Final Fantasy IV

Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Final Fantasy IV
PembangunSquare
Penerbit
Square
PengarahHironobu Sakaguchi
PerekaTakashi Tokita
Pengatur caraKen Narita
ArtisYoshitaka Amano
Penulis
  • Takashi Tokita
  • Hironobu Sakaguchi[1]
KomposerNobuo Uematsu
SiriFinal Fantasy
Platform
Pelepasan
July 19, 1991
    • Super NES
      • JP: July 19, 1991
      • JP: October 19, 1991 (Easy Type)
      • NA: November 23, 1991
    • PlayStation
      • JP: March 21, 1997
      • NA: June 28, 2001[2]
      • EU: February 27, 2002
    • WonderSwan Color
      • JP: March 29, 2002
    • Game Boy Advance
      • NA: December 12, 2005
      • JP: December 15, 2005
      • EU: June 2, 2006
    • i-mode
      • JP: October 5, 2009
    • EZweb
      • JP: December 10, 2009
    • Yahoo!
      • JP: January 13, 2010
    • Final Fantasy IV: The Complete Collection
    • PlayStation Portable
      • JP: March 24, 2011
      • NA: April 19, 2011
      • EU: April 21, 2011
      • AU: April 28, 2011
    • Pixel Remaster
    • Android, iOS, Windows
      • WW: September 8, 2021
    • Nintendo Switch, PlayStation 4
      • WW: April 19, 2023
GenrePermainan video berperanan
ModPemain tunggal, multipemain

Final Fantasy IV, bertajuk Final Fantasy II semasa pelancaran awalnya di Amerika Utara, adalah permainan video peranan yang dibangunkan dan diterbitkan oleh Square (kini Square Enix) untuk Super Nintendo Entertainment System. Dikeluarkan pada tahun 1991, ia merupakan pemasangan utama keempat dalam siri Final Fantasy. Cerita permainan mengikuti Cecil, seorang kesatria gelap, dalam usahanya untuk menghalang ahli sihir Golbez daripada merebut kristal-kristal kuat dan memusnahkan dunia. Beliau dibantu dalam misi ini oleh kumpulan sekutu yang sering berubah. Final Fantasy IV memperkenalkan inovasi yang menjadi ciri tetap dalam siri Final Fantasy dan permainan peranan secara umum. Sistem "Active Time Battle" nya digunakan dalam lima permainan Final Fantasy yang berikutnya, dan berbeza dengan permainan-permainan sebelumnya dalam siri ini, IV memberikan setiap karakter kelas karakter yang tidak boleh diubah - walaupun pada beberapa titik dalam cerita, seorang kesatria gelap akan memilih menjadi seorang paladin, atau seorang panggilan akan berkembang menjadi satu peringkat sihir yang baru.

Final Fantasy IV telah diadaptasi ke pelbagai platform dengan perbezaan tertentu. Satu versi yang dikenali sebagai "remake," juga dikenali sebagai Final Fantasy IV, dengan grafik 3D, dikeluarkan untuk Nintendo DS pada tahun 2007 dan 2008. Permainan ini semula diberi tajuk sebagai Final Fantasy II semasa pelancaran awal di luar Jepun kerana ketika itu, edisi II dan III belum dikeluarkan di luar Jepun. Selepas penerbitan global yang berlaku dengan Final Fantasy VII, semua penjenamaan semula Final Fantasy IV, yang mula-mula muncul selepas permainan tersebut, menggunakan tajuk asal.

Pelbagai adaptasi permainan telah terjual lebih daripada empat juta salinan di seluruh dunia. Satu siri lanjutan, Final Fantasy IV: The After Years, telah dikeluarkan untuk telefon bimbit Jepun pada tahun 2008 dan di seluruh dunia melalui Saluran Kedai Wii pada 1 Jun 2009. Pada tahun 2011, kedua-dua Final Fantasy IV dan The After Years telah dikeluarkan untuk PlayStation Portable sebagai sebahagian daripada kompilasi Final Fantasy IV: The Complete Collection. Kompilasi ini juga merangkumi permainan baharu, yang diletakkan di antara kedua-dua permainan utama, iaitu Final Fantasy IV: Interlude. Port pembuatan semula Nintendo DS telah diadaptasi untuk iOS pada tahun 2012, Android pada tahun 2013, dan Windows pada tahun 2014. Sebuah port yang ditingkatkan, sebagai sebahagian daripada siri kompilasi Final Fantasy Pixel Remaster, telah dikeluarkan untuk iOS, Android, dan Windows pada tahun 2021. Tambahan pula, ia telah dibuat tersedia untuk Nintendo Switch dan PlayStation 4 pada tahun 2023.

Dari perspektif retrospektif, Final Fantasy IV sering dianggap sebagai salah satu permainan video terhebat sepanjang zaman, dengan diakui sebagai perintis untuk banyak ciri dalam permainan peranan konsol yang sekarang menjadi lazim, termasuk konsep penceritaan dramatik dalam RPG. Ia telah disenaraikan dalam pelbagai senarai permainan terbaik sepanjang masa, oleh IGN (pada #9 pada tahun 2003) sebagai RPG dengan kedudukan tertinggi,[3] [4] dan juga oleh Famitsu dalam tinjauan pendapat pembaca pada tahun 2006 sebagai salah satu permainan terbaik yang pernah dicipta.[5] Ia turut muncul dalam pelbagai penilaian untuk Permainan Terbaik Sepanjang Masa oleh majalah Perjudian Elektronik Bulanan pada tahun 2001[6] dan 2006,[7] Game Informer pada tahun 2001[8] dan 2009,[9] GameSpot pada tahun 2005,[10] dan GameFAQs pada tahun 2005,[11] 2009,[12] dan 2014.[13]

Permainan[sunting | sunting sumber]

Fail:Ff4wiki.PNG
Adegan pertempuran daripada versi permainan Super NES: parti itu melibatkan Naga Biru.

