Lihat sumber bagi Wu Xing

{{ChineseText}}
Dalam [[falsafah Cina]] tradisional, fenomena alam boleh digolongkan dalam '''Wu Xing''' ({{zh-cp|c=五行|p=wǔxíng}}), atau '''Lima Unsur''', juga diterjemah menjadi '''lima fasa''', '''lima gerakan''' atau '''lima langkah'''.

Unsur-unsurnya adalah:
* [[Api (unsur klasik)|api]] ({{zh-cp|c={{linktext|火}}|p=huǒ}})
* [[Air (unsur klasik)|air]] ({{zh-cp|c={{linktext|水}}|p=shuǐ}})
* [[Kayu (unsur klasik)|kayu]] ({{zh-cp|c={{linktext|木}}|p=mù}})
* [[Logam (unsur klasik)|logam]] ({{zh-cp|c={{linktext|金}}|p=jīn}}), dan 
* [[Tanah (unsur klasik)|tanah]] ({{zh-cp|c={{linktext|土}}|p=tǔ}}).

Sistem lima unsur ini digunakan untuk menjelaskan interaksi dan hubungan antara fenomena. Sistem ini digunakan dalam kebanyakan bidang pemikiran Cina zaman silam, termasuk bidang-bidang [[Feng shui]], [[astrologi Cina|astrologi]], [[perubatan Cina tradisional]], [[muzik]], [[strategi ketenteraan]] dan [[seni bela diri]]. Asas asalnya berdasarkan konsep [[Mata angin#Timur Jauh|Lima Mata Angin]].

Aliran-aliran [[Taijiquan]] tradisional mengaitkan lima unsur ini dengan gerak kaki maka memanggilnya lima "langkah". Sistem ini masih digunakan sebagai rujukan dalam beberapa bentuk [[perubatan kontemporari dan alternatif]] dan seni mempertahankan diri. 

== Kitaran ==
Doktrin lima fasa menyebutkan dua '''Kitaran Keseimbangan''', iaitu satu kitaran penghasilan ({{lang|zh|生}} ''shēng'' dan satu kitaran pemusnahan ({{lang|zh|克}} ''kè'') mengenai interaksi sesama fasa.  
{{col-begin}}{{col-2}}
=== Penghasilan ===
* Kayu membuka Api;
* Api meninggalkan Tanah (abu);
* Tanah membawa Logam;
* Logam mengumpul Air;
* Air menyuap Kayu.
{{col-2}}

=== Pemusnahan ===
* Kayu membelah Tanah;
* Tanah menyerap Air;
* Air memadam Api;
* Api meleburkan Logam;
* Logam memotong Kayu.
{{col-end}}
Terdapat juga dua '''Kitaran Ketidakseimbangan''', iaitu kitaran tindakan melampau (''cheng'') dan kitaran penghinaan (''wu'').

== Kosmologi dan ''feng shui'' ==
{{main|Feng shui}}
Menurut teori Wu Xing, struktur kosmos mencerminkan lima unsur. Setiap "unsur" mempunyai kaitan-kaitan kompleks dengan berbagai-bagai aspek alam semulajadi, seperti yang dijelaskan dalam jadual berikutnya. Dalam bidang [[geomansi]] Cina tradisional yang dikenali sebagai Feng Shui, semua pengamalnya mendasarkan seni dan sistemnya pada Wu Xing. Kelima-lima elemen ini dilambangkan dalam Bagua. Turut dikaitkan dengan unsur-unsur ini termasuk warna, musim dan bentuk; semuanya juga berinteraksi sesama sendiri.<ref> http://www.northernshaolinacademy.com/new/docs/FiveElementsChart.xls Chinese Five Elements Chart] Maklumat mengenai Lima Unsur Cina dari Akademi Shaolin Utara dalam format Microsoft Excel 2003</ref>

Bergantung pada aliran tenaga berarah tertentu dari unsur ke unsur, interaksi itu bolehlah mengembang, memusnah, atau menghabis. Dengan pengetahuan tepat mengenai aspek aliran tenaga sebegini bolehlah seseorang pengamal Feng Shui menerapkan pemulihan atau penyusunan semula tenaga tertentu secara bermanfaat.

