Lihat sumber bagi Astrometri


[[Fail:Interferometric_astrometry.jpg|kiri|thumb|300x300px| Ilustrasi penggunaan [[interferometri]] dalam julat panjang gelombang optik untuk menentukan kedudukan tepat bintang. ''Ihsan NASA/JPL-Caltech'']]
'''Astrometri''' ({{Jawi|'''استروميتري'''}}) ialah satu cabang [[astronomi]] yang melibatkan pengukuran tepat kedudukan dan pergerakan [[bintang]] dan [[Objek astronomi|jasad angkasa]] yang lain. Ia menyediakan [[kinematik]] dan asal usul fizikal [[Sistem Suria]] dan [[galaksi]] ini, [[Bima Sakti]].

== Sejarah ==
[[Fail:Thousandau1_space_probe.jpg|thumb| Seni konsep untuk kapal angkasa TAU, kajian era 1980-an yang akan menggunakan prob pelopor antara bintang untuk mengembangkan garis dasar untuk mengira paralaks bintang dalam menyokong Astrometri]]
Sejarah astrometri dikaitkan dengan sejarah [[katalog bintang]], yang memberikan titik rujukan ahli astronomi untuk objek di langit supaya mereka dapat menjejaki pergerakan mereka. Ini boleh bertarikh kembali kepada [[Hipparchus]], yang sekitar 190 SM menggunakan katalog pendahulunya [[Timocharis]] dan [[Aristillus]] untuk menemui [[liukan]] Bumi. Dengan berbuat demikian, dia juga membangunkan skala kecerahan yang masih digunakan hari ini.<ref>{{Cite book|title=Astrometry of fundamental catalogues: the evolution from optical to radio reference frames|last=Walter|first=Hans G.|date=2000|publisher=Springer|isbn=3-540-67436-5|location=New York}}</ref> Hipparchus menyusun katalog dengan sekurang-kurangnya 850 bintang dan kedudukannya.<ref>{{Cite book|title=Star maps: history, artistry, and cartography|last=Kanas|first=Nick|date=2007|publisher=Springer|isbn=978-0-387-71668-8|page=109}}</ref> Pengganti Hipparchus, [[Ptolemy]], memasukkan katalog 1,022 bintang dalam karyanya ''[[Almagest]]'', memberikan lokasi, koordinat dan kecerahannya.<ref>p. 110, Kanas 2007.</ref>

Pada abad ke-10, [[Abd al-Rahman al-Sufi]] menjalankan pemerhatian ke atas bintang dan menerangkan kedudukan, [[Magnitud ketara|magnitud]] dan [[Pengelasan najam|warna bintang]]; tambahan pula, dia menyediakan lukisan untuk setiap buruj, yang digambarkan dalam ''[[Kitab Bintang Tetap|Buku Bintang Tetapnya]]''. [[Ibn Yunus]] mencerap lebih daripada 10,000 masukan untuk kedudukan Matahari selama bertahun-tahun menggunakan [[astrolab]] besar dengan diameter hampir 1.4 meter. Pemerhatiannya terhadap [[gerhana]] masih digunakan berabad-abad kemudian dalam penyiasatan [[Simon Newcomb]] mengenai gerakan Bulan, manakala pemerhatiannya yang lain tentang gerakan planet Musytari dan Zuhal mengilhamkan ''Kemiringan Ekliptik dan Ketidaksamaan Musytari dan Zuhal'' oleh [[Pierre-Simon Laplace|Laplace]].<ref>{{Cite journal|last=Lovett|first=E. O.|year=1895|title=Great Inequalities of Jupiter and Saturn|url=http://adsabs.harvard.edu/full/1895AJ.....15..113L|journal=The Astronomical Journal|volume=15|page=113|bibcode=1895AJ.....15..113L|doi=10.1086/102265|hdl-access=free}}</ref> Pada abad ke-15, ahli astronomi [[Wangsa Timuriyah|Timurid]] [[Ulugh Beg]] menyusun ''[[Zij-i-Sultani]]'', iaitu dia mengkatalogkan 1,019 bintang. Seperti katalog Hipparchus dan Ptolemy yang terdahulu, katalog Ulugh Beg dianggarkan tepat dalam masa kira-kira 20 [[Minit dan saat arka|arkaminit]].<ref>{{Cite book|title=History of astronomy: an encyclopedia|last=Lankford|first=John|date=1997|publisher=[[Taylor & Francis]]|isbn=0-8153-0322-X|page=[https://archive.org/details/historyofastrono00john/page/49 49]|chapter=Astrometry|chapter-url=https://archive.org/details/historyofastrono00john/page/49|chapterurl=registration}}</ref>

