Pembaharuan ortografi Indonesia-Malaysia 1972

Pembaharuan ortografi Indonesia-Malaysia pada tahun 1972 adalah usaha bersama antara Indonesia dan Malaysia untuk menyelaraskan sistem ejaan yang digunakan dalam bahasa kebangsaan mereka, yang merupakan kedua-dua bentuk bahasa Melayu. Untuk sebahagian besar, perubahan yang dibuat dalam pembaharuan masih digunakan hari ini. Sistem ini menggunakan abjad Latin dan di Malaysia dipanggil Ejaan Rumi Bersama (ERB), dan di Indonesia Ejaan Sempurna atau Ejaan Yang Disempurnakan (EYD). Ia menggantikan Ejaan Za'aba yang sebelum ini menjadi piawai di Malaysia, Singapura dan Brunei, dan Sistem Ejaan Republikan di Indonesia.

Dari segi sejarah, Indonesia dan Malaysia—dua negara terbesar berbahasa Melayu, mengikut susunan itu—dibahagikan antara dua pentadbiran kolonial, masing-masing di bawah empayar Belanda dan British. Oleh itu, perkembangan sistem ejaan untuk tulisan Rumi banyak dipengaruhi oleh ortografi bahasa kolonial masing-masing. Tidak lama selepas berakhirnya konfrontasi Indonesia-Malaysia pada tahun 1966, sistem ejaan yang sama menjadi antara perkara pertama dalam agenda détente antara kedua-dua negara.

Sistem ejaan baharu, yang dikenali sebagai 'Ejaan Rumi Baru' di Malaysia dan 'Sistem Ejaan Sempurna' di Indonesia, diumumkan secara rasmi di kedua-dua negara pada 16 Ogos 1972. Walaupun representasi bunyi pertuturan kini sebahagian besarnya sama dalam ragam Indonesia dan Malaysia, beberapa perbezaan kecil ejaan kekal.

Latar belakang

Percubaan pertama yang diketahui untuk menggunakan skrip Latin atau 'Rumi' untuk menulis perkataan Melayu adalah oleh Duarte Barbosa pada tahun 1518 di Melaka, sejurus selepas penaklukannya oleh Portugis pada tahun 1511. Beberapa tahun kemudian, pada tahun 1522, kamus Melayu–Eropah pertama di dunia telah disusun oleh Antonio Pigafetta, rakan Itali Ferdinand Magellan. Ini kemudiannya diikuti oleh ramai pedagang, pengembara, penjelajah dan sarjana Eropah lain yang mencipta sistem ejaan Rumi mereka sendiri. Antara sistem ejaan Rumi yang terkenal yang wujud sebelum abad ke-20 ialah ortografi Cornelis de Houtman (1595), Davidis Haex (1631), Thomas Bowrey (1701), J. Howison (1800), William Marsden (1812), Claudius Thomsen (1820), John Crawfurd (1848), Negeri-negeri Selat (1878), Frank Swettenham (1881), dan William Edward Maxwell (1882). Kesemua sistem ini dibangunkan terutamanya menggunakan kaedah transliterasi daripada Jawi (tulisan Melayu terbitan Arab). Penyimpangan pelbagai sistem ejaan yang wujud di Tanah Melayu kolonial memerlukan sistem ejaan yang diterima umum. Pembaharuan ortografik besar telah dimulakan oleh sarjana dan pentadbir British Richard James Wilkinson pada tahun 1904, dari mana ejaan Wilkinson telah diperkenalkan, yang menjadi sistem rasmi yang digunakan secara meluas di semua tanah jajahan British dan negeri naungan di Tanah Melayu, Singapura dan Borneo. Ejaan Wilkinson sangat mirip dengan ortografi moden yang digunakan di Indonesia dan Malaysia, kecuali c dan sy moden sebaliknya ch dan sh pada masa itu.