Dalam Final Fantasy IV, pemain mengendalikan sejumlah besar watak dan menyelesaikan pencarian untuk memajukan cerita. Watak-watak bergerak dan berinteraksi dengan orang dan objek di peta medan, yang mungkin mewakili pelbagai tetapan seperti menara, gua, dan hutan. Perpindahan antara kawasan berlaku di atas dunia. Pemain boleh menggunakan bandar untuk meningkatkan kekuatan, membeli peralatan, dan mendapatkan petunjuk mengenai destinasi seterusnya. Sebaliknya, pemain berhadapan dengan raksasa-raksasa pada selang masa rawak di atas dunia dan dalam penjara bawah tanah.[14] Dalam pertempuran, pemain mempunyai pilihan untuk menyerang, menggunakan sihir atau item, mundur, menukar kedudukan watak, menangkis, atau berhenti seketika. Watak-watak tertentu mempunyai kebolehan istimewa. Permainan ini adalah yang pertama dalam siri ini yang membenarkan pemain mengendalikan sehingga lima watak dalam parti mereka; permainan sebelumnya telah menghadkan parti kepada empat.[15]

Watak pemain dan raksasa mempunyai mata (HP) yang mencerminkan kesihatan mereka, dengan kapsyen HP watak itu dipaparkan di bawah skrin pertempuran utama. Serangan merosakkan HP, dan apabila baki HP mencapai sifar, watak tersebut akan pengsan atau raksasa tersebut akan mati. Sekiranya semua watak dikalahkan, permainan perlu dipulihkan daripada fail simpanan permainan. Pemain boleh menyembuhkan titik pukulan watak dengan menyuruh mereka tidur di rumah penginapan atau menggunakan item dalam inventori parti, seperti ramuan, serta menggunakan mantra sihir penyembuhan. Peralatan yang dibeli di bandar atau dijumpai di penjara bawah tanah boleh digunakan untuk meningkatkan kerosakan yang dikenakan kepada raksasa atau mengurangkan kerosakan yang diterima. Pemain boleh memilih sama ada watak muncul di barisan hadapan pertempuran atau di belakang. Penempatan watak mempengaruhi kerosakan yang diterima dan dikenakan berdasarkan jenis serangan.

Final Fantasy IV memperkenalkan sistem Pertempuran Masa Aktif (ATB) Square, yang berbeza daripada reka bentuk RPG berasaskan giliran sebelumnya. Sistem ATB menekankan pemain memasukkan arahan untuk watak dalam masa nyata semasa pertempuran.[16] Sistem ini telah digunakan dalam banyak permainan Square yang datang selepasnya.

Setiap watak dalam permainan ini memiliki kekuatan dan kelemahan tertentu; sebagai contoh, seorang pengguna sihir yang kuat mungkin memiliki pertahanan yang rendah, sementara seorang pejuang fisik mungkin memiliki ketangkasan yang rendah. Seperti dalam permainan-permainan Final Fantasy yang lain, watak-watak ini memperoleh kemahiran baru yang lebih kuat seiring pengalaman pertempuran. Sihir-sihir diklasifikasikan sebagai "Putih" untuk penyembuhan dan sokongan; "Hitam" untuk merosakkan; atau "Summon" (atau "panggilan") untuk memanggil raksasa untuk menyerang atau menjalankan tugas khusus. Jenis keempat, "Ninjutsu," terdiri dari sihir sokongan dan serangan dan hanya tersedia untuk satu watak sahaja. Pengguna sihir, yang menyumbang lapan dari dua belas watak yang dapat dimainkan, memperoleh mantra sihir pada tahap pengalaman yang telah diprogram atau peristiwa cerita tetap. Permainan ini mencakup sistem pemberian mata yang seimbang, item, dan ganjaran untuk mengatasi sesi pengisaran yang panjang.[17] Karena kekuatan pemrosesan Super NES yang lebih tinggi, Final Fantasy IV memiliki grafis yang lebih baik jika dibandingkan dengan judul-judul Final Fantasy sebelumnya, yang semuanya dirilis untuk NES. Permainan ini menggunakan teknologi Mode 7 Super NES untuk memberikan visual mantra sihir yang ditingkatkan dan membuat perjalanan kapal udara lebih dramatis dengan memperbesar dan miringkan tanah untuk pandangan dari udara.[18]

Plot[sunting | sunting sumber]

Tetapan[sunting | sunting sumber]

Sebahagian besar peristiwa dalam Final Fantasy IV berlaku di Bumi, yang juga dikenali sebagai Planet Biru. Planet ini terdiri daripada dunia permukaan, atau Overworld, di mana manusia tinggal, dan dunia bawah tanah, atau Underworld, yang didiami oleh Orang Kerdil. Terdapat juga sebuah bulan tiruan yang mengelilingi planet, menjadi tempat kediaman orang Lunaria. Kaum Lunarian adalah makhluk yang berasal dari dunia yang telah musnah dan menjadi bagian asteroid yang mengelilingi Planet Biru. Mereka dapat dikenali dengan jambul berbentuk bulan di dahi mereka. Kaum ini mencipta bulan tiruan dan berehat sehingga satu ketika apabila mereka yakin bahawa mereka boleh hidup bersama-sama dengan manusia. Bulan semula jadi yang kedua juga mengorbit Planet Biru, walaupun dalam permainan, bulan ini tidak pernah dilawati.

Watak[sunting | sunting sumber]

Final Fantasy IV menawarkan dua belas watak yang boleh dimainkan, setiap satu dengan kelas watak yang unik dan tidak boleh ditukar. Sepanjang permainan, pemain boleh mempunyai sehingga lima watak, atau kurang, dalam parti pada bila-bila masa. Watak utama, Cecil Harvey, ialah seorang kesatria gelap dan kapten Red Wings, unit tentera udara elit kerajaan Baron. Dia berkhidmat untuk raja bersama rakan zaman kanak-kanaknya, Kain Highwind, yang merupakan komander Dragoons. Rosa Farrell ialah ahli sihir putih dan pemanah, serta minat cinta Cecil. Kapal udara Red Wings telah dibina oleh rakan Cecil, jurutera Cid Pollendina.

Semasa perjalanannya, Cecil ditemani oleh beberapa individu, termasuklah Rydia, seorang penyeru muda dari kampung Mist; Tellah, seorang bijak lagenda; Edward Chris von Muir, putera Damcyan yang juga seorang penyair dan suami kepada anak perempuan Tellah, Anna; Yang Fang Leiden, ketua sami Fabul; Palom dan Porom, ahli sihir hitam dan ahli sihir putih, dua perantis kembar dari kampung ajaib Mysidia; Edward "Edge" Geraldine, putera ninja Eblan; dan Fusoya, penjaga Lunarians semasa tidur panjang mereka.

Zemus adalah antagonis utama dalam permainan ini. Beliau merupakan seorang Lunarian yang berhasrat untuk memusnahkan umat manusia agar kaumnya dapat mendiami bumi. Beliau menggunakan Golbez sebagai alat untuk mencapai matlamat ini dengan mengawalnya dan Kain menggunakan kuasa psikiknya untuk mengaktifkan Giant of Babil, sebuah mesin besar yang dicipta untuk menjalankan pembunuhan beramai-ramai dan merampas kawalan dunia.

