemfarinksan adalah lebih kuat lagi dalam bahasa-bahasa [[bahasa Kaukasia Timur Laut|Kaukasia Timur Laut]] dan [[bahasa Khoisan|Khoisan]]. Ini sewajarnya dipanggil '''pengepiglotisan''', kerana penjerutan utamanya adalah pada hujung epiglotis.
+Pemfarinksan adalah paling kuat dalam bentuk '''[[vokal lantang]]''' dalam bahasa-bahasa Khoisan, yang mana [[larinks]] dinaikkan, dan farinksnya dijerutkan, agar epiglotis atau [[rawan aritenoid]] bergetar dan bukan pita vokal.
+====Vokal rotik====
+{{Main|Vokal bercorak R}}
+[[Vokal bercorak R|Vokal rotik]] ialah "vokal bercorak R" dalam bahasa Inggeris dan beberapa bahasa lain.
+===Ketegangan===
+[[Ketegangan]] ialah perbandingan 'antara 'vokal tegang'' dan ''vokal kendur'', yang timbul dari ketegangan otot.
+<!--
+Unlike the other features of vowel quality, tenseness is only applicable to the few languages that have this opposition (mainly [[Germanic language]]s, e.g. [[English language|English]]), whereas the vowels of the other languages (e.g. [[Spanish language|Spanish]]) cannot be described with respect to tenseness in any meaningful way. In discourse about the English language, "tense and lax" are often used interchangeably with "long and short", respectively, because the features are concomitant in the common varieties of English. This cannot be applied to all English dialects or other languages.
+In most [[Germanic languages]], lax vowels can only occur in closed [[syllables]]. Therefore, they are also known as [[checked vowel]]s, whereas the tense vowels are called [[free vowel]]s since they can occur in any kind of syllable.
+-->
+==Rujukan==
+{{reflist}}
 [[Kategori:Vokal| ]]