Profilaksis prapendedahan

Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Tablet Truvada, gabungan tenofovir/emtrisitabina yang digunakan bagi profilaksis prapendedahan HIV.

Profilaksis prapendedahan (pre-exposure prophylaxis, PrEP; profilaksis: "pencegahan jangkitan") ialah penggunaan ubat-ubatan untuk mencegah penyebaran penyakit pada orang yang masih belum terdedah kepada agen penyebab penyakit, biasanya virus. Istilah ini biasanya merujuk kepada penggunaan ubat antivirus sebagai strategi pencegahan HIV/AIDS.[1] PrEP ialah salah satu daripada beberapa strategi pencegahan HIV bagi orang yang HIV negatif tetapi yang mempunyai risiko lebih tinggi untuk mendapat HIV, termasuk orang dewasa yang aktif seksual yang berisiko tinggi untuk dijangkiti HIV, orang yang terlibat dalam penggunaan dadah intravena (lihat suntikan dadah), dan pasangan yang aktif seksual serodiskordan (positif HIV di satu belah).[2]

Apabila digunakan seperti yang diarahkan, PrEP telah terbukti sangat berkesan, mengurangkan risiko mendapat HIV sehingga 99%.[3]

Setakat 2019, Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO) mengesyorkan dua kombinasi ubat untuk digunakan sebagai PrEP bagi HIV/AIDS: gabungan tenofovir disoproksil dan emtrikitabine (Truvada), atau gabungan tenofovir disoproksil dan lamivudina (Cimduo). Pada Oktober 2019, Pentadbiran Makanan dan Dadah (FDA) Amerika meluluskan gabungan emtrisitabina dan tenofovir alafenamida (Descovy) sebagai PrEP sebagai tambahan kepada Truvada, yang menyediakan tahap perlindungan serupa.[4]

Pada Disember 2021, FDA meluluskan kabotegravir (Apretude) bentuk suntikan PrEP yang dikeluarkan oleh ViiV, sebuah syarikat farmaseutikal yang pakar dalam ubat HIV. Pengawal selia percaya ia akan meningkatkan pematuhan ubat kerana ia hanya perlu diambil sekali setiap dua bulan, dan juga akan meluaskan penggunaan kerana ia menghapuskan keperluan untuk menyembunyikan pil atau lawatan ke farmasi untuk budi bicara.[5]

Kegunaan perubatan[sunting | sunting sumber]

Di Amerika Syarikat, garis panduan persekutuan mengesyorkan penggunaan profilaksis pra-pendedahan (PrEP) untuk orang dewasa HIV-negatif dengan ciri-ciri berikut:

  • aktif secara seksual dalam enam bulan lalu dan BUKAN dalam hubungan monogami seksual dengan pasangan negatif HIV yang diuji baru-baru ini...[2]
    • merupakan seorang lelaki yang melakukan hubungan seks dengan lelaki (MSM), dan...
      • telah melakukan hubungan seks dubur dengan lelaki lain dalam tempoh enam bulan yang lalu tanpa kondom, atau...
      • telah mengalami jangkitan seksual dalam tempoh enam bulan yang lalu
    • atau orang dewasa yang aktif secara seksual (lelaki atau perempuan dengan pasangan lelaki atau perempuan), dan ...
      • merupakan lelaki yang melakukan hubungan seks dengan lelaki dan perempuan, atau...
      • melakukan hubungan seks dengan pasangan dengan risiko HIV tinggi (cth pengguna dadah intravena, lelaki yang melakukan hubungan seks dengan lelaki) tanpa penggunaan kondom yang konsisten
  • atau sesiapa sahaja yang telah menyuntik dadah terlarang dalam tempoh enam bulan yang lalu, berkongsi peralatan suntikan dadah rekreasi dengan pengguna dadah lain dalam tempoh enam bulan yang lalu, atau telah menjalani rawatan untuk penggunaan dadah intravena dalam tempoh enam bulan yang lalu.