{| class="wikitable"
|-
!width="10%"| Unsur ||width="15%"| Kayu ||width="15%"| Api ||width="15%"| Tanah ||width="15%"| Logam ||width="15%"| Air
|-align="center"
! [[Warna]]
| [[Hijau]] || [[Merah]] || [[Kuning]] || [[Putih]] || [[Biru]] / [[Hitam]]
|-align="center"
! [[Mata angin]]
| [[Timur]] || [[Selatan]] || [[Kemuncak]] || [[Barat]] ||[[Utara]]
|-align="center"
! [[Planet]]
| [[Musytari]] || [[Marikh]] || [[Zuhal]] || [[Zuhrah]] || [[Utarid]]
|-align="center"
! [[Buruj Cina|Makhluk samawi]]
| [[Qing Long|Naga Biru]]<br />{{lang|zh-hant|青龍}} || [[Zhu Que|Burung Merah Merona]]<br />{{lang|zh-hant|朱雀}} || [[Huang Long (mitos)|Naga Kuning]]<br />{{lang|zh-hant|黃龍}} || [[Bai Hu|Harimau Putih]]<br />{{lang|zh-hant|白虎}} || [[Xuan Wu|Kura-kura Hitam]]<br />{{lang|zh-hant|玄武}}
|-align="center"
! [[Tiangan|Batang Samawi]]
| {{linktext|甲|n1=, |乙}} || {{linktext|丙|n1=, |丁}} || {{linktext|戊|n1=, |己}} || {{linktext|庚|n1=, |辛}} || {{linktext|壬|n1=, |癸}}
|-align="center"
! Fasa
| Yang Baru || Yang Penuh || Keseimbangan Yin/Yang || Yin Baru || Yin Penuh
|-align="center"
! [[Tenaga]]
| Menjana || Mengembang || Membaik || Mengecut || Memulih
|-align="center"
! [[Musim]]
| [[Musim bunga|Bunga]] || [[Musim panas|Panas]] || Peralihan musim<br />(Setiap bulan ketiga) || [[Musim luruh|Luruh]] || [[Musim sejuk|Sejuk]]
|-align="center"
! [[Iklim]]
| Berangin || Hangat || Lembap || Kering || Dingin
|-align="center"
! [[Perkembangan]]
| Bertunas || Berbunga || Masak || Layu || Pendam
|-align="center"
! [[Ternakan]] 
| [[Anjing]] || [[Kambing]] || [[Lembu]] || [[Ayam]] || [[Khinzir]]
|-align="center"
! [[Buah]]
| [[Pokok Plum|Plum]] || [[Aprikot]] || [[Jujub]] ([[kurma]]) || [[Pokok Pic|Pic]] || [[Pokok Berangan|Berangan]]
|-align="center"
! [[Bijian]]
| [[Gandum]] || [[Kacang]] || [[Beras]] || [[Hem]] || [[Milet]]
|}


=== Bagua ===
{{main|Bagua (konsep)}}
Lima unsur juga dikaitkan dengan lapan trigram [[I Ching]]:
{| class="wikitable"
|-
!width="10%"| Unsur ||width="15%"| Kayu ||width="15%"| Api ||width="15%"| Tanah ||width="15%"| Logam ||width="15%"| Air
|-align="center"
! I Ching
| Kayu, serpihan || Api, kilat || Tanah, pasir || Logam, besi  || Air, ais
|-align="center"
! Trigram
| <nowiki>:||</nowiki> ({{unicode|☴}} {{lang|zh|巽}} ''xùn'') <nowiki>|::</nowiki> ({{unicode|☳}} {{lang|zh|震}} ''zhèn'')
| <nowiki>|:|</nowiki> ({{unicode|☲}} {{lang|zh|離}} ''lí'')
| <nowiki>:::</nowiki> ({{unicode|☷}} {{lang|zh|坤}} ''kūn'') <nowiki>::|</nowiki> ({{unicode|☶}} {{lang|zh|艮}} ''gèn'')
| <nowiki>|||</nowiki> ({{unicode|☰}} {{lang|zh|乾}} ''qián'') <nowiki>||:</nowiki> ({{unicode|☱}} {{lang|zh|兌}} ''duì'')
| <nowiki>:|:</nowiki> ({{unicode|☵}} {{lang|zh|坎}} ''kǎn'')
|-
|}

== Perubatan Cina ==
{{Main|Perubatan Cina tradisional}}
Mengikut teori perubatan Cina, setiap organ badan dikaitkan dengan salah satu daripada Lima Fasa. Adalah dipercayai bahawa adalah lebih mujarab untuk merawat sesuatu organ ketika tempoh waktu tertentu yanf sesuai untuk organ berkenaan. Susunan petikan Lima Fasa, seperti dalam Bo Hu Tong dan catatan Dinasti Han lain, ialah Logam, Kayu, Air, Api, dan Bumi. Menurut teori, rawatan organ badan paling berkesan dalam tempoh empat jam berikut sepanjang hari, bermula dari tempoh 3 – 7 pagi: Organ Logam (see the list below), organ Tanah, organ Api<sub>1</sub>, organ Air, organ Api<sub>2</sub> (the "non-empirical" Pericardium and Triple Burner organs), dan organ Kayu; iaitu susunan petikan secara terbalik (tambahan peambahan Api dan organ bukan empirikal untuk mengisi tempoh empat jam keenam dalam sehari). Kedua-dua susunan ini juga berkaitan dengan susunan planet dari Matahari (Utarid, Zuhrah, Marikh, Musytari, Zuhal; atau Air, Logam, Api, Kayu, dan Tanah). <ref>See [http://www.wfu.edu/~moran/z_GIF_images/5_xing_citation_order.gif 5 Xing in Citation Order]. </ref>