Pada abad ke-16, [[Tycho Brahe]] menggunakan instrumen yang dipertingkatkan, termasuk [[Alat mural|instrumen mural]] yang besar, untuk mengukur kedudukan bintang dengan lebih tepat berbanding sebelumnya, dengan ketepatan 15–35 [[Minit dan saat arka|arkasaat]].<ref>{{Cite book|title=Fundamentals of Astrometry|last=Kovalevsky|first=Jean|last2=Seidelmann|first2=P. Kenneth|date=2004|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=0-521-64216-7|pages=2–3}}</ref> [[Taqi al-Din Muhammad ibn Ma'ruf|Taqi al-Din]] mengukur [[jarak hamal]] bintang di [[Balai Cerap Kustantiniyah Taqi ad-Din]] menggunakan "jam pemerhatian" yang diciptanya.<ref name="Tekeli">{{Petik ensiklopedia|authorlink=Sevim Tekeli|title=Taqi al-Din|year=1997|encyclopedia=Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures|publisher=[[Kluwer Academic Publishers]]|isbn=0-7923-4066-3|url=https://www.springer.com/philosophy/philosophy+of+sciences/book/978-1-4020-4425-0}}</ref> Apabila [[teleskop]] menjadi perkara biasa, menetapkan bulatan mempercepatkan pengukuran.

[[James Bradley]] mula-mula cuba mengukur [[paralaks bintang]] pada tahun 1729. Pergerakan bintang terbukti terlalu tidak penting untuk [[Teleskop|teleskopnya]], tetapi dia sebaliknya menemui [[Aberasi (astronomi)|aberasi cahaya]] dan [[Penutatan astronomi|nutasi]] paksi Bumi. Pengkatalogannya sebanyak 3222 bintang telah diperhalusi pada tahun 1807 oleh [[Friedrich Bessel]], bapa astrometri moden. Beliau membuat ukuran pertama paralaks bintang: 0.3 [[Minit dan saat arka|arkasaat]] untuk [[Bintang ganda|bintang binari]] [[61 Cygni]].

Memandangkan sangat sukar untuk diukur, hanya kira-kira 60 paralaks bintang telah diperolehi menjelang akhir abad ke-19, kebanyakannya menggunakan [[mikrometer filar]]. [[Astrograf]] menggunakan [[plat fotografi]] astronomi mempercepatkan proses pada awal abad ke-20. Mesin pengukur plat automatik<ref>[http://cdsweb.cern.ch/record/1107461 CERN paper on plate measuring machine] USNO StarScan</ref> dan teknologi komputer yang lebih canggih pada tahun 1960-an membenarkan penyusunan [[katalog bintang]] yang lebih cekap. Dimulakan pada akhir abad ke-19, projek [[Carte du Ciel]] untuk menambah baik pemetaan bintang tidak dapat diselesaikan tetapi menjadikan fotografi sebagai teknik biasa untuk astrometri. <ref>H.H. Turner, 1912 ''The Great Star Map, Being a Brief General Account of the International Project Known as the Astrographic Chart'' (John Murray)</ref> Pada tahun 1980-an, [[peranti cas terganding]] (CCD) menggantikan plat fotografi dan mengurangkan ketidakpastian optik kepada satu miliarkasaat. Teknologi ini menjadikan astrometri lebih murah, membuka bidang kepada kumpulan amatur.{{Citation needed|date=July 2018}}