Agensi kesihatan kerajaan lain dari seluruh dunia telah merangka garis panduan kebangsaan mereka sendiri tentang cara menggunakan PrEP untuk mencegah jangkitan HIV pada mereka yang berisiko tinggi, termasuk Botswana, Kanada, Kenya, Lesotho, Afrika Selatan, Uganda, Zambia dan Zimbabwe.[6]

Selalunya, ujian makmal diperlukan sebelum memulakan PrEP, termasuk ujian untuk HIV. Sebaik sahaja PrEP dimulakan, individu diminta berjumpa pembekal penjagaan kesihatan mereka sekurang-kurangnya setiap tiga hingga enam bulan. Semasa lawatan tersebut, pembekal mungkin ingin mengulangi ujian HIV, ujian bagi jangkitan seksual lain, memantau fungsi buah pinggang dan/atau ujian untuk kehamilan.[2] Individu mesti menguji HIV negatif sebelum memulakan PrEP kerana orang yang dijangkiti HIV yang mengambil ubat PrEP berisiko untuk menjadi kebal terhadap emtrisitabina. Akibatnya, orang yang mempunyai jangkitan HIV dan rintangan kepada emtrisitabina akan mempunyai pilihan yang lebih sedikit untuk memilih ubat rawatan HIV.[7]

PrEP telah terbukti berkesan untuk mengurangkan risiko mendapat HIV pada individu yang berisiko tinggi.[2] Walau bagaimanapun, PrEP tidak 100% berkesan untuk mencegah HIV, walaupun pada orang yang mengambil ubat seperti yang ditetapkan.[8] Terdapat beberapa kes yang dilaporkan orang yang dijangkiti HIV walaupun mengambil PrEP.[9] Orang yang mengambil PrEP boleh menggunakan strategi pencegahan gabungan bersama-sama dengan PrEP, seperti kondom.[2] Jika seseorang pada PrEP mendapat HIV, mereka mungkin mengalami tanda dan gejala HIV/AIDS.[10]

Sebotol versi generik emtrisitabina/tenofovir, digunakan untuk PrEP.

PrEP biasanya diambil secara berterusan setiap hari berikutan potensi pendedahan. CDC mengesyorkan lawatan susulan sekurang-kurangnya setiap tiga bulan untuk menyediakan ujian HIV, kaunseling pematuhan ubat, sokongan pengurangan risiko tingkah laku, penilaian kesan sampingan, penilaian gejala STI, dan ujian STI untuk individu aktif secara seksual yang mempunyai gejala jangkitan semasa. Ujian kehamilan juga perlu dilakukan setiap tiga bulan bagi wanita yang mungkin hamil. Pada tiga bulan dan setiap enam bulan selepas itu, fungsi buah pinggang dan kehadiran STI bakteria dinilai.[11] Keberkesanan PrEP dikaitkan dengan pematuhan, dengan keberkesanan berkurangan dengan pematuhan suboptimum.[12]

Walaupun jadual dos harian, oral masih disyorkan untuk semua individu yang mengambil ubat PrEP bagi pencegahan jangkitan HIV, profilaksis prapendedahan yang didorong oleh peristiwa, atau ED-PrEP, adalah pilihan untuk lelaki yang melakukan hubungan seks dengan lelaki. ED-PrEP juga dirujuk sebagai dos "2+1+1" kerana rejimen dos melibatkan seseorang yang mengambil dua pil, 2 hingga 24 jam sebelum hubungan seks, satu pil 24 jam selepas mengambil dua pil pertama, dan pil terakhir diambil 48 jam selepas mengambil dua pil pertama.[13] Rejimen dos ini pertama kali terbukti berkesan untuk mengurangkan risiko relatif jangkitan HIV sebanyak 86% dalam percubaan klinikal rawak IPERGAY yang dijalankan di Kanada dan Perancis pada 2015. Ini hanya dinilai dengan Truvada dan bukan ubat lain. Menurut WHO, ED-PrEP harus dipertimbangkan bagi pencegahan jangkitan HIV pada lelaki yang melakukan hubungan seks dengan lelaki yang mempunyai hubungan seks yang agak jarang, yang dapat merancang hubungan seks atau menangguhkan hubungan seks selama kira-kira dua jam, dan yang mendapati jadual dos ini sesuai. ED-PrEP tidak disyorkan untuk digunakan dalam populasi lain, seperti wanita cisgender atau transgender, dan lelaki yang melakukan hubungan seks faraj dan/atau dubur dengan wanita, kerana kekurangan data keselamatan dan keberkesanan yang tersedia untuk mengkaji ED-PrEP dalam populasi ini. ED-PrEP boleh memberi manfaat untuk membantu mengurangkan beban pil untuk orang ramai dan mengurangkan kos, kerana pil yang lebih sedikit diperlukan.[14]