{| class="wikitable"
|-
!width="15%"| Unsur ||width="15%"| Kayu ||width="15%"| Api ||width="15%"| Tanah ||width="15%"| Logam ||width="15%"| Air
|-align="center"
! [[Planet]]
| [[Musytari]] || [[Marikh]] || [[Zuhal]] || [[Zuhrah]] || [[Utarid]]
|-align="center"
! Sifat Mental
| [[Kepekaan]] || [[Kreativiti]] || [[Kejelasan]] || [[Gerak hati]] || [[Kespontanan]]
|-align="center"
! [[Emosi|Emosi negatif]]
| [[Kemarahan]]|| Pengujaan berlebihan || [[Kebimbangan]] || [[Kesedihan]] || [[Ketakutan]]
|-align="center"
! [[Emosi|Emosi positif]]
| [[Kesabaran]] || [[Keriangan]] || [[Sayang]] || [[Keberanian]] ||  [[Ketenangan]]
|-align="center"
! [[Teori Zang Fu|Zang]] ([[yin dan yang|organ yin]])
| [[Hati]] || [[Jantung]]/[[perikardium]] || [[Limpa]]/[[pankreas]] || [[Paru-paru]] || [[Ginjal]]
|-align="center"
! [[Teori Zang Fu|Fu]] ([[yin dan yang|organ yang]])
| [[Pundi hempedu]] || [[Usus kecil]]/[[San Jiao]] || [[Perut]] || [[Usus besar]] || [[Pundi kencing]]
|-align="center"
! [[organ (anatomi)|Organ]] deria
| [[Mata]] || [[Lidah]] || [[Mulut]] || [[Hidung]] || [[Telinga]]
|-align="center"
! Anggota badan
| [[Tendon]] || [[Denyut]] || [[Otot]] || [[Kulit]] || [[Tulang]]
|-align="center"
! Bendalir
| [[Air mata]] || [[Peluh]] || [[Ludah]] || [[Hingus]] || [[Kencing]]
|-align="center"
! [[Jari]]
| [[Jari telunjuk|Telunjuk]] || [[Jari hantu|Hantu]] || [[Ibu jari]] || [[Jari manis|Manis]] || [[Kelingking]]
|-align="center"
! [[Deria]]
| [[Penglihatan]] || [[Pertuturan]] || [[Deria rasa|Rasa]] || [[Deria bau|Bau]] || [[Pendengaran]]
|-align="center"
! [[Rasa]]
| [[Masam]] || [[Pahit]] || [[Manis]] || [[Sengit]] || [[Masin]]
|-align="center"
! [[Bau]]
| [[Penengikan|Tengik]] || Hangus || [[Wangi]] || [[Reput]] || [[Biodegradasi|Busuk]]
|-align="center"
! [[Hayat]]
| [[Kelahiran|Lahir]] || [[Belia|Muda]] || [[Dewasa]] || [[Usia tua|Tua]] || [[Ajal]]
|-
|}

== Astrologi Cina ==
{{Main|Astrologi Cina}}
Astrologi Cina berasaskan interaksi lima unsur dengan dua belas bintang zodiak Cina, agar menghasilkan [[Ganzhi|kitaran bintang 60 tahun]].

{| class="wikitable"
|-
!width="10%"| Unsur ||width="10%"| Kayu ||width="10%"| Api ||width="10%"| Tanah ||width="10%"| Logam ||width="10%"| Air
|-align="center"
![[Tiangan|Batang Samawi]]
| Jia {{lang|zh|甲}} <br /> Yi {{lang|zh|乙}} || Bing {{lang|zh|丙}} <br /> Ding {{lang|zh|丁}} || Wu {{lang|zh|戊}} <br /> Ji {{lang|zh|己}} || Geng {{lang|zh|庚}} <br /> Xin {{lang|zh|辛}} || Ren {{lang|zh|壬}} <br /> Gui {{lang|zh|癸}}
|-align="center"
!Tahun lahir berakhir dengan
| 4, 5 || 6, 7 || 8, 9 || 0, 1 || 2, 3
|}

Contohnya, A labih pada tahun 1953, iaitu tahun Ular. Oleh sebab tahun lahir si A berakhir dengan angka 3, maka unsurnya ialah Air; oleh itu, si A lahir pada tahun Ular Air.