Pembangunan[sunting | sunting sumber]

Setelah menyelesaikan Final Fantasy III pada tahun 1990, Square merancang untuk mengembangkan dua permainan Final Fantasy — satu untuk Famicom dan satu lagi untuk Super Famicom yang akan datang, yang masing-masing dikenali sebagai Final Fantasy IV dan V.[19] Disebabkan oleh batasan kewangan dan jadual, Square membatalkan rancangan untuk permainan Famicom dan melanjutkan pembangunan versi Super Famicom, yang kemudian diberi tajuk semula Final Fantasy IV. Tangkapan skrin tiruan bagi tajuk yang dibatalkan telah dihasilkan untuk majalah Jepun, tetapi sedikit maklumat lain wujud mengenainya. Pencipta dan pengarah siri, Hironobu Sakaguchi, telah menyatakan bahawa versi Famicom telah siap sekitar 80%, dan beberapa idea telah digunakan semula untuk versi Super Famicom.[20]

Final Fantasy IV merupakan projek pertama yang dipimpin oleh pereka utama, Takashi Tokita, di Square sebagai pekerja sepenuh masa. Sebelum ini, Tokita bercita-cita untuk menjadi seorang pelakon teater, namun ketertarikannya dalam pembangunan permainan membawanya memutuskan untuk menjadi "pencipta hebat" dalam industri permainan video.[21] Awalnya, Hiromichi Tanaka, pereka utama untuk Final Fantasy III, juga terlibat dalam pembangunan permainan ini. Walaubagaimanapun, Tanaka berhasrat untuk mencipta sistem pertempuran yang lancar tanpa skrin pertempuran yang berasingan dan tidak bergantung pada menu. Oleh itu, apabila Final Fantasy IV tidak mengikuti arah yang diingini, Tanaka memilih untuk bergabung dengan pasukan pembangunan aksi RPG Secret of Mana.[22] Menurut Tanaka, dia asalnya ingin permainan ini mempunyai "dunia yang lebih berasaskan aksi, dinamik," tetapi matlamat ini tidak tercapai dalam Final Fantasy IV. Sebaliknya, ia menjadi projek berasingan yang akhirnya berkembang menjadi Seiken Densetsu 2 (Secret of Mana), yang dikenali sebagai "Chrono Trigger" semasa pembangunan.[23] Pasukan pembangunan Final Fantasy IV terdiri daripada 14 orang secara keseluruhan, dan permainan itu berjaya diselesaikan dalam masa kira-kira satu tahun.[24]

Idea asal disumbangkan oleh Sakaguchi, termasuk keseluruhan cerita dan nama tentera udara Diraja Baron, yang dikenali sebagai "Sayap Merah".[25][26] Sistem Active Time Battle (ATB) diperoleh inspirasi dan direka oleh Hiroyuki Ito ketika menonton perlumbaan Formula Satu dan melihat pelumba melintasi satu sama lain pada kelajuan yang berbeza. Ini memberinya idea tentang nilai kelajuan yang berbeza untuk watak individu.[27] Sistem ini dikembangkan oleh Kazuhiko Aoki, Ito, dan Akihiko Matsui. Sebagai pereka utama permainan, Tokita menulis senario dan menyumbang seni piksel.[28] Beliau menyatakan bahawa terdapat banyak tekanan dan projek ini tidak akan selesai tanpanya berusaha dengan bersungguh-sungguh. Menurut Tokita, Final Fantasy IV direka dengan menggabungkan bahagian terbaik dari tiga instalmen sebelumnya: sistem kerja Final Fantasy III, fokus pada cerita permainan kedua, dan empat bos elemen yang bertindak sebagai "simbol untuk permainan itu," sebagaimana dalam ansuran pertama. Pengaruh lain termasuk Dragon Quest II.[29] Tema permainan ini adalah untuk melalui perjalanan "dari kegelapan kepada terang" bersama Cecil, dengan fokus pada keluarga dan persahabatan di kalangan pelbagai pelakon, dan idea bahawa "kekuatan kasar sahaja bukanlah kuasa." Tokita merasakan bahawa Final Fantasy IV merupakan permainan pertama dalam siri ini yang benar-benar terlibat dalam drama, dan RPG Jepun pertama yang menampilkan watak dan plot yang mendalam.[30]

Skrip permainan itu terpaksa dipangkas hingga sebahagian perempat daripada panjang asalnya disebabkan had storan kartrij. Walau bagaimanapun, Tokita memastikan bahawa hanya "dialog yang tidak perlu" yang dipotong, dan unsur cerita sebenar tetap terpelihara. Dengan kapasiti grafik Super Famicom membolehkan pereka watak bersiri biasa, Yoshitaka Amano, untuk membuat reka bentuk watak yang lebih rumit berbanding dengan ansuran sebelumnya, di mana personaliti watak sudah jelas daripada imej, Tokita percaya bahawa pemangkasan skrip meningkatkan rentak permainan. Walau bagaimanapun, dia mengakui bahawa beberapa bahagian cerita mungkin "tidak jelas" atau tidak "dilihat secara mendalam" sehingga pelabuhan dan pembuatan semula kemudian. Salah satu idea yang tidak dimasukkan, disebabkan oleh kekangan masa dan ruang, ialah penjara bawah tanah berhampiran penghujung permainan di mana setiap watak perlu maju sendiri. Ruangan bawah tanah ini hanya dimasukkan dalam versi permainan Game Boy Advance, yang dikenali sebagai Runtuhan Bulan.

Muzik[sunting | sunting sumber]

Skor untuk Final Fantasy IV telah ditulis oleh komposer yang terkenal dalam siri ini, Nobuo Uematsu. Uematsu menyatakan bahawa proses penghasilan muzik adalah suatu cabaran, melibatkan percubaan dan kesilapan, dan memerlukan dedikasi daripada kakitangan yang sihat, bahkan menghabiskan beberapa malam di dalam beg tidur di pejabat Square. Nota pelapiknya ditandatangani dengan nada humor pada pukul 1:30 pagi "di pejabat, secara semula jadi".[31] Markah skornya diterima dengan baik, dengan pengulas memuji kualiti komposisi meskipun dalam medium yang terhad. Lagu "Tema Cinta" malah telah diajarkan kepada pelajar sekolah di Jepun sebagai sebahagian daripada kurikulum muzik.[32] Uematsu terus memberikan persembahan khusus dalam siri konsert Final Fantasy yang disusunnya.[33]

Tiga album muzik dari Final Fantasy IV telah dikeluarkan di Jepun. Album pertama, Final Fantasy IV: Original Sound Version, dikeluarkan pada 14 Jun 1991, dan mengandungi 44 lagu daripada permainan. Album kedua, Final Fantasy IV: Celtic Moon, telah dikeluarkan pada 24 Oktober tahun yang sama, dan mengandungi pilihan trek daripada permainan, diatur dan dipersembahkan oleh pemuzik Celtic Máire Breatnach. Akhir sekali, Koleksi Piano Final Fantasy IV, susunan trek untuk piano solo yang dipersembahkan oleh Toshiyuki Mori, telah dikeluarkan pada 21 April 1992, dan memulakan trend Koleksi Piano untuk setiap permainan Final Fantasy berturut-turut. Beberapa lagu telah muncul dalam album kompilasi Final Fantasy yang dihasilkan oleh Square, termasuk The Black Mages dan Final Fantasy: Pray. Keluaran muzik Final Fantasy IV yang bebas tetapi berlesen secara rasmi telah diatur oleh kumpulan seperti Project Majestic Mix, yang memberi tumpuan kepada penyusunan muzik permainan video.[34] Pilihan juga muncul pada album remix Jepun, yang dipanggil muzik dōjin, dan pada tapak web campuran semula bahasa Inggeris seperti OverClocked ReMix.[35]