Pada tahun 2016, Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO) menyatukan garis panduan mengenai penggunaan ubat antiretroviral untuk rawatan dan pencegahan jangkitan HIV menyokong penggunaan PrEP dalam wanita hamil dan menyusu yang berada pada risiko jangkitan HIV yang berterusan dan besar.[15][16] Dalam ujian PrEP klinikal, pendedahan kepada PrEP yang mengandungi TDF semasa trimester pertama kehamilan tidak dikaitkan dengan kehamilan yang buruk atau hasil bayi. Peningkatan risiko penularan HIV ibu kepada anak melebihi sebarang potensi risiko PrEP. Garis panduan ini juga menyatakan keperluan untuk pemantauan berterusan terhadap wanita hamil dan menyusu yang menerima PrEP.[16] Walau bagaimanapun, kebolehcapaian PrEP global untuk wanita, termasuk mereka yang hamil atau menyusu, adalah terhad. Usaha untuk meningkatkan akses kepada wanita yang berisiko untuk HIV adalah perlu untuk mengurangkan kadar jangkitan HIV global.[17]

Kesan sampingan[sunting | sunting sumber]

Penyelidikan menunjukkan bahawa profilaksis PrEP secara amnya selamat dan diterima baik bagi kebanyakan individu, walaupun beberapa kesan sampingan telah diperhatikan berlaku. Sesetengah orang mengalami "sindrom permulaan" yang melibatkan loya, sakit kepala dan/atau masalah perut, yang biasanya diselesaikan dalam masa beberapa minggu selepas memulakan ubat PrEP.[2][18] Penyelidikan telah menunjukkan bahawa penggunaan Truvada sebagai PrEP telah dikaitkan dengan penurunan ringan hingga sederhana dalam fungsi buah pinggang, kebanyakannya dikaitkan dengan orang tua lebih 50 tahun, mereka yang mempunyai keadaan predisposisi seperti diabetes, atau kadar penapisan glomerular lebih rendah daripada 90.[19][20][21] Penurunan ini biasanya tidak membimbangkan, dan menjadi stabil selepas beberapa minggu menggunakan ubat dan berbalik semula setelah ubat dihentikan.[22][23] Walau bagaimanapun, kesan sampingan ini cukup serius bagi beberapa orang di PrEP untuk memfailkan saman terhadap pengilang Truvada serta pembuat ubat lain yang serupa.[24][25][26]

Osteopenia atau kemerosotan tulang telah dilaporkan dalam kajian klinikal.[27][28] Kemerosotoan tulang ini tidak dilihat sebagai kebimbangan utama untuk menamatkan perkhidmatan kerana kehilangan tulang dianggap minimum dan tidak membawa kepada osteoporosis.[28] Apabila membandingkan patah tulang antara peserta aktif dan kawalan, tidak terdapat perbezaan besar dalam patah tulang.[28]

Pengagihan semula dan pengumpulan lemak lebih kerap dilihat pada individu yang menerima terapi antiretrovirus, terutamanya antiretrovirus yang lebih lama dalam rawatan HIV.[29] Tiada perubahan ketara dalam pengagihan semula lemak atau perubahan dalam lemak telah diperhatikan setakat 2018 apabila digunakan sebagai PrEP. Analisis hasil penyelidikan dan kajian mencadangkan bahawa emtrisitabina/tenofovir tidak mempunyai kesan yang ketara ke atas pengagihan semula atau pengumpulan lemak apabila digunakan sebagai PrEP dalam individu HIV negatif.[30] Sehingga awal 2018, kajian ini tidak menilai secara terperinci perubahan halus dalam pengagihan lemak yang mungkin berlaku dengan ubat apabila digunakan sebagai PrEP, dan perubahan berat badan yang ketara secara statistik – walaupun sementara –telah dikaitkan dengan kepekatan ubat yang boleh dikesan dalam badan.[31]

Kesan sampingan serius Truvada lain berpotensi termasuk pemburukan akut hepatitis B pada individu dengan jangkitan HBV, asidosis laktik dan hepatomegali teruk dengan steatosis.[20]

Penyelidikan dan data Descovy daripada penggunaan awam telah menunjukkan kesan "permulaan" yang serupa; walau bagaimanapun, beberapa data menunjukkan bahawa Descovy lebih baik bagi buah pinggang seseorang dan mereka dengan diagnosis osteoporosis.[32] Percubaan DISCOVER yang membandingkan Descovy berbanding Truvada sebagai PrEP menunjukkan bahawa Descovy membawa kepada kesan buah pinggang dan tulang yang lebih selamat.

