Pembalighan

Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.

 

Pembalighan (atau puberti) ialah proses perubahan fizikal sewaktu tubuh badan kanak-kanak mengalami pematangan menjadi dewasa yang menjadi berupaya untuk membiak. Ia dimulakan oleh isyarat hormon dari otak ke gonad-gonad seperti ovari pada perempuan dan testis pada lelaki. Sebagai tindak balas kepada isyarat, gonad menghasilkan hormon yang merangsang libido serta pertumbuhan, pemfungsian, dan transformasi pada otak, tulang, otot, darah, kulit, rambut, payudara dan organ pembiakan. Pertumbuhan fizikal yang ketara pada perubahan ketinggian dan berat badan mempercepat pada separuh pertama akil baligh dan selesai apabila badan dewasa telah matang. Sebelum proses pembalighan, organ seks luar, yang dikenali sebagai ciri seksual primer, adalah ciri seks yang membezakan lelaki dan perempuan. Pembalighan membawa kepada dimorfisme seks melalui perkembangan ciri-ciri seks sekunder, yang selanjutnya membezakan dua jantina.

Puratanya, kanak-kanak perempuan mula proses pembalighan pada umur 10–11 dan selesai proses pembalighan pada umur 15–17; kanak-kanak lelaki biasanya mula proses pembalighan pada umur 11–12 dan selesai proses pembalighan pada umur 16–17.[1][2][3] Tanda utama akil baligh bagi wanita ialah menarke, yakni saat permulaan haid yang berlaku secara purata antara umur 12 dan 13 tahun.[2] Bagi lelaki, ejakulasi pertama yakni spermarke berlaku secara purata pada umur 13 tahun.[4] Pada abad ke-21, purata umur kanak-kanak, terutamanya kanak-kanak perempuan, mencapai penanda akil baligh yang spesifik adalah lebih rendah berbanding abad ke-19, yakni umur 15 tahun untuk kanak-kanak perempuan dan 17 tahun untuk kanak-kanak lelaki (dengan umur kedatangan haid pertama untuk budak perempuan dan pemecahan suara untuk budak lelaki sebagai contoh).[5] Hal ini boleh disebabkan oleh beberapa faktor, termasuk pemakanan yang lebih baik yang mengakibatkan kecepatan pertumbuhan badan, peningkatan berat badan serta pemendapan lemak,[6] atau pendedahan terhadap pengganggu endokrin seperti xenoestrogen, yang kadangkala boleh disebabkan oleh pengambilan makanan atau faktor persekitaran yang lain.[7][8] Walau bagaimanapun, penyelidikan arkeologi yang lebih moden menunjukkan bahawa kadar akil baligh seperti yang berlaku pada masa kini adalah kadar yang sepatutnya. Lonjakan pertumbuhan bermula pada sekitar 10–12, tetapi penanda peringkat akil baligh yang lebih baru seperti menarke mempunyai kelewatan yang dikaitkan dengan keadaan persekitaran yang teruk seperti kemiskinan, pemakanan yang buruk, udara dan pencemaran.[9][10][11] Akil baligh yang bermula lebih awal daripada biasa dikenali sebagai pembalighan pramatang, dan pembalighan yang bermula lewat daripada biasa dikenali sebagai pembalighan tertunda. .

Antara perubahan morfologi dari segi saiz, bentuk, komposisi, dan fungsi badan baligh, perkembangan ciri seks sekunder adalah yang paling penting yang boleh diibaratkan sebagai penukaran badan kanak-kanak daripada kanak-kanak ke dewasa. Berasal daripada bahasa Latin puberatum (umur kematangan), perkataan puberti menggambarkan perubahan fizikal ke arah kematangan seksual, bukan kematangan psikososial dan budaya yang dilambangkan dengan istilah perkembangan remaja dalam budaya Barat, apabila masa remaja ialah tempoh peralihan mental dari zaman kanak-kanak kepada dewasa, yang bertindih sebahagian besar tempoh pembalighan badan.[12]

Lihat juga[sunting | sunting sumber]

  • Pembalighan tertunda
  • Sindrom Kallmann
  • Pembalighan pramatang
  • Puberfonia
  • Ciri-ciri seks sekunder
  • Perencat pembalighan

Rujukan[sunting | sunting sumber]

  1. ^ Kail RV, Cavanaugh JC (2010). Human Development: A Lifespan View (ed. 5th). Cengage Learning. m/s. 296. ISBN 978-0-495-60037-4.
  2. ^ a b Schuiling (2016). Women's Gynecologic Health. Jones & Bartlett Learning. m/s. 22. ISBN 978-1-284-12501-6. The changes that occur during puberty usually happen in an ordered sequence, beginning with thelarche (breast development) at around age 10 or 11, followed by adrenarche (growth of pubic hair due to androgen stimulation), peak height velocity, and finally menarche (the onset of menses), which usually occurs around age 12 or 13.
  3. ^ Phillips DC (2014). Encyclopedia of Educational Theory and Philosophy. SAGE Publications. m/s. 18–19. ISBN 978-1-4833-6475-9. On average, the onset of puberty is about 18 months earlier for girls (usually starting around the age of 10 or 11 and lasting until they are 15 to 17) than for boys (who usually begin puberty at about the age of 11 to 12 and complete it by the age of 16 to 17, on average).
  4. ^ Jorgensen, Keiding & Skakkebaek 1991.
  5. ^ Alleyne, Richard (2010-06-13). "Girls now reaching puberty before 10—a year sooner than 20 years ago". The Daily Telegraph. London. Diarkibkan daripada yang asal pada June 14, 2010.
  6. ^ "Altered breast development in young girls from an agricultural environment". Environ. Health Perspect. 114 (3): 471–5. March 2006. doi:10.1289/ehp.8280. PMC 1392245. PMID 16507474.
  7. ^ "Environmental factors and puberty timing: expert panel research needs". Pediatrics. 121 (Suppl 3): S192–207. February 2008. doi:10.1542/peds.1813E. PMID 18245512.
  8. ^ "Hypothesis: exposure to endocrine-disrupting chemicals may interfere with timing of puberty". Int. J. Androl. 33 (2): 346–59. April 2010. doi:10.1111/j.1365-2605.2010.01051.x. PMID 20487042.
  9. ^ Lewis, Mary (13 July 2020). "Children aren't starting puberty younger, medieval skeletons reveal". University of Reading.
  10. ^ Lewis, Mary; Shapland, Fiona; Watts, Rebecca (2016). "On the threshold of adulthood: A new approach for the use of maturation indicators to assess puberty in adolescents from medieval England" (PDF). American Journal of Human Biology. 28 (1): 48–56. doi:10.1002/ajhb.22761. PMID 26238500.
  11. ^ Papadimitriou, A. (2016). "The Evolution of the Age at Menarche from Prehistorical to Modern Times". Journal of Pediatric and Adolescent Gynecology. 29 (6): 527–530. doi:10.1016/j.jpag.2015.12.002. PMID 26703478.
  12. ^ The Oxford Dictionary of English Etymology, C. T. Onions ed. Oxford University Press, 1996, p. 720.

Pautan luar[sunting | sunting sumber]

Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Pembalighan&oldid=6116190"