Pada tahun 1924, satu lagi pembaharuan telah dibuat oleh seorang ahli tatabahasa Melayu yang terkenal, Za'ba, yang kemudiannya diterima pakai di semua sekolah mulai tahun 1930-an dan seterusnya. Selepas sistem Fajar Asia jangka pendek yang digunakan semasa pendudukan Jepun (1941–1945), Kongres Melayu Ketiga memperkenalkan sistem Kongres pada tahun 1956. Sistem Kongres yang inovatif mendapat mata wang yang meluas melalui karya yang diterbitkan tetapi kekal tidak praktikal untuk kegunaan orang ramai. Sementara itu, sekolah dan penerbitan kerajaan terus menggunakan sistem Za'aba. Oleh itu, masyarakat umum menjadi semakin keliru dengan kewujudan sistem ejaan yang berbeza. Akibatnya, adalah perkara biasa pada era ini untuk menemui beberapa sistem ejaan yang digunakan serentak dalam media cetak dan tulisan individu.

Pada tahun 1959, Persekutuan Tanah Melayu dan Indonesia menandatangani perjanjian kebudayaan, yang merangkumi pelaksanaan sistem ejaan yang sama. Sistem yang dipersetujui dalam perjanjian ini dikenali sebagai 'Sistem Melindo'. Bagaimanapun, kerana persamaannya dengan sistem Kongres, yang terbukti tidak praktikal, dan ketegangan diplomatik yang berlaku antara Indonesia dan Tanah Melayu berhubung pembentukan Malaysia, sistem itu tidak pernah dilaksanakan malah diterbitkan. Berikutan berakhirnya konfrontasi Indonesia–Malaysia pada tahun 1966, sistem ejaan yang sama menjadi antara perkara pertama dalam agenda detente antara kedua-dua negara. Pakar bahasa dari kedua-dua negara mula berusaha membentuk sistem baharu yang praktikal dan lebih-lebih lagi diterima oleh kedua-dua pihak berkenaan. Enam tahun kemudian, pada 16 Ogos 1972, sistem ejaan ketara, yang kemudiannya dikenali sebagai 'Ejaan Rumi Baru' di Malaysia dan 'Sistem Ejaan Sempurna' di Indonesia, diumumkan secara rasmi oleh Perdana Menteri Tun Abdul Razak di Malaysia dan Presiden Suharto di Indonesia.

Tidak lama selepas itu, sebuah lagi negara berbahasa Melayu, Brunei, memutuskan untuk menerima pakai sistem ketara baharu bagi menggantikan sistem Za'aba Malaysia yang sebelum ini digunakan di negara itu. Walaupun Singapura tidak menggunakan bahasa Melayu seperti negara-negara jirannya, kerana dasar empat bahasanya (terdiri daripada bahasa Inggeris, Mandarin, Melayu dan Tamil), perkembangan bahasa Melayunya sentiasa berkait rapat dengan Malaysia. Tidak pernah ada apa-apa rasmi di pihak Singapura mengenai pendiriannya mengenai ejaan baru, tetapi pelaksanaan sistem ini telah berlaku seperti yang dibuktikan oleh penerbitan dalam bahasa Melayu yang dihasilkan di Singapura.

Perlaksanaan

Tempoh tangguh selama lima tahun diberikan di kedua-dua negara untuk orang ramai membiasakan diri dengan sistem baharu. Di Malaysia ini bermakna pelajar tidak dihukum kerana melakukan kesalahan dalam mengeja perkataan mengikut sistem lama. Bagaimanapun, satu program rapi telah dijalankan oleh Badan Bahasa dan Literasi kerajaan (Dewan Bahasa dan Pustaka) bagi melihat pelaksanaan sistem ejaan baharu itu dengan memberi kelas khas kepada rakyat khususnya guru dan pentadbir tentang cara mengeja bahasa mereka mengikut kepada sistem ejaan baharu. Tempoh tangguh juga membenarkan penerbit melupuskan stok lama mereka dan menerbitkan edisi yang disemak dan tajuk baharu dalam ejaan baharu. Nama jalan, tempat, dan institusi terpaksa mengalami perubahan rupa, menggunakan sistem ejaan baharu.