Pada tahun 1989, satelit [[Hipparcos]] [[Agensi Angkasa Eropah]] membawa astrometri ke orbit, di mana ia mungkin kurang terjejas oleh kuasa mekanikal Bumi dan herotan optik dari atmosferanya. Dioperasikan dari 1989 hingga 1993, Hipparcos mengukur sudut besar dan kecil di langit dengan ketepatan yang lebih besar daripada mana-mana teleskop optik sebelumnya. Sepanjang tempoh 4 tahunnya, kedudukan, paralaks dan [[Gerakan wajar|gerakan yang betul]] bagi 118,218 bintang telah ditentukan dengan tahap ketepatan yang belum pernah terjadi sebelumnya. " Katalog Tycho " baharu mengumpulkan pangkalan data sebanyak 1,058,332 bintang hingga dalam 20-30 [[Minit dan saat arka|mas]] (miliar saat). Katalog tambahan telah disusun untuk 23,882 bintang berganda dan berbilang dan 11,597 [[bintang berubah]] turut dianalisis semasa misi Hipparcos. <ref>{{Cite web|url=http://www.rssd.esa.int/index.php?project=HIPPARCOS|title=The Hipparcos Space Astrometry Mission|last=Staff|date=27 February 2019|publisher=[[European Space Agency]]|access-date=2007-12-06}}</ref> Pada 2013, satelit Gaia telah dilancarkan dan meningkatkan ketepatan Hipparcos . <ref>{{Cite web|url=https://thewire.in/the-sciences/from-hipparchus-to-gaia-the-story-of-finding-our-place-among-billions-of-stars|title=From Hipparchus to Gaia|last=Jatan Mehta|date=2019|publisher=thewire.in|access-date=27 January 2020}}</ref> Ketepatan telah dipertingkatkan dengan faktor 100 dan membolehkan pemetaan satu bilion bintang. <ref>{{Cite web|url=https://www.pourlascience.fr/sd/astronomie/gaia-la-premiere-carte-3d-de-la-voie-lactee-17758.php|title=Gaia : the first 3D map of the milky way|last=Carme Jordi|date=2019|publisher=pourlascience.fr|access-date=27 January 2020}}</ref> Hari ini, katalog yang paling kerap digunakan ialah USNO-B1.0, katalog semua langit yang menjejaki gerakan, kedudukan, magnitud dan ciri lain yang betul untuk lebih satu bilion objek bintang. Sepanjang 50 tahun yang lalu, 7,435 plat kamera Schmidt telah digunakan untuk melengkapkan beberapa tinjauan langit yang menjadikan data dalam USNO-B1.0 tepat hingga dalam 0.2 arcsec. <ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/modernastrometry0000kova|title=Modern Astrometry|last=Kovalevsky|first=Jean|date=1995|publisher=Springer|isbn=3-540-42380-X|location=Berlin; New York|url-access=registration}}</ref>

== Aplikasi ==
[[Fail:Orbit3.gif|kiri|thumb|200x200px| Rajah menunjukkan bagaimana objek yang lebih kecil (seperti [[planet luar suria]]) yang mengorbit objek yang lebih besar (seperti [[bintang]]) boleh menghasilkan perubahan dalam kedudukan dan halaju yang terakhir apabila mereka mengorbit [[pusat jisim]] sepunya (palang merah).]]
[[Fail:Solar_system_barycenter.svg|kiri|thumb|200x200px| Pergerakan [[baripusat]] sistem suria berbanding Matahari.]]
Selain daripada fungsi asas menyediakan [[kerangka rujukan]] [[Ahli astronomi|kepada ahli astronomi]] untuk melaporkan pemerhatian mereka, astrometri juga adalah asas untuk bidang seperti [[mekanik cakerawala]], [[dinamik bintang]] dan [[astronomi galaksi]]. Dalam [[astronomi cerapan]], teknik astrometri membantu mengenal pasti objek bintang melalui gerakan uniknya. Ia penting untuk [[Piawai waktu|mengekalkan masa]], kerana [[Waktu Universal Selaras|UTC]] pada dasarnya ialah [[Waktu Atom Antarabangsa|masa atom]] yang disegerakkan dengan putaran [[Bumi]] melalui pemerhatian astronomi yang tepat. Astrometri ialah langkah penting dalam [[Tangga jarak kosmos|tangga jarak kosmik]] kerana ia menetapkan anggaran jarak [[Ralat paralaks|paralaks]] untuk bintang di [[Bima Sakti]].