Penyetempatan Amerika Utara[sunting | sunting sumber]

Kerana dua ansuran terdahulu dalam siri Final Fantasy tidak dikeluarkan dan dinamakan semula di Amerika Utara pada ketika itu, Final Fantasy IV telah dikeluarkan sebagai Final Fantasy II untuk mengekalkan konsistensi dalam penamaan.[36] Ini kekal sebagai amalan sehingga keluarnya Final Fantasy VII di Amerika Utara (setelah keluarnya Final Fantasy VI di bawah tajuk Final Fantasy III) dan keluarnya edisi asal Final Fantasy II dan III pada pelbagai platform. Final Fantasy II kemudiannya diberi nama semula sebagai Final Fantasy IV.

Penyesuaian dalam versi Bahasa Inggeris Final Fantasy IV mengekalkan alur cerita, grafik, dan bunyi asal, tetapi pembangun telah mengurangkan kesulitan permainan dengan ketara untuk pemain baru. Square bimbang bahawa peminat Barat mungkin menghadapi kesulitan menyesuaikan diri dengan kompleksiti permainan kerana tidak memainkan dua edisi sebelumnya, dan oleh itu mengurangkan kedalaman keseluruhan dengan ketara.[37] Perubahan lain termasuk penyingkiran rujukan agama Judeo-Kristian yang terang-terangan dan grafik tertentu yang mungkin dianggap tidak sesuai. Sebagai contoh, mantra sihir "Kudus" telah diberi nama semula sebagai "Putih," dan semua rujukan kepada doa telah dihapuskan; Menara Doa di Mysidia juga diberi nama semula sebagai Menara Hajat. Rujukan langsung kepada kematian juga telah dielakkan, walaupun beberapa watak jelas mati semasa permainan.[38] Terjemahan ini disesuaikan dengan dasar penapisan Nintendo of America (sebelum pembentukan ESRB dan sistem penarafannya).[39]

Keluaran semula[sunting | sunting sumber]

Selain daripada keluaran asalnya, Final Fantasy IV telah mengalami beberapa penyesuaian dan pembuatan semula dalam pelbagai versi. Yang pertama ialah Final Fantasy IV Easy Type, versi yang diubahsuai daripada permainan asal yang dikeluarkan untuk Super Famicom di Jepun. Dalam versi ini, kuasa serangan senjata ditingkatkan, manakala kebolehan mantera perlindungan dan kepingan perisai tertentu dipertingkatkan. Beberapa elemen daripada keluaran Amerika juga terinspirasi oleh Jenis Mudah ini.

Sebuah adaptasi untuk PlayStation dikeluarkan di Jepun pada 21 Mac 1997. Diterjemah oleh Tose dan diterbitkan oleh Square, permainan ini direka dan diarahkan oleh Kazuhiko Aoki, diawasi oleh Fumiaki Fukaya, dan diterbitkan oleh Akihiro Imai.[40] Versi ini mengekalkan kesetiaan kepada permainan asal, dengan penyesuaian kecil yang diperkenalkan dalam Jenis Mudah. Perubahan yang paling mencolok dalam keluaran PlayStation ini termasuk kemasukan urutan pembukaan dan penutup dalam bentuk video gerak penuh, keupayaan untuk bergerak dengan cepat di penjara bawah tanah dan bandar dengan menahan butang Batal, dan pilihan untuk menyimpan "memo" di mana-mana di peta dunia. Versi ini dikeluarkan sekali lagi di Jepun pada Mac 1999 sebagai sebahagian daripada pakej Koleksi Final Fantasy, yang juga merangkumi versi PlayStation Final Fantasy V dan VI.[41] Lima puluh ribu salinan dari edisi koleksi terhad itu turut dikeluarkan dan termasuk jam penggera bertemakan Final Fantasy.[42]

Pelabuhan PlayStation kemudian dikeluarkan bersama Chrono Trigger di Amerika Utara sebagai sebahagian daripada Final Fantasy Chronicles pada tahun 2001 dan bersama Final Fantasy V di Eropah dan Australia sebagai sebahagian daripada Final Fantasy Anthology pada tahun 2002.[43] Penyelarasan bahasa Inggeris menampilkan terjemahan baru, walaupun beberapa baris terjemahan daripada penyelarasan sebelumnya oleh Kaoru Moriyama, seperti "You spoony bard!", telah dikekalkan kerana ia telah menjadi kegemaran peminat.[44] Pembuatan semula untuk Warna WonderSwan, dengan sedikit perubahan daripada versi PlayStation, telah dikeluarkan di Jepun pada 28 Mac 2002. Sprite watak dan latar belakang ditingkatkan secara grafik melalui perincian yang lebih tinggi dan penyesuaian warna.[45]

Final Fantasy IV telah diadaptasikan semula oleh Tose untuk Game Boy Advance dan diterbitkan sebagai Final Fantasy IV Advance (ファイナルファンタジーIVアドバンス, Fainaru Fantajī Fō Adobansu). Permainan ini dirilis di Amerika Utara oleh Nintendo of America pada 12 Disember 2005; di Jepun oleh Square Enix pada 15 Disember; di Australia pada 23 Februari 2006; dan di Eropah pada 2 Jun. Di Jepun, versi khas telah tersedia termasuk Game Boy Micro edisi terhad dengan plat muka bertema yang menampilkan karya seni Cecil dan Kain. Grafik yang telah diperbaiki dari port WonderSwan Color telah diperbaiki lagi, dan perubahan kecil telah dibuat pada muzik. Pasukan penyesuaian semula menilai terjemahan bahasa Inggeris, meningkatkan aliran cerita, dan memulihkan butiran plot yang tidak wujud dalam versi asal. Kebolehan yang telah dikeluarkan dari keluaran asal Amerika Utara telah ditambah semula, manakala mantra telah dinamakan semula mengikut konvensyen penamaan versi Jepun, seperti menukar "Bolt2" kepada "Thundara". Sebuah gua baru di Mt. Ordeals telah ditambah dengan menyertakan perisai berkuasa dan senjata yang lebih kuat untuk lima watak tambahan, begitu juga Runtuhan Lunar, penjara bawah tanah yang hanya dapat diakses pada akhir permainan.[46]