== Muzik ==
{{main|Muzik Cina}}
Bab ''Yuèlìng'' ({{lang|zh|月令篇}}) dalam ''Lǐjì'' ({{lang|zh|禮記}}) dan ''Huáinánzǐ'' ({{lang|zh|淮南子}}) membentuk kaitan berikut:

{| class="wikitable"
|-
!width="10%"| Unsur ||width="15%"| Kayu ||width="15%"| Api ||width="15%"| Tanah ||width="15%"| Logam ||width="15%"| Air
|-
! [[Warna]]
| [[Hijau]] || [[Merah]] || [[Kuning]] || [[Putih]] || [[Biru]]
|-
! Mata angin
| [[Timur]] || [[Selatan]] || [[Tengah]] || [[Barat]] || [[Utara]]
|-
! Skala Lima Not Cina
| {{lang|zh|角}} ''jué'' (mi) || {{lang|zh|徵}} ''zhǐ'' (so) || {{lang|zh|宮}} ''gōng'' (do) || {{lang|zh|商}} ''shāng'' (re) || {{lang|zh|羽}} ''yǔ'' (la)
|-
|}

== Seni mempertahankan diri ==
=== Xingyi ===
{{main|Xingyi}}
Xingyiquan menggunakan lima unsur untuk melambangkan lima kedudukan bertempur secara metaforik. 

{| class="wikitable"
|-
! Unsur
! Buku lima
! [[Bahasa Cina]]
! [[Pinyin]]
! Huraian
|-
| '''Kayu'''
| Tumbang
|align="center"| {{lang|zh|崩}}
| Bēng
| Menjatuhkan sasaran bagai pokok tumbang.
|-
| '''Api'''
| Tumbuk
|align="center"| {{lang|zh|炮}}
| Pào
| Menembak ke arah sasaran seperti meriam sambil menyekat.
|-
| '''Tanah'''
| Rentas
|align="center"| {{lang|zh|橫}}
| Héng
| Merentasi garis serangan sambil berpaling.
|-
| '''Logam'''
| Belah
|align="center"| {{lang|zh|劈}}
| Pī
| Membelah seperti kapak memotong-motong.
|-
| '''Air'''
| Gerudi
|align="center"| {{lang|zh|鑽}}
| Zuān
| Menggerudi ke hadapan secara mengufuk seperti [[geiser]].
|-
|}

== Lihat juga ==
* [[Tolak tangan]]
* [[Qi]]
* [[Qigong]]
* [[Taijitu]]
* [[Tao]]
* [[Teori Zang Fu]]

== Bibliografi ==
* [[Feng Youlan]] (Yu-lan Fung), ''A History of Chinese Philosophy'', volume 2, p. 13
* [[Joseph Needham]], ''Science and Civilization in China'', volume 2, pp. 262-23
* Maciocia, G. 2005, ''The Foundations of Chinese Medicine'', 2nd edn, Elsevier Ltd., London

== Rujukan ==
{{reflist}}
== Pautan luar ==
* [http://www.meditation-mantra.com/tcm-acupuncture-moxibustion-five-elements-errors.html Acupuncture Text Book Corrections] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080404111207/http://www.meditation-mantra.com/tcm-acupuncture-moxibustion-five-elements-errors.html |date=2008-04-04 }} Corrections to English translation errors in textbooks
* [http://iching.com.my/five-elements-en.htm Five Elements] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080430165743/http://iching.com.my/five-elements-en.htm |date=2008-04-30 }} Malaysia I Ching Net
* [http://www.acupuncture.com.au/education/theory/thefiveelements.html Five Element Information] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110215225309/http://www.acupuncture.com.au/education/theory/thefiveelements.html |date=2011-02-15 }} Five Element interrelationships, concordances and causative factors.
* [http://www.char4u.com/chinese-zodiac-sign.php Chinese Zodiac Chart] Find your Chinese Zodiac sign based on your date of birth.
* [http://homeopathy.healthspace.eu/qi/chinese.php Traditional Chinese Medicine (TCM)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080325044400/http://homeopathy.healthspace.eu/qi/chinese.php |date=2008-03-25 }} A model of transition from the traditional elements 
* [http://www.AmeriChi.com The American School of Classical Feng Shui]
* [http://www.nuconcept.com/Five-Elements-sp-17.html Five Elements of Feng Shui] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929143356/http://www.nuconcept.com/Five-Elements-sp-17.html |date=2007-09-29 }} The Five Elements of Feng Shui and Their Interactions
* [http://www.northernshaolinacademy.com/new/NsaQigongMeditationFiveElements.asp Chinese Five Elements] Information on the Chinese Five Elements from Northern Shaolin Academy

[[Kategori:Astrologi Cina]]
[[Kategori:Astronomi Cina]]
[[Kategori:Falsafah Cina]]
[[Kategori:Unsur klasik]]