Rumah kalang

Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Rumah kalang pertengahan abad ke-19 Omah Prayadranan atau Ndalem Natan yang terpelihara dengan baik di Kotagede.

Rumah Kalang (Bahasa Jawa Omah Kalang) ialah istilah yang digunakan untuk merujuk kepada eklektik Rumah Jawa orang Kalang. Enklaf orang Kalang terdapat di Kotagede, Yogyakarta dan Surakarta. Rumah kalang, dibina pada permulaan abad ke-20, biasanya adalah rumah bersaiz besar dan berhias banyak dengan campuran eklektik prinsip adat Jawa dan Romantisisme Barat. Rumah Kalang telah menjadi identiti budaya masyarakat Kalang dan bandar Kotagede di mana kebanyakan rumah masih dalam keadaan baik.

Orang Kalang[sunting | sunting sumber]

Rumah Kalang mempunyai kaitan dengan pertumbuhan masyarakat Kalang di Kotagede. Kalang secara harfiah bermaksud "tertutup" atau "berpagar".[1] Orang Kalang, atau Wong Kalang, adalah sekumpulan pedagang yang membuat penempatan di Daerah Kotagede. Walaupun orang kalang berasal dari Jawa Timur dan Bali, mereka dianggap sebagai penduduk asli Kotagede, yang merupakan bekas ibu negara Kerajaan Mataram Hindu.[2] Kalang orang yang terkenal dengan kemahiran seni mengukir kayu dan emas, berpindah ke Kotagede apabila Mataram memerlukan buruh dan pembina yang mahir.[2]

Legenda tempatan mengatakan bahawa Orang Kalang pada asalnya adalah tawanan perang yang dibawa pulang oleh Sultan Agung daripada ekspedisinya yang tidak berjaya ke Bali pada awal abad ke-17.[3] Legenda mengatakan bahawa Kalang adalah hasil penyatuan antara beruk dan puteri, maka orang Kalang dikhabarkan memiliki ekor seperti beruk[3] dan kuasa ghaib yang tidak dikenali.{ {sfn|Revianto Budi Santosa|2007|p=16}} Sehingga tahun 1920-an mereka tertumpu di kawasan kejiranan Tegalgendu di tebing barat Sungai Gajah Wong dan tidak dibenarkan tinggal di Kotagede yang sepatutnya. Nama mereka "Wong Kalang" mungkin berasal dari ritual khas mereka, jenis Hindu-Bali, obong kalang. Obong kalang ialah upacara pengebumian di mana patung kertas yang mewakili si mati "dibakar" pada selang waktu yang ditunjukkan oleh kalendar Hindu-Bali manakala mayat sebenar dikebumikan di dalam tanah mengikut amalan Islam. Sebagai agama yang dianuti, mereka menganut agama Islam tetapi Wong Kalang mengamalkan banyak adat lain yang kelihatan pelik bagi penduduk asli Kotagede.[3]

Orang Kalang juga terkenal dengan endogami. Banyak perkahwinan antara sepupu termasuk sepupu pertama berlaku dalam masyarakat Kalang.[4] Kadangkala Orang Kalang di Tegalgendu bertukar pasangan dengan kumpulan Kalang lain yang tinggal di penempatan serupa ghetto di pelbagai tempat di Jawa Tengah dan Jawa Timur.[4]

Pada akhir abad ke-19, orang Kalang mencapai banyak kelebihan, terutamanya dengan peningkatan pengangkutan dan pengewangan ekonomi pertanian. Bebas daripada nilai keharmonian Jawa dan nilai Islam kerakusan ekonomi yang terkawal (terutama dalam mengambil faedah pinjaman wang), orang Kalang dapat mengumpul kekayaan yang besar daripada pelbagai perdagangan, pinjaman wang dan pajak gadai.[1] Sebelum reformasi pentadbiran awal tahun 1920-an terdapat dua subkumpulan di kalangan Orang Kalang Tegalgendu: satu kepunyaan Kasunanan Surakarta dan satu lagi kepunyaan [[Kesultanan Yogyakarta] ]. Ketua subkumpulan Surakarta diberi gelaran mantri kalang, yang bertugas mengawasi perkhidmatan pertukangan untuk membaiki bangunan di kompleks Tanah Perkuburan Diraja. Subkumpulan Yogyakarta khusus dalam mengangkut barang antara bandar pelabuhan Semarang dan Yogyakarta, tugas yang diberikan oleh mahkamah Yogyakarta semata-mata kepada subkumpulan ini.[4] Kadang-kadang sekitar tahun Pergantian abad, subkumpulan Surakarta mendapat lesen daripada mahkamah untuk membuka pajak gadai di seluruh wilayah. Dalam tempoh yang singkat, mereka membangunkan rangkaian pajak gadai yang meluas yang membawa keuntungan yang besar. Subkumpulan Yogyakarta terus mengkhusus dalam pengangkutan barangan menggunakan semua cara yang ada — kereta api, kenderaan bermotor dan kuda. "Monopoli" tugas diraja ini membolehkan kumpulan Kalang mengumpul kekayaan yang besar. Orang Kalang diingati sebagai orang asli pertama yang dapat memperoleh Rolls-Royce apabila mereka diimport ke Jawa.