Permainan ini telah diadaptasikan semula dengan grafik 3D untuk Nintendo DS sebagai sebahagian daripada ulang tahun ke-20 siri Final Fantasy, dan dikeluarkan sebagai Final Fantasy IV di Jepun pada 20 Disember 2007, di Amerika Utara pada 22 Julai 2008, dan di Eropah pada 5 September.[47] Pembuatan semula menambah beberapa ciri yang tidak terdapat dalam versi asal, seperti lakonan suara, permainan mini, dan beberapa perubahan pada permainan asas. Permainan ini dibangunkan oleh Matrix Software, pasukan yang sama yang bertanggungjawab untuk pembuatan semula Final Fantasy III DS, dan diselia oleh ahli pasukan pembangunan asal: Takashi Tokita berkhidmat sebagai penerbit eksekutif dan pengarah, Tomoya Asano sebagai penerbit, dan Hiroyuki Ito sebagai pereka bentuk pertempuran. Animator Yoshinori Kanada membuat papan cerita potongan adegan baharu.

Versi asal permainan telah dikeluarkan pada Konsol Maya Wii di Jepun pada 4 Ogos 2009, dan di wilayah PAL pada 11 Jun 2010.[48] Port yang ditingkatkan untuk telefon pintar telah dikeluarkan di Jepun pada 5 Oktober 2009. Ia mengekalkan ciri-ciri yang diperkenalkan dalam port Wonderswan Color dan Game Boy Advance, sambil menggabungkan grafik watak yang dipertingkatkan setanding dengan yang terdapat dalam The After Years, serta "kurung bawah tanah tambahan" eksklusif yang tersedia selepas melengkapkan permainan.[49]

Bersama dengan Final Fantasy IV: The After Years, permainan ini dikeluarkan untuk PlayStation Portable sebagai sebahagian daripada kompilasi Final Fantasy IV: The Complete Collection. Versi ini menggunakan grafik 2D yang dikemas kini, berbanding dengan grafik 3D yang dilihat dalam pembuatan semula DS. Koleksi ini juga termasuk episod baharu yang dipanggil Final Fantasy IV: Interlude, yang berlaku antara permainan asal dan The After Years. Masashi Hamauzu mengatur tema utama untuk permainan ini.[50] Ia dikeluarkan di seluruh dunia pada April 2011, kecuali Jepun pada Mac.[51] Port PlayStation telah dikeluarkan semula sebagai sebahagian daripada pakej Final Fantasy 25th Anniversary Ultimate Box Japanese pada Disember 2012.[52]

Pada Disember 2012, versi Nintendo DS Final Fantasy IV telah dikeluarkan untuk platform mudah alih iOS dan Android pada Jun 2013, memperkenalkan tahap kesukaran pilihan yang lebih mudah.[53] Final Fantasy IV juga dikeluarkan untuk Windows pada September 2014 tanpa iklan sebelumnya.[54]

Versi PlayStation telah dikeluarkan sebagai PSOne Classic di Jepun pada 27 Jun 2012, bersesuaian dengan PlayStation 3, PlayStation Vita, dan PlayStation Portable.

Versi Super Famicom telah dilancarkan pada Konsol Maya Wii U di Jepun pada 19 Februari 2014, sementara versi Game Boy Advance telah dikeluarkan pada 13 April 2016.

Penerimaan[sunting | sunting sumber]

Permainan ini menerima ulasan positif setelah dikeluarkan.[55] Panel empat pengulas Famitsu memberikannya penilaian 9, 9, 10, dan 8, menjadikan skor keseluruhan 36 daripada 40, salah satu markah tertinggi yang diberikan kepada mana-mana permainan pada tahun 1991, kedua selepas The Legend of Zelda: A Link to the Past. Dalam keluaran November 1991, Nintendo Power mengisytiharkan ia menetapkan "standard kecemerlangan baharu" untuk permainan peranan. Mereka memuji pertempuran sebagai "lebih menarik daripada RPG sebelumnya" kerana pemain "mesti membuat keputusan pantas" dan "musuh tidak menunggu untuk anda membuat keputusan" serta membuat kesimpulan bahawa "cerita, grafik, permainan, dan bunyi akan membuatkan peminat terpaku". Panel Electronic Gaming Monthly yang terdiri daripada empat pengulas memberikannya penilaian 8, 9, 7, dan 8 daripada 10, menjadikan skor keseluruhan 32 daripada 40. Dalam keluaran Disember 1991, Ed Semrad, yang memberikannya 9, menulis bahawa "Square baru sahaja mentakrifkan semula RPG muktamad yang sepatutnya" dengan menyatakan "kesan Mod 7 yang menakjubkan, grafik yang luar biasa, dan usaha yang tiada tandingannya dalam permainan video," membuat kesimpulan bahawa ia "menggunakan semua yang ditawarkan oleh Super NES" dan "yang terbaik dibuat setakat ini!" Ken Williams (sebagai Sushi-X), yang memberikannya 8, berkata bahawa ia adalah "RPG yang benar-benar hebat," "jalan cerita sebenarnya koheren, dan plot bergerak bersama-sama dengan gabungan urutan bercakap dan pertempuran." Sebaliknya, Martin Alessi, yang tidak menyukai permainan peranan, memberikannya 7. Mereka memberikan permainan itu anugerah untuk Permainan Video RPG Terbaik 1991, menyatakan bahawa "Mod 7 hebat di sini dan Square melakukan kerja yang hebat dalam menggunakannya untuk mengezum masuk dan menjauhi planet ini" dan bahawa "pencarian itu besar dan juga satu yang paling sukar pernah dicuba dalam permainan video."

GamePro memberikan penilaian sempurna 5.0 daripada 5 dalam semua lima kategori (grafik, bunyi, kawalan, faktor keseronokan, dan cabaran) dalam keluaran Mac 1992. Pengulas Monty Haul menyatakan bahawa ia "benar-benar mentakrifkan semula piawaian untuk permainan pengembaraan fantasi," mengisytiharkan bahawa "watak satu dimensi, pertempuran hack 'em yang tidak perlu, dan permainan linear akan menjadi perkara masa lalu jika RPG lain belajar satu atau dua pengajaran daripadanya. troli ini", menyimpulkan bahawa ia "adalah satu langkah kecil untuk Square Soft, dan satu lompatan besar untuk permainan main peranan SNES". Dalam edisi November 1993 Dragon, Sandy Petersen memberikan penarafan "Cemerlang". Dia mengkritik sistem tempur "bergaya" dan grafik sebagai "lebih rendah" daripada Zelda, tetapi memuji bagaimana setiap "mantera mempunyai kesan pada skrin yang berbeza" dan kesukaran untuk menjadi "hampir betul" di mana bos "hampir mengalahkan anda setiap kali " tidak seperti RPG lain seperti Ultima di mana "pengembaraan" yang mencukupi memungkinkan untuk "menyampah" musuh "dengan mudah". Dia memuji muzik yang "hebat", lebih mengutamakannya daripada Zelda, menyatakan apa yang "kekurangan dalam grafik, ia lebih daripada menebus bunyi". Dia memuji cerita itu khususnya, dengan menyatakan bahawa, dalam perlepasan daripada RPG lain di mana parti itu sentiasa "bersatu melalui tebal dan nipis", watak-watak mempunyai motif mereka sendiri untuk menyertai dan meninggalkan kumpulan, dengan satu yang "malah mengkhianati" mereka. Dia berkata bahawa ia seperti "mengikuti jalan cerita novel fantasi," membandingkannya dengan The Lord of the Rings dan Man in the Iron Mask, menyimpulkan bahawa, kerana "wataknya sering bercakap untuk diri mereka sendiri", dia "mendapat lebih banyak lagi dilampirkan" kepada pihak "daripada dalam mana-mana permainan komputer lain."[56]