Sistem

Penghapusan diakritik

Schwa

Sistem Za'aba menggunakan huruf ⟨ĕ⟩ untuk bermaksud /ə/ manakala huruf ⟨e⟩ bermaksud bunyi /e/. Bahasa Melayu menunjukkan kekerapan /ə/ yang lebih tinggi berbanding dengan /e/, justeru gaya Za'aba tidak menjimatkan dari segi masa yang diambil untuk menulis, selain daripada fakta bahawa teks itu penuh dengan diakritik. Tambahan pula, dengan beberapa pengecualian, kejadian /e/ boleh diramal, kerana /e/ biasanya berlaku dalam hubungan yang harmoni dengan dirinya sendiri dan /o/ dalam dua suku kata yang berdampingan di mana vokal suku kata yang lain juga /e/ atau / o/. Sebaliknya, schwa memasuki hubungan sedemikian dengan /i/ dan /u/. Sistem baru, dipandu oleh sistem Wilkinson, telah membuangnya dan menggunakan ⟨e⟩ untuk kedua-dua vokal yang berkenaan.

Ejaan Za'aba	Ejaan Rumi Baharu	IPA
bĕrhemat	berhemat	/bərhemat/
pĕnyĕlĕsaian	penyelesaian	/pəɲələsaian/
mĕrdeka	merdeka	/mərdeka/
tĕntĕra	tentera	/təntəra/

Apostrof

Dalam sistem lama, apostrof diletakkan sebelum vokal, jika vokal itu adalah suku kata awal, untuk menunjukkan frikatif faring yang muncul dalam kata pinjaman daripada bahasa Arab. Walau bagaimanapun, bahasa Melayu tidak mempunyai fonem ini dalam inventorinya. Kebanyakan orang Melayu mengaktualisasikan bunyi ini sebagai hentian glotal. Oleh kerana vokal awal suku kata dan perkataan dalam bahasa Melayu sentiasa disertai dengan hentian glotal, apostrof untuk menunjukkan frikatif faring Arab telah dibuang, jadi mengeja kata pinjaman Arab tertentu dengan satu grafem kurang, seperti:

Ejaan lama	Ejaan Rumi Baharu	IPA
Juma'at	Jumaat	/dʒumʕat/
ta'at	taat	/taʕat/
'alim	alim	/ʕalɪm/
ni'mat	nikmat	/niʕmat/

Tanda sempang

Penggunaan tanda sempang menjadi semakin berkurangan dengan sistem ejaan baharu. Sistem ejaan lama adalah liberal dalam penggunaan tanda sempang cth. antara imbuhan di- atau kata penegasan postposisi lah atau bentuk klitik nya dan kata dasar, atau antara imbuhan tertentu dengan kata nama yang mengikutinya. Dalam ejaan baharu, tanda sempang dalam set konteks pertama dialih keluar dan komponen ditulis sebagai perkataan lengkap atau keseluruhan; dalam konteks kedua, penyingkiran tanda sempang menghasilkan dua perkataan yang berbeza, satu preposisi dan satu lagi kata nama. Dalam sistem baharu, tanda sempang kekal digunakan antara komponen perkataan yang digandakan, seperti menari-nari dan rumah-rumah.

Ejaan lama	Ejaan Rumi Baharu	IPA
di-buat	dibuat	/dibwɒt/
rumah-nya	rumahnya	/rumahɲa/
ambil-lah	ambillah	/ambɪllah/
di-rumah	di rumah	/dirumah/
ke-rumah	ke rumah	/kərumah/

Pilihan grafem

Untuk ⟨ch⟩ Malaysia dan ⟨tj⟩ Indonesia, grafem baharu telah dipersetujui pada: ⟨c⟩. Sebelum sistem ejaan baharu, ⟨c⟩ tidak mempunyai status grafem sama ada di Malaysia atau di Indonesia. Sistem ejaan ketara telah memberikan status grafemik. Bukan sahaja kesederhanaan yang ditunjukkan dalam pilihan ⟨c⟩, tetapi juga pengakhiran kekeliruan yang timbul daripada ⟨ch⟩ bagi orang yang membaca teks Malaysia dan Indonesia. Di Malaysia, grafem ini bermaksud affricate palato-alveolar tanpa suara manakala di Indonesia ia adalah untuk velar frikatif /x/.