Astrometri juga telah digunakan untuk menyokong dakwaan [[Kaedah mengesan eksoplanet|pengesanan planet luar suria]] dengan mengukur sesaran yang disebabkan oleh planet yang dicadangkan dalam kedudukan jelas bintang induknya di langit, disebabkan oleh orbit bersama mereka di sekitar pusat jisim sistem. Astrometri lebih tepat dalam misi angkasa lepas yang tidak terjejas oleh kesan herotan atmosfera Bumi. Misi Interferometri Angkasa (SIM PlanetQuest) yang dirancang NASA (kini dibatalkan) adalah untuk menggunakan teknik astrometri untuk mengesan planet terestrial yang mengorbit 200 atau lebih bintang jenis suria terdekat. Misi Gaia Agensi Angkasa Eropah, yang dilancarkan pada 2013, menggunakan teknik astrometri dalam tinjauan bintangnya. Selain pengesanan eksoplanet,<ref>{{Cite web|url=http://www.esa.int/esaSC/120377_index_0_m.html|title=ESA - Space Science - Gaia overview}}</ref> ia juga boleh digunakan untuk menentukan jisimnya.<ref>{{Cite news|url=https://www.esa.int/Our_Activities/Space_Science/Gaia/Infant_exoplanet_weighed_by_Hipparcos_and_Gaia|title=Infant exoplanet weighed by Hipparcos and Gaia|date=20 August 2018|access-date=21 August 2018}}</ref>

Pengukuran astrometri digunakan oleh [[Astrofizik|ahli astrofizik]] untuk mengekang model tertentu dalam [[mekanik cakerawala]]. Dengan mengukur halaju [[pulsar]], adalah mungkin untuk meletakkan had pada [[asimetri]] letupan [[supernova]]. Juga, keputusan astrometri digunakan untuk menentukan taburan [[jirim gelap]] dalam galaksi.

Ahli astronomi menggunakan teknik astrometri untuk menjejak [[Objek dekat Bumi|objek berhampiran Bumi]]. Astrometri bertanggungjawab untuk mengesan banyak objek Sistem Suria yang memecahkan rekod. Untuk mencari objek sedemikian secara astrometrik, ahli astronomi menggunakan teleskop untuk meninjau langit dan kamera kawasan besar untuk mengambil gambar pada pelbagai selang waktu yang ditentukan. Dengan mengkaji imej ini, mereka boleh mengesan objek Sistem Suria dengan pergerakan mereka berbanding bintang latar belakang, yang kekal tetap. Sebaik sahaja pergerakan per unit masa diperhatikan, ahli astronomi mengimbangi paralaks yang disebabkan oleh gerakan Bumi pada masa ini dan jarak heliosentrik ke objek ini dikira. Menggunakan jarak ini dan gambar-gambar lain, maklumat lanjut tentang objek, termasuk [[Unsur orbit|unsur orbitnya]], boleh diperolehi.<ref>{{Cite web|url=http://www.gps.caltech.edu/%7Embrown/papers/ps/sedna.pdf|title=Discovery of a candidate inner Oort cloud planetoid|last=Trujillo|first=Chadwick|last2=Rabinowitz, David|date=1 June 2007|publisher=European Space Agency|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20071026202421/http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/papers/ps/sedna.pdf|archive-date=26 October 2007 <!--DASHBot-->|access-date=2007-12-06}}</ref>

[[50000 Quaoar]] dan [[90377 Sedna]] ialah dua objek Sistem Suria yang ditemui dengan cara ini oleh [[Michael E. Brown]] dan lain-lain di Caltech menggunakan [[teleskop Samuel Oschin]] [[Balai Cerap Palomar]] berukuran {{Convert|48|in|m}} dan kamera CCD kawasan besar Palomar-Quest. Keupayaan ahli astronomi untuk menjejaki kedudukan dan pergerakan benda angkasa tersebut adalah penting untuk memahami Sistem Suria dan masa lalu, masa kini dan masa depan yang saling berkaitan dengan orang lain di Alam Semesta.<ref>{{Cite web|url=http://www.space.com/scienceastronomy/quaoar_discovery_021007.html|title=Discovery: Largest Solar System Object Since Pluto|last=Britt|first=Robert Roy|date=7 October 2002|publisher=[[SPACE.com]]|access-date=2007-12-06}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/planet_like_body.html|title=Planet-Like Body Discovered at Fringes of Our Solar System|last=Clavin|first=Whitney|date=15 May 2004|publisher=[[NASA]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20071130032242/http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/planet_like_body.html|archive-date=30 November 2007 <!--DASHBot-->|access-date=2007-12-06}}</ref>