Masyarakat dan budaya[sunting | sunting sumber]

Kelulusan penggunaan[sunting | sunting sumber]

Truvada sebelum ini hanya diluluskan oleh FDA untuk merawat HIV pada mereka yang sudah dijangkiti. Pada 2012, FDA meluluskan ubat untuk digunakan sebagai PrEP berdasarkan bukti yang semakin meningkat bahawa ubat itu selamat dan berkesan untuk mencegah HIV dalam populasi yang berisiko tinggi dijangkiti.[33] FDA telah meluluskan dua ubat tambahan PrEP sejak itu, meluluskan Descovy pada 2019 dan kabotegravir (Apretude) pada 2021.[4][5]

Pada tahun 2012, Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO) mengeluarkan garis panduan PrEP dan membuat cadangan yang sama untuk penggunaannya dalam kalangan lelaki dan wanita transgender yang melakukan hubungan seks dengan lelaki. WHO menyatakan bahawa "konsensus saintifik antarabangsa sedang muncul bahawa ubat antiretrovirus, termasuk PrEP, mengurangkan dengan ketara risiko pemerolehan seksual dan penularan HIV tanpa mengira populasi atau persekitaran."[34]:8,10,11 Pada 2014, berdasarkan bukti lanjut, WHO mengemas kini cadangan bagi lelaki yang melakukan hubungan seks dengan lelaki untuk menyatakan bahawa PrEP "disyorkan sebagai pilihan pencegahan HIV tambahan dalam pakej pencegahan HIV yang komprehensif."[35]:4 Pada November 2015 WHO memperluaskan lagi perkara ini, berdasarkan bukti lanjut, dan menyatakan bahawa ia telah "memperluaskan syor untuk memasukkan semua kumpulan populasi yang berisiko besar untuk jangkitan HIV" dan menekankan bahawa PrEP harus menjadi "pilihan pencegahan tambahan dalam pakej perkhidmatan yang komprehensif."[36]

New Zealand adalah salah satu negara pertama di dunia yang membiayai PrEP secara terbuka bagi pencegahan HIV pada Mac 2018. Akses yang dibiayai kepada PrEP akan memerlukan orang ramai menjalani ujian tetap untuk HIV dan jangkitan seksual lain, dan dipantau untuk risiko kesan sampingan. Orang yang mengambil PrEP yang dibiayai akan menerima nasihat tentang cara untuk mengurangkan risiko HIV dan jangkitan seksual.[37]

Di Australia, Pentadbiran Barangan Terapeutik negara itu meluluskan penggunaan Truvada sebagai PrEP pada Mei 2016, membenarkan penyedia Australia menetapkan ubat tersebut secara sah. Pada 21 Mac 2018, Menteri Kesihatan Persekutuan mengumumkan bahawa PrEP akan disubsidi oleh Kerajaan Australia melalui Skim Faedah Farmaseutikal (PBS) mulai 1 April 2018.[38]

Kesan kepada budaya hubungan seks[sunting | sunting sumber]

PrEP digunakan terutamanya oleh lelaki berhubungan sejenis, selalunya sebagai alternatif kepada kondom. Buat pertama kalinya sejak tercetusnya krisis AIDS, PrEP menjadikan hubungan seks yang dilindungi HIV tanpa kondom mungkin, dan sejak ketersediaannya, hubungan seks tanpa kondom telah meningkat.[39] PrEP tidak menghalang penularan jangkitan seksual selain HIV, dan tidak 100% berkesan.[40]

Rujukan[sunting | sunting sumber]