Indonesia lama	Baku lama	Fonem	Ejaan ketara baharu	Contoh – Indonesia	Contoh – Baku	Ejaan baharu	IPA
tj	ch	/tʃ/	c	tjitjak	chicak	cicak	/tʃitʃaʔ/
	dh	/dˤ/	d		dhArab	dArab	/dˤarab/
	dz	/zˤ/	z		dzalim	zalim	/zˤolɪm/ or /zalɪm/
sj	sh	/ʃ/	sy	sjaitan	shaitan	syaitan	/ʃaitˤɔn/ or /ʃaitan/
	th	/θ/	s		ithnin	isnin	/iθnɪn/ or /isnɪn/

Beberapa grafem kekal digunakan dalam ejaan Malaysia, dan seterusnya diterima pakai oleh orang Indonesia. Sebagai contoh, orang Indonesia bersetuju untuk menerima pakai ⟨j⟩ Malaysia untuk affricate alveolopalatal bersuara yang dieja ⟨j⟩ dalam bahasa Inggeris. Dikaitkan dengan penerimaan Indonesia terhadap ⟨j⟩ ialah penerimaan mereka terhadap ⟨y⟩ Malaysia untuk semivokal. Apabila orang Indonesia menerima ⟨y⟩, mereka juga menerima ⟨ny⟩ sebagai ganti ⟨nj⟩ mereka, untuk bunyi /ɲ/. ⟨h⟩ sebagai komponen dalam grafem tertentu juga dikekalkan dalam ejaan Malaysia, dan ia menunjukkan 'guttualisasi'. Fonem sebegini kebanyakannya terdapat dalam kata pinjaman daripada bahasa Arab, dan ia diwakili dalam grafem ⟨kh⟩ untuk /x/, ⟨gh⟩ untuk /ɣ/ dsb. Di sini, patut disebutkan bahawa pihak Indonesia telah bersetuju dengan grafem ⟨ kh⟩ untuk /x/ menggantikan ⟨ch⟩ mereka.

Indonesia lama	Baku lama	Fonem	Baharu	Contoh – Indonesia	Contoh – Baku	Ejaan ketara baharu	IPA
dj	j	/dʒ/	j	djudjur	jujur	jujur	/dʒudʒor/
j	y	/j/	y	jajasan	yayasan	yayasan	/jajasan/
nj	ny	/ɲ/	ny	njonja	nyonya	nyonya	/ɲoɲa/
ch	kh	/x/	kh	achir	akhir	akhir	/axɪr/

Penggandaan

Dalam bahasa Melayu, reduplikasi sangat produktif sebagai proses morfologi. Terdapat tiga jenis penggandaan dalam bahasa Melayu: penggandaan suku kata pertama kata dasar, penggandaan batang kata kompleks, dan penggandaan keseluruhan perkataan, sama ada perkataan mudah atau kompleks. Dalam sistem ejaan lama di Malaysia dan Indonesia, jenis pengulangan pertama dieja dalam toto, tetapi aksara ⟨2⟩ digunakan untuk menunjukkan pengulangan jenis kedua dan ketiga. Dalam penggandaan keseluruhan perkataan, watak ⟨2⟩ diletakkan di hujung perkataan, contohnya, rumah2 dibaca sebagai rumah-rumah, makan2 sebagai makan-makan.