Dari perspektif retrospektif, pengulas utama telah mengiktiraf Final Fantasy IV sebagai salah satu permainan video terhebat sepanjang zaman, menyatakan bahawa ia memimpin banyak ciri permainan peranan konsol yang kini menjadi biasa, termasuk konsep penceritaan dramatik dalam RPG. Dalam retrospektif 1997, GamePro memberikan kredit kepadanya sebagai "permainan pertama di mana sistem pertempuran berasaskan giliran membolehkan anda menukar senjata, melemparkan mantra, dan menggunakan item semasa pertempuran, dan ia menampilkan beberapa penjahat paling menarik setakat ini." Pengulas telah memuji permainan ini untuk grafik, permainan, dan skornya, dan menyatakan bahawa Final Fantasy IV adalah salah satu permainan peranan pertama yang menampilkan plot yang kompleks dan melibatkan naratif yang mendalam. Walau bagaimanapun, beberapa ulasan retrospektif telah mengkritik terjemahan bahasa Inggeris asal permainan tersebut.

Ia telah disenaraikan dalam pelbagai senarai permainan terbaik sepanjang masa. Nintendo Power menaruhkannya dalam senarai "100 Permainan Nintendo Terhebat", meletakkannya di tempat kesembilan dalam terbitan 1997, dan kedua puluh lapan dalam keluaran 200 pada tahun 2005. IGN memasukkannya dalam senarai 100 teratas permainan terhebat sepanjang zaman, meletakkannya di #9 pada tahun 2003 sebagai RPG dengan kedudukan tertinggi, dan pada #26 pada tahun 2005 sebagai tajuk Final Fantasy yang dinilai tertinggi dalam senarai. Pada tahun 2007, ia berada di kedudukan #55,[57] di belakang Final Fantasy VI[58] dan Final Fantasy Tactics.[59] Famitsu mengadakan tinjauan pendapat pembaca pada tahun 2006, meletakkannya sebagai permainan keenam terbaik yang pernah dibuat. Ia juga disenaraikan antara permainan terbaik sepanjang masa oleh Electronic Gaming Monthly pada tahun 2001 dan 2006, Game Informer pada tahun 2001 dan 2009, GameSpot pada tahun 2005, dan GameFAQs pada tahun 2005, 2009, dan 2014.

Mingguan Famitsu memberikan Koleksi Final Fantasy skor 54 daripada 60 mata, yang diberikan oleh panel enam pengulas. Versi Game Boy Advance, Final Fantasy IV Advance, diterima dengan baik oleh pengulas, walaupun beberapa menyatakan bahawa grafik permainan tidak sepadan dengan permainan semasa, terutamanya jika dibandingkan dengan Final Fantasy VI. Pengulas menyatakan bahawa sesetengah peminat mungkin masih memperkatakan tentang kesalahan tertentu dalam terjemahan baharu. Versi permainan Nintendo DS dipuji kerana visualnya, perubahan permainan, dan potongan adegan baharu.[60] [61] [62] Ia adalah calon untuk RPG Terbaik di Nintendo DS dalam anugerah permainan video IGN 2008.[63]

Jualan[sunting | sunting sumber]

Setelah dilancarkan di Jepun, Final Fantasy IV telah terjual kira-kira 200,000 kaset pada hari pertama, jumlah tersebut kira-kira 4.5 kali lebih rendah daripada penjualan Final Fantasy V pada hari pertama setahun kemudian. Keadaan ini mungkin disebabkan oleh harapan penonton terhadap lebih banyak inovasi dalam permainan.[64] Versi Super Famicom Final Fantasy IV terus mendapat kejayaan dengan menjual sebanyak 1.44 juta salinan di Jepun.[65]

Versi PlayStation telah terjual tambahan 261,000 salinan di Jepun pada tahun 1997.[66] Pada Mac 2003, termasuk pembuatan semula untuk PlayStation dan WonderSwan Color, permainan ini telah menghantar 2.16 juta salinan ke seluruh dunia, dengan 1.82 juta salinan di antaranya di Jepun dan 340,000 salinan untuk pasaran luar negara.[67][68] Versi Game Boy Advance permainan telah terjual lebih 219,000 salinan di Jepun menjelang akhir tahun 2006.[69] Pada tahun 2007, sebelum keluaran versi Nintendo DS, hampir 3 juta salinan permainan telah dijual di seluruh dunia. Menjelang Mei 2009, versi DS permainan telah terjual sebanyak 1.1 juta salinan di seluruh dunia.[70] Menurut Steam Spy, versi PC permainan telah terjual sebanyak 190,000 salinan menjelang April 2018.[71]

Selain itu, Koleksi Final Fantasy, yang mencakup Final Fantasy IV, telah terjual lebih daripada 400,000 salinan pada tahun 1999. Ini menjadikannya sebagai keluaran penjualan terbaik ke-31 pada tahun tersebut di Jepun.[72]

Legasi[sunting | sunting sumber]

Final Fantasy IV: The After Years, sekuel kepada Final Fantasy IV, mengambil tempat tujuh belas tahun setelah peristiwa asal. Dua bab pertama permainan ini dikeluarkan di Jepun pada Februari 2008 untuk telefon siri NTT DoCoMo FOMA 903i, dan untuk telefon siri au WIN BREW pada musim bunga. Permainan ini menumpukan kepada Ceodore, anak kepada Cecil dan Rosa, dengan kebanyakan pelakon asal yang kembali, beberapa di antaranya mendapat peranan yang lebih menonjol berbanding sebelum ini, bersama watak-watak baru yang diperkenalkan.[73] [74] Selepas keluaran di peranti mudah alih, The After Years diterbitkan di luar Jepun,[75] khususnya untuk perkhidmatan WiiWare Wii. Dua bab pertama dirilis pada Jun 2009, di Amerika Utara dan kawasan PAL, dengan bab-bab tambahan yang menyusul dalam beberapa bulan berikutnya.[76] [77]

Novelisasi dua jilid bagi permainan Final Fantasy IV telah diterbitkan di Jepun pada 25 Disember 2008.[78] [79]

Rujukan[sunting | sunting sumber]

Bacaan lanjut[sunting | sunting sumber]

  • Final Fantasy Ultimania Archive. 1. Milwaukie: Dark Horse Comics. 2018. ISBN 978-15-0670-644-3.