== Perangkaan ==
Aspek asas astrometri ialah pembetulan ralat. Pelbagai faktor memperkenalkan ralat ke dalam pengukuran kedudukan bintang, termasuk keadaan atmosfera, ketidaksempurnaan dalam instrumen dan ralat oleh pemerhati atau alat pengukur. Banyak ralat ini boleh dikurangkan dengan pelbagai teknik, seperti melalui penambahbaikan instrumen dan pampasan kepada data. Hasilnya kemudian [[Analisis ralat (matematik)|dianalisis]] menggunakan [[Perangkaan|kaedah statistik]] untuk mengira anggaran data dan julat ralat.<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/modernastrometry0000kova|title=Modern Astrometry|last=Kovalevsky|first=Jean|date=2002-01-22|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-3-540-42380-5|page=[https://archive.org/details/modernastrometry0000kova/page/166 166]|language=en|quote=error correction astrometry.|url-access=registration}}</ref>

== Lihat juga ==
{{Columns-list|* [[Binari astrometri]]
* [[Sistem rujukan cakerawala baripusat]]
* [[Efemeris]]
* [[Ekuatorium]]
* [[Astronomi geodetik]]
* [[Gaia (kapal angkasa)|''Gaia'' kapal angkasa]] &mdash; dilancarkan Disember 2013
* [[Hipparcos|Misi Astrometri Angkasa Hipparcos]] (ESA—1989-93)
* [[Perkhidmatan Sistem Putaran dan Rujukan Bumi Antarabangsa]]
* [[Senarai penyelesai astrometri]]
* [[Kaedah mengesan planet luar suria#Astrometri|Kaedah mengesan planet suria luar - Astrometri]]
* [[Astronomi sfera]]
* [[Kartografi cakerawala]]
* [[Katalog bintang]]
* [[Balai Cerap Tentera Laut Amerika Syarikat]]
* [[Stesen Tiang Bendera Balai Cerap Tentera Laut Amerika Syarikat]]
* [[Piawaian masa]]|colwidth=30em}}

== Rujukan ==
{{Reflist|30em}}

== Bacaan lanjut ==

* {{Cite book|title=Fundamentals of Astrometry|last=Kovalevsky|first=Jean|last2=Seidelman, P. Kenneth|date=2004|publisher=Cambridge University Press|isbn=0-521-64216-7}}

== Pautan luar ==

* [http://www.minorplanetcenter.net/iau/info/Astrometry.html Panduan MPC untuk Astrometri Badan Kecil]
* [https://web.archive.org/web/20110724055402/http://ad.usno.navy.mil/ Jabatan Astrometri Balai Cerap Tentera Laut AS]
** [http://www.usno.navy.mil/USNO/astrometry/optical-IR-prod Katalog Astrometrik USNO dan Produk berkaitan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150826005049/http://www.usno.navy.mil/USNO/astrometry/optical-IR-prod|date=2015-08-26}}  
* 
* [http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/planet_like_body.html Badan Seperti Planet Ditemui di Pinggir Sistem Suria Kita] (2004-03-15)
* [http://www.gps.caltech.edu/~mbrown Halaman Utama Caltech Mike Brown]
* [http://www.gps.caltech.edu/%7Embrown/papers/ps/sedna.pdf Kertas Ilmiah yang menerangkan penemuan Sedna]
* [http://www.rssd.esa.int/index.php?project=HIPPARCOS Misi Astrometri Angkasa Hipparcos] &#x2014; di ESA
{{Astronomy subfields|state=uncollapsed}}{{Astronomy navbox}}
[[Kategori:Ukuran]]
[[Kategori:Sub-disiplin astronomi]]
[[Kategori:Astrometri]]