  1. ^ "Pre-Exposure Prophylaxis". HIV.gov. 2019-12-03. Dicapai pada 2020-08-03.
  2. ^ a b c d e f US Public Health Service. "Preexposure prophylaxis for the prevention of HIV infection in the United States - 2014" (PDF). Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 11 April 2018. Dicapai pada 15 Disember 2017.
  3. ^ "Effectiveness of Prevention Strategies to Reduce the Risk of Acquiring or Transmitting HIV". Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 2019-11-12. Diarkibkan daripada yang asal pada 10 Disember 2019. Dicapai pada 9 Disember 2019.
  4. ^ a b "FDA approves the second drug to prevent HIV infection as part of ongoing efforts to end the HIV epidemic" (Siaran akhbar). 3 Oktober 2019. Diarkibkan daripada yang asal pada 10 Oktober 2019. Dicapai pada 10 Oktober 2019. Rencana ini mengandungi teks dari suatu penerbitan yang kini berada dalam domain awam:
  5. ^ a b "FDA Approves First Injectable Treatment for HIV Pre-Exposure Prevention". U.S. Food and Drug Administration. 20 Disember 2021. Dicapai pada 20 April 2022.
  6. ^ "National Policies and Guidelines for PrEP". PrEP Watch. Dicapai pada 5 Disember 2017.
  7. ^ "HIV Preexposure Prophylaxis: A Review". JAMA. 319 (12): 1261–1268. March 2018. doi:10.1001/jama.2018.1917. PMID 29584848.
  8. ^ "Pre-Exposure Prophylaxis (PrEP) | HIV Risk and Prevention | HIV/AIDS | CDC". www.cdc.gov. 2020-06-04. Dicapai pada 2020-07-30.
  9. ^ Ryan, Benjamin (16 Februari 2017). "PrEP Fails in a Third Man, But This Time HIV Drug Resistance Is Not to Blame". Poz. Dicapai pada 15 Disember 2017.
  10. ^ "Diagnosis of primary HIV-1 infection. Los Angeles County Primary HIV Infection Recruitment Network". Annals of Internal Medicine. 134 (1): 25–9. Januari 2001. doi:10.7326/0003-4819-134-1-200101020-00010. PMID 11187417. Unknown parameter |displayauthors= ignored (bantuan)
  11. ^ "Pre-exposure Prophylaxis for the Prevention of HIV Infection in the United States – 2017 Update Clinical Practice Guideline" (PDF). Centers for Disease Control and Prevention.
  12. ^ "Preexposure Prophylaxis for the Prevention of HIV Infection: Evidence Report and Systematic Review for the US Preventive Services Task Force". JAMA. 321 (22): 2214–2230. June 2019. doi:10.1001/jama.2019.2591. PMID 31184746. Unknown parameter |displayauthors= ignored (bantuan)
  13. ^ "Recent advances in pre-exposure prophylaxis for HIV". BMJ. 359: j5011. December 2017. doi:10.1136/bmj.j5011. PMC 6020995. PMID 29229609.
  14. ^ What's the 2+1+1? Event-driven oral pre-exposure prophylaxis to prevent HIV for men who have sex with men: Update to WHO's recommendation on oral PrEP. Geneva: World Health Organization; 2019 (WHO/CDS/HIV/19.8). Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
  15. ^ "Preventing HIV During Pregnancy And Breastfeeding in the Context of PrEP". WHO Technical Brief: 16. 2017.
  16. ^ a b "Consolidated guidelines on the use of antiretroviral drugs for treating and preventing HIV infection". World Health Organization.
  17. ^ "Pre-Exposure Prophylaxis for HIV Prevention in Women: Current Status and Future Directions". Drugs. 79 (12): 1263–1276. August 2019. doi:10.1007/s40265-019-01143-8. PMID 31309457.
  18. ^ "HIV preexposure prophylaxis: new data and potential use". Topics in Antiviral Medicine. 19 (5): 181–5. December 2011. PMC 6148898. PMID 22298887.
  19. ^ "Preexposure Prophylaxis for HIV Prevention in a Large Integrated Health Care System: Adherence, Renal Safety, and Discontinuation". Journal of Acquired Immune Deficiency Syndromes. 73 (5): 540–546. December 2016. doi:10.1097/QAI.0000000000001129. PMC 5424697. PMID 27851714. Unknown parameter |displayauthors= ignored (bantuan)
  20. ^ a b "Truvada- emtricitabine and tenofovir disoproxil fumarate tablet, film coated". DailyMed. Dicapai pada 9 Disember 2019.
  21. ^ "HIV preexposure prophylaxis with tenofovir disoproxil fumarate/emtricitabine and changes in kidney function and tubular health". AIDS. 34 (5): 699–706. April 2020. doi:10.1097/QAD.0000000000002456. PMC 7071971. PMID 31794523. Unknown parameter |displayauthors= ignored (bantuan)
  22. ^ "New research at CROI 2016: How PrEP changes kidney function". San Francisco AIDS Foundation. 2016-03-08. Dicapai pada 2020-08-03.
  23. ^ "Pre-Exposure Prophylaxis for HIV Prevention: Safety Concerns". Drug Safety. 40 (4): 273–283. April 2017. doi:10.1007/s40264-017-0505-6. PMC 5362649. PMID 28130774.
  24. ^ Kenslea, Ged (11 April 2019). "41 HIV and PrEP Patients File California Personal Injury Lawsuit Over Gilead's TDF-Based Drugs". AIDS Healthcare Foundation (AHF). Dicapai pada 9 Disember 2019.
  25. ^ "AHF Calls on Gilead to Set Up $10 Billion Fund for Victims Harmed by its TDF-based Drugs". AIDS Healthcare Foundation (AHF). 16 Julai 2019. Dicapai pada 10 Disember 2019.
  26. ^ Petersen, Melody (29 May 2016). "A question of timing: A lawsuit claims Gilead Sciences could have developed a less-harmful version of its HIV treatment sooner". Los Angeles Times. Dicapai pada 9 Disember 2019.
  27. ^ "Tenofovir treatment of primary osteoblasts alters gene expression profiles: implications for bone mineral density loss". Biochemical and Biophysical Research Communications. 394 (1): 48–53. March 2010. doi:10.1016/j.bbrc.2010.02.080. PMC 2847063. PMID 20171173.
  28. ^ a b c "Bone mineral density changes among HIV-uninfected young adults in a randomised trial of pre-exposure prophylaxis with tenofovir-emtricitabine or placebo in Botswana". PLOS ONE. 9 (3): e90111. 2014-03-13. Bibcode:2014PLoSO...990111K. doi:10.1371/journal.pone.0090111. PMC 3953113. PMID 24625530. Unknown parameter |displayauthors= ignored (bantuan)
  29. ^ "Changes to Your Face and Body (Lipodystrophy & Wasting)". Poz. Dicapai pada 2018-02-16.
  30. ^ "PrEP does not raise lipids or alter body fat, safety study finds". Dicapai pada 2018-02-16.
  31. ^ "Truvada as HIV PrEP not associated with net fat increase". www.healio.com. Dicapai pada 2018-02-16.
  32. ^ "Resource: Side-by-side comparison: Truvada and Descovy for PrEP". San Francisco AIDS Foundation. Dicapai pada 2020-08-03.
  33. ^ Gilead. "U.S. Food and Drug Administration Approves Gilead's Truvada for Reducing the Risk of Acquiring HIV". Gilead. Dicapai pada 15 Disember 2017.
  34. ^ "Guidance on oral pre-exposure prophylaxis (PrEP) for serodiscordant couples, men and transgender women who have sex with men at high risk of HIV: recommendations for use in the context of demonstration projects" (PDF). Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO). July 2012.
  35. ^ "Policy brief: Consolidated guidelines on HIV prevention, diagnosis, treatment and care for key populations, 2014" (PDF). Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO). July 2014.
  36. ^ "WHO expands recommendation on oral pre-exposure prophylaxis of HIV infection (PrEP)" (PDF). Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO). November 2015. Dicapai pada 18 Disember 2015.
  37. ^ "HIV prevention drug Truvada to be publicly funded in New Zealand". TVNZ. Dicapai pada 7 Februari 2018.
  38. ^ "PrEP". Australian Federation of AIDS Organisations. Dicapai pada 2020-07-31.
  39. ^ "Community-level changes in condom use and uptake of HIV pre-exposure prophylaxis by gay and bisexual men in Melbourne and Sydney, Australia: results of repeated behavioural surveillance in 2013-17". The Lancet. HIV. 5 (8): e448–e456. August 2018. doi:10.1016/S2352-3018(18)30072-9. PMID 29885813. Unknown parameter |displayauthors= ignored (bantuan)
  40. ^ Anderson, P. L., Glidden, D. V., Liu, A., Buchbinder, S., Lama, J. R., … Guanira, J. V. (2012). Emtricitabine-Tenofovir Concentrations and Pre-Exposure Prophylaxis Efficacy in Men Who Have Sex with Men. Science Translational Medicine, 4(151), 151ra125–151ra125. doi:10.1126/scitranslmed.3004006
Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Profilaksis_prapendedahan&oldid=5762658"