Pautan luar[sunting | sunting sumber]

  1. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; teks bagi rujukan famitsusakaguchi tidak disediakan
  2. ^ I. G. N. Staff (2001-06-27). "Final Fantasy Chronicles Coming... Tomorrow?". IGN (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2023-11-25.
  3. ^ "IGN's top 100 games of all time". IGN. 2005. Diarkibkan daripada yang asal pada August 2, 2005. Dicapai pada January 15, 2017.
  4. ^ "IGN's Top 100 Games of All Time". IGN. 2003. Diarkibkan daripada yang asal pada June 8, 2010. Dicapai pada January 15, 2017.
  5. ^ Campbell, Colin (March 3, 2006). "Japan Votes on All Time Top 100". Diarkibkan daripada yang asal pada July 23, 2008. Dicapai pada June 4, 2006.
  6. ^ "Gamers.com". web.archive.org. 2002-12-20. Dicapai pada 2023-12-28.
  7. ^ "The Greatest 200 Videogames of Their Time". Electronic Gaming Monthly. February 6, 2006. Diarkibkan daripada yang asal pada October 17, 2012. Dicapai pada November 19, 2013.
  8. ^ Cork, Jeff. "Game Informer's Top 100 Games Of All Time (Circa Issue 100)". Game Informer (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2016-12-28.
  9. ^ Brian (2009-11-22). "Game Informer's top 200 games of all time". Nintendo Everything (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2014-12-25.
  10. ^ "The Greatest Games of All Time". web.archive.org. 2006-12-23. Dicapai pada 2006-12-28.
  11. ^ "Fall 2005: 10-Year Anniversary Contest—The 10 Best Games Ever". GameFAQs. Diarkibkan daripada yang asal pada July 16, 2015. Dicapai pada July 16, 2008.
  12. ^ "Spring 2009: Best. Game. Ever". GameFAQs. Diarkibkan daripada yang asal pada January 2, 2016. Dicapai pada December 13, 2014.
  13. ^ Top 100 Diarkibkan Disember 8, 2014, di Wayback Machine, GameFAQs, 2014
  14. ^ Square Co., penyunting (1991). Final Fantasy II instruction manual. Square Co. m/s. 74. SFS-F4-USA-1.
  15. ^ GameTrailers (May 17, 2016) [July 30, 2007]. Final Fantasy Retrospective - Part 3. Diarkibkan daripada yang asal pada February 26, 2008. Dicapai pada January 5, 2017.
  16. ^ Final Fantasy Advance instruction manual. Square Enix. 2005. m/s. 22. AGB-BZ4E-USA.
  17. ^ Alley, Jake (October 29, 2001). "Birth of the plot-driven RPG". RPGamer. Diarkibkan daripada yang asal pada September 30, 2007. Dicapai pada September 10, 2006.
  18. ^ Palley, Steve (December 20, 2006) [September 12, 2005]. "Sail to the Moon: Final Fantasy II". GameSpot. Diarkibkan daripada yang asal pada November 26, 2011. Dicapai pada January 5, 2017.
  19. ^ Collette, Chris (2003). "Elusions: Final Fantasy IV / Seiken Densetsu". Lost Levels Online. Diarkibkan daripada yang asal pada June 14, 2007. Dicapai pada March 1, 2006.
  20. ^ "Final Fantasy IV for the Famicom was 80% Complete?". Mato Tree. August 26, 2012. Diarkibkan daripada yang asal pada December 16, 2016. Dicapai pada January 5, 2017.
  21. ^ Hayashi, Koichiro (October 17, 2004). "Square Enix Discusses DS". 1UP.com. Diarkibkan daripada yang asal pada July 22, 2012. Dicapai pada December 11, 2009.
  22. ^ Nickel, Thomas (2006). "Hiromichi Tanaka - Final Fantasy III". g-wie-gorilla.de. Diarkibkan daripada yang asal pada March 19, 2007. Dicapai pada December 11, 2009.
  23. ^ "インタビュー『ファイナルファンタジーIII』". Dengeki. 2006. Diarkibkan daripada yang asal pada March 4, 2019. Dicapai pada June 18, 2019.
  24. ^ "ＦＦインタビュー3　『ファイナルファンタジーIV』 - ファミ通.com". www.famitsu.com. Dicapai pada 2022-12-28.
  25. ^ "Specials - Interview with Hironobu Sakaguchi". web.archive.org. 2011-07-17. Dicapai pada 2012-12-26.
  26. ^ Tokita, Takashi. "Final Fantasy IV Fan-Powered Q&A Part 2". Square Enix. Diarkibkan daripada yang asal pada July 16, 2011. Dicapai pada January 5, 2017.
  27. ^ Studio BentStuff. Final Fantasy IX Ultimania (dalam bahasa Jepun). Square Enix. m/s. 578–582.
  28. ^ "ＦＦインタビュー3 『ファイナルファンタジーIV』". Famitsu. Enterbrain. May 25, 2007. Diarkibkan daripada yang asal pada March 3, 2016. Dicapai pada July 8, 2010.
  29. ^ "Final Fantasy IV Interview". Nintendo Power. Jil. 1 no. 228. Nintendo Power. May 2008. ISSN 1041-9551.
  30. ^ "FINAL FANTASY IV Fan-Powered Q&A Part 3 | SQUARE ENIX MEMBERS". web.archive.org. 2010-06-18. Dicapai pada 2010-11-19.
  31. ^ Bahamut. "Reviews–Final Fantasy II". RPGFan. Diarkibkan daripada yang asal pada March 29, 2006. Dicapai pada March 6, 2006.
  32. ^ Hitmitsu, Suppai (March 31, 2004). "Final Fantasy Becomes Curriculum". IGN. Ziff Davis. Diarkibkan daripada yang asal pada November 5, 2012. Dicapai pada January 5, 2017.
  33. ^ Schneider, Peer (May 11, 2005). "Dear Friends: Music from Final Fantasy". IGN. Diarkibkan daripada yang asal pada January 20, 2013. Dicapai pada January 5, 2017.
  34. ^ KFSS Studios (2002). "Music Store". MajesticMix.com. Diarkibkan daripada yang asal pada June 26, 2007. Dicapai pada January 5, 2017.
  35. ^ "Game: Final Fantasy IV (1991, Square, SNES) - OverClocked ReMix". OverClocked ReMix. Diarkibkan daripada yang asal pada January 17, 2013. Dicapai pada January 5, 2017.
  36. ^ "Fantasy Quest: Interview with Ted Woolsey". Super Play. Future Publishing. 1 (23). September 1994. ISSN 0966-6192.