Penulisan pengulangan kata kompleks dengan aksara ⟨2⟩ kurang kemas dan konsisten. Penggunaan ⟨2⟩ membolehkan anda menulis perkataan yang sama dalam lebih daripada satu cara. Satu adalah untuk mengasingkan komponen dengan tanda sempang dan meletakkan ⟨2⟩ selepas komponen yang diduakan (lihat ii di bawah), dan satu lagi meletakkan ⟨2⟩ di hujung keseluruhan perkataan (lihat iii di bawah).

i.	bermain
ii.	ber-main2
iii.	bermain2

Kedua-dua ii dan iii di atas hendaklah dibaca sebagai bermain-main. Kaedah pertama memudahkan pembacaan, tetapi ia melanggar peraturan menulis perkataan kompleks dengan imbuhan, iaitu imbuhan harus ditulis bersama-sama dengan batang supaya perkataan itu muncul secara keseluruhan. Bagi kaedah kedua, semasa ia mematuhi peraturan morfologi, ia menyebabkan kesukaran membaca. Penceramah, terutamanya yang bukan asli, cenderung untuk membaca contoh kedua di atas sebagai reduplikasi total bermain-bermain yang tidak gramatis. Walaupun penutur asli, dengan kecekapan ibunda mereka, mungkin tidak membaca bermain2 sebagai penggandaan total, kerana jumlah penggandaan bentuk yang jatuh ke dalam pola ini tidak berlaku dalam bahasa, terdapat pola lain di mana penutur asli sendiri mengalami kesulitan dalam menentukan sama ada tulisan itu. perkataan dengan aksara ⟨2⟩ mewakili penggandaan jumlah atau hanya pada batang. Contohnya sekali2. Sebagai penggandaan total, sekali-sekali, ia bermaksud 'sekali-sekala', sedangkan sebagai kata yang mengalami pengulangan hanya pada batangnya, sekali-kali.

Penggunaan watak ⟨2⟩ adalah bersifat menjimatkan. Ia adalah satu bentuk trengkas dalam menulis perkataan yang digandakan yang menyusahkan. Walau bagaimanapun, kemudahan dalam membaca dan menguasai bahasa adalah faktor utama dalam membuangnya sama sekali sebagai simbol trengkas untuk penggandaan. Ini menjadikan penulisan fizikal lebih perlahan tetapi ia telah membawa pemudahan kepada sistem pembelajaran.

Ejaan lama	Ejaan Rumi Baharu	IPA
ber-main2 or bermain2	bermain-main	/bərmaen maen/
kanak2	kanak-kanak	/kanaʔ kanaʔ/
angan2	angan-angan	/aŋan aŋan/
orang2an	orang-orangan	/oraŋ oraŋan/
terang2an	terang-terangan	/təraŋ təraŋan/

Gugusan konsonan baharu

Sistem ejaan lama di Malaysia dan Indonesia tidak mengiktiraf kewujudan gugusan konsonan pada kedudukan kata-awal dan kata-akhir. Kata pinjaman yang mempunyai kluster sedemikian kebanyakannya daripada bahasa Inggeris. Mereka dieja, berdasarkan peraturan fonologi Melayu yang ditetapkan bahawa struktur suku kata hanya terdiri daripada satu konsonan sebagai permulaan dan kodanya. Oleh itu, gugusan pada permulaan perkataan telah dineutralkan dengan memasukkan vokal, biasanya schwa, di antara komponennya.

Ejaan lama	Ejaan Rumi Baharu
perojek	projek
peroses	proses
komplek	kompleks

Terdapat beberapa perkataan yang menunjukkan perbezaan persepsi masyarakat Indonesia dan Malaysia terhadap kluster berkenaan, iaitu. pada komponen yang lebih penting dan harus dikekalkan. Ini terutamanya berkelompok dengan ⟨r⟩ sebagai komponen terakhir. Seperti dalam contoh di bawah, di Indonesia, ⟨r⟩ adalah lebih ketara daripada ⟨t⟩. Sebaliknya, orang Malaysia, mungkin sangat dipengaruhi oleh sebutan British, menulis dan menyebut perkataan itu dengan ⟨t⟩. Dalam usaha mereka untuk keseragaman, rakyat Malaysia dan Indonesia memutuskan untuk meneutralkan perbezaan mereka dengan meletakkan kembali kedua-dua ⟨r⟩ dan ⟨t⟩ dalam perkataan tersebut.