Dikatakan bahawa salah satu sebab mengapa mahkamah diraja memberi Orang Kalang peranan yang istimewa dalam perkhidmatan diraja adalah kerana ketidaksenangan mahkamah terhadap kemasukan orang Cina dan orang Timur asing yang lain ke wilayah mereka.[5]

Rumah-rumang kalang[sunting | sunting sumber]

pendopo rumah kalang B.H. Noeriah (1862) dalam Kotagede, Yogyakarta.
Lihat juga: Ruamh adat Jawa

Kekayaan Orang Kalang dapat dilihat pada seni bina rumah mereka yang seakan-akan istana. Salah satu daripada rumah ini, dibina pada tahun 1926 di tebing timur Sungai Gajah Wong, mempunyai dua garaj untuk lapan kereta sedan dan sebuah kandang untuk dua puluh ekor kuda, selain bangunan utama yang sangat luas dan megah dengan banyak sayap. Kebanyakan rumah Kalang terletak di Jalan Mondorokan dan biasanya dibina antara 1850-an dan 1920-an.[4]

Pintu berhias rumah kalang B.H. Noeriah menunjukkan ukiran kayu halus dalam gaya Jawa.

Seni bina rumah Kalang menggabungkan rumah tradisional Jawa dengan [[Romantisisme] barat]. Susun atur bilik masih mengikut prinsip rumah tradisional Jawa cth. kehadiran pendopo (astaka penerima tetamu) dan susun atur tradisional bangunan utama cth. dalem, senthong, pringgitan dsb. Dari segi hiasan, rumah kalang banyak dihias dengan hiasan kompleks yang diilhamkan oleh romantik Barat. Ciri-ciri lain rumah Kalang ialah cucur atap yang menjuntai, gabel menghadap hadapan yang menonjol, penggunaan kaca berwarna yang berat, tekstur berbeza menggunakan sirap kayu bercorak atau jubin terra cotta dan langkan berbentuk kompleks.

Sama juga dengan rumah tradisional Jawa ialah paksi utara-selatan rumah kalang, namun penekanannya lebih kepada praktikal dan bukannya ritual tradisional. Susun atur bilik adalah serupa dengan rumah tradisional Jawa tetapi penggunaannya boleh berbeza. Wayang dipersembahkan dalam peringgitan rumah tradisional Jawa, tetapi tidak di rumah Kalang. Senthong tengah, ruang keramat untuk dewi padi Sri di rumah Jawa, telah diubah menjadi bilik tidur.[6]

Pendopo rumah Kalang masih disimpan sebagai ruang penerimaan rumah. Walau bagaimanapun, bukannya menggunakan bumbung gaya joglo tradisional yang tipikal bagi pendopo tradisional, bumbung itu sering menggunakan gable menghadap hadapan tambahan, menandakan bahagian tengah depan pendopo. Omah Prayadranan atau Ndalem Natan (1857[7] atau tahun 1927)[8] in Kotagede, and a Kalang house in Jalan Slamet Riyadi, Surakarta, employs a porch-like protrusion to the pendopo, known as the kuncungan.[9] kuncungan sebuah rumah Kalang di Jalan Urip Sumoharjo, Surakarta telah berubah menjadi porte-cochère manakala pendopo berbentuk teres.[10] Rumah kalang B.H. Noeriah, atau Omah Tembong (1862) telah ditutup sepenuhnya dengan dinding, tingkap kaca berwarna dan pintu, memberikan kualiti bilik matahari.

Pelbagai elemen rumah tradisional Jawa lebih dimeriahkan dalam rumah Kalang. Sebuah rumah Kalang di Jalan Urip Sumoharjo Surakarta mengubah 'gandok' (struktur sisi tambahan) menjadi astaka sebelah yang terpisah.[10]

Contoh rumah kalang[sunting | sunting sumber]

Bangunan sebelah (kanan) Perak Ansor.

Di bawah adalah senarai rumah kalang yang terdapat di Kotagede dan Surakarta.]]

  • Anshor's Silver, Kotagede
  • Kalang house in Jalan Slamet Riyadi, Surakarta (tahun 1915)[9]
  • Rumah Pesik, Kotagede (tahun 1920)
  • Kalang house in Jalan Urip Sumoharjo, Surakarta (tahun 1927 diubahsuai)[9]
  • Kalang house of B.H. Noeriah, or Omah Tembong (tahun 1862)
  • Omah Dhuwur, Kotagede
  • Omah Prayadranan, atau Ndalem Natan, Kotagede (tahun 1857, 1927 diubahsuai)

Lihat juga[sunting | sunting sumber]

Rujukan[sunting | sunting sumber]

  1. ^ a b Revianto Budi Santosa 2007, m/s. 16.
  2. ^ a b Santoso & Pringgoharjono 2006, m/s. 126.
  3. ^ a b c Nakamura 2012, m/s. 44.
  4. ^ a b c d Nakamura 2012, m/s. 45.
  5. ^ Nakamura 2012, m/s. 42.
  6. ^ Santoso 2012, m/s. 26.
  7. ^ "Keelokan Art Nouveau nDalem Natan". Lilo van de Java. Wordpress. January 25, 2016. Diarkibkan daripada yang asal pada November 14, 2016. Dicapai pada 14 November 2016.
  8. ^ Santoso 2012, m/s. 24.
  9. ^ a b c Santoso 2012, m/s. 21.
  10. ^ a b Santoso 2012, m/s. 22–4.

Karya yang dipetik[sunting | sunting sumber]

Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Rumah_kalang&oldid=5379794"