  37. ^ Parish, Jeremy (January 27, 2012). "Why Final Fantasy IV Remains a Masterpiece After All These Years". 1UP.com. Diarkibkan daripada yang asal pada May 25, 2016. Dicapai pada April 11, 2014.
  38. ^ GameTrailers (May 17, 2016) [October 26, 2007]. Final Fantasy Retrospective - Part 12. Diarkibkan daripada yang asal pada October 9, 2012. Dicapai pada January 5, 2017.
  39. ^ GameSpy Staff (June 14, 2003). "25 Dumbest Moments in Gaming / Nintendo's Mortal Mistake". GameSpy. Diarkibkan daripada yang asal pada August 18, 2004. Dicapai pada March 6, 2006.
  40. ^ Square Enix staff, penyunting (2001). Final Fantasy Chronicles instruction manual. Square Enix. m/s. 54. SLUS-01360.
  41. ^ "Final Fantasy Collection". square-enix.com. Diarkibkan daripada yang asal pada September 26, 2016. Dicapai pada January 5, 2017.
  42. ^ "Final Fantasy Collection Coming". IGN. January 7, 1999. Diarkibkan daripada yang asal pada August 22, 2016. Dicapai pada January 5, 2017.
  43. ^ "Final Fantasy Anthology: European Edition". GameSpot. Diarkibkan daripada yang asal pada May 20, 2013. Dicapai pada January 5, 2017.
  44. ^ "Famous Moments in Final Fantasy". FFCompendium. Diarkibkan daripada yang asal pada February 26, 2017. Dicapai pada January 5, 2017.
  45. ^ Witham, Joseph (February 22, 2002). "Final Fantasy IV WonderSwan Color Details". RPGamer. Diarkibkan daripada yang asal pada March 3, 2016. Dicapai pada January 5, 2017.
  46. ^ "Final Fantasy IV Advance". Square Enix. 2005. Diarkibkan daripada yang asal pada September 20, 2016. Dicapai pada January 5, 2017.
  47. ^ Sinclair, Brendan (April 14, 2008). "Final Fantasy IV set for DS remake". GameSpot. Diarkibkan daripada yang asal pada December 23, 2015. Dicapai pada January 5, 2017.
  48. ^ "Final Fantasy II (SNES)". Nintendo Life. 2010. Diarkibkan daripada yang asal pada December 24, 2016. Dicapai pada January 6, 2017.
  49. ^ Spencer (October 5, 2009). "There May Be a Reason to Play Final Fantasy IV Mobile". Siliconera. Curse, Inc. Diarkibkan daripada yang asal pada May 7, 2013. Dicapai pada January 6, 2017.
  50. ^ Greening, Chris (December 22, 2010). "Masashi Hamauzu Arranges PSP's Final Fantasy IV Collection". SquareSound. Diarkibkan daripada yang asal pada September 24, 2012. Dicapai pada January 6, 2017.
  51. ^ Goldman, Tom (December 14, 2010). "Ultimate Final Fantasy IV Collection Announced for PSP". The Escapist. Diarkibkan daripada yang asal pada March 4, 2016. Dicapai pada January 6, 2017.
  52. ^ Gantayat, Anoop (August 31, 2012). "Full Final Fantasy 25th Anniversary Ultimate Box Game List". Andriasang. Diarkibkan daripada yang asal pada September 21, 2013. Dicapai pada January 6, 2017.
  53. ^ Oxford, Nadia (December 21, 2012). "Final Fantasy IV Review". Slide to Play. Diarkibkan daripada yang asal pada September 14, 2014. Dicapai pada January 6, 2017.
  54. ^ Chalk, Andy (September 17, 2014). "Final Fantasy IV makes a very quiet appearance on Steam". PC Gamer. Diarkibkan daripada yang asal pada September 19, 2014. Dicapai pada January 6, 2017.
  55. ^ Lachel, Cyril (March 17, 2014). "Final Fantasy II: What Did Critics Think in 1991?". Defunct Games. Diarkibkan daripada yang asal pada August 12, 2016. Dicapai pada January 6, 2017.
  56. ^ Scary Larry (October 1997). "Final Fantasy Forever!". GamePro. No. 109. IDG. m/s. 51.
  57. ^ "IGN's Top 100 2007 | 55 Final Fantasy II". IGN. 2007. Diarkibkan daripada yang asal pada March 25, 2010. Dicapai pada December 9, 2009.
  58. ^ "IGN's Top 100 Games of All Time". IGN. 2007. Diarkibkan daripada yang asal pada May 12, 2014. Dicapai pada April 28, 2014.
  59. ^ "IGN Top 100 Games 2007| 38 Final Fantasy Tactics". IGN. Diarkibkan daripada yang asal pada November 29, 2007. Dicapai pada December 15, 2007.
  60. ^ Anderson, Lark (July 11, 2008). "Final Fantasy IV Review". GameSpot. Diarkibkan daripada yang asal pada November 26, 2011. Dicapai pada December 11, 2009.
  61. ^ Bozon (July 9, 2008). "Final Fantasy IV Review". IGN. Diarkibkan daripada yang asal pada September 18, 2012. Dicapai pada December 11, 2009.
  62. ^ Di Fiore, Elisa (July 25, 2008). "Final Fantasy IV". GameSpy. Diarkibkan daripada yang asal pada August 8, 2008. Dicapai pada December 11, 2009.
  63. ^ "IGN DS: Best RPG 2008". IGN.com. December 15, 2008. Diarkibkan daripada yang asal pada February 1, 2009. Dicapai pada December 19, 2008.
  64. ^ Oki, Masaki; Haynes, Rik (20 January 1993). "Big in Japan". Nintendo Game Zone. No. 4 (February 1993). Dennis Publishing. m/s. 7–8.
  65. ^ "Japan Platinum Chart Games". The Magic Box. 2006. Diarkibkan daripada yang asal pada October 17, 2012. Dicapai pada March 2, 2006.
  66. ^ "1997年ゲームソフト年間売上TOP100" [1997 Game Software Annual Sales Top 100]. Famitsū Gēmu Hakusho 1998 ファミ通ゲーム白書1998 [Famitsu Game Whitebook 1998] (dalam bahasa Jepun). Tokyo: Enterbrain. 1998. Diarkibkan daripada yang asal pada June 28, 2015.
  67. ^ "Titles of game software with worldwide shipments exceeding 1 million copies" (PDF). Square Enix. February 9, 2004. m/s. 27. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada November 9, 2