Indonesia lama	Baku lama	Ejaan ketara baharu	Catatan
paspor	paspot	pasport	Indonesia telah kembali kepada ejaan lama
impor	impot	import	Indonesia telah kembali kepada ejaan lama
ekspor	ekspot	eksport	Indonesia telah kembali kepada ejaan lama
konser	konset	konsert	Indonesia telah kembali kepada ejaan lama

Dengan peraturan fleksibilitinya, sistem ejaan baharu telah menerima gugusan dalam kedudukan awal dan akhir perkataan. Ini telah memudahkan peminjaman istilah teknikal daripada bahasa Inggeris untuk pelbagai sains. Walau bagaimanapun, perkataan-perkataan yang telah lama wujud dalam bahasa Melayu dengan satu atau dua komponen yang dipenggal telah dibenarkan kekal, supaya tidak menyebabkan terlalu banyak destandardisasi. Antara yang tidak mengalami perubahan bentuk dengan mengembalikan kluster mereka adalah contoh Malaysia komunis ('komunis'), rekod ('rekod'), moden ('moden').

Kata-akhir schwas dalam kata pinjaman

Memandangkan bahasa Melayu pada asasnya bersifat bersuku kata, perkataan bersuku kata dengan gugusan konsonan akhir dalam bahasa Inggeris diasimilasikan dengan memberikan rupa suku kata, iaitu dengan meletakkan grafem ⟨a⟩ di hujung perkataan. Contohnya, kuspa daripada 'cusp', kalka daripada 'calc'.

Penerimaan schwa dalam suku kata tertutup akhir, seperti dalam perkataan filem ('filem'), juga dikaitkan dengan penerimaan ⟨e⟩ untuk schwa pada akhir perkataan seperti dalam koine yang telah diambil secara toto. Ini telah memudahkan kerja pelbagai jawatankuasa terminologi Dewan Bahasa dan Pustaka, yang telah disebutkan, dalam mengasimilasikan kata pinjaman daripada bahasa lain.

Penerimaan schwa akhir tidak bermakna penerimaan sesuatu yang asing. Sebutan yang diterima pakai oleh Radio Televisyen Malaysia (RTM) merealisasikan ⟨a⟩ akhir sebagai /ə/, berdasarkan dialek Johor di Selatan Semenanjung Malaysia. Di bahagian utara Semenanjung dan di Sabah dan Sarawak, ⟨a⟩ direalisasikan sebagai /a/, seperti juga di Indonesia. Walau bagaimanapun, penerimaan schwa akhir ini tidak bermakna semua kes ⟨a⟩ dalam perkataan kedudukan akhir ditukar kepada ⟨e⟩. Perkataan asli terus dieja dengan ⟨a⟩, dan ⟨a⟩ ini boleh mempunyai pelbagai gaya sebutan. ⟨e⟩ terakhir untuk schwa hanya bertujuan untuk kata pinjaman.

Lihat juga

• Ejaan Republik, untuk maklumat lanjut tentang sistem ejaan serupa yang digunakan dalam bahasa Indonesia pada zaman dahulu.

Bibliografi

• Asmah Omar (1989), "The Malay Spelling Reform", Journal of the Simplified Spelling Society, diarkibkan daripada yang asal pada 2011-08-26
• Hashim Musa (1997), Epigrafi Melayu: Sejarah Sistem Tulisan dalam Bahasa Melayu (Malay epigraphy: A history of writing systems in Malay language), Dewan Bahasa dan Pustaka, ISBN 978-9-8362-5729-1
• Ismail Dahaman (2007), Ejaan Rumi Sepanjang Zaman (Complete history of Rumi spellings), Dewan Bahasa dan Pustaka, ISBN 978-9-8362-9278-0
• Barbosa, Duarte (2010), The Book of Duarte Barbosa, An Account of the Countries bordering on the Indian Ocean and their Inhabitants (Volume II, edited by Mansel Longworth Dames), Hakluyt Society, ISBN 978-1-4094-1416-2
• Collins, James T (1998), Malay, World Language: a short history, Dewan Bahasa dan Pustaka, ISBN 978-979-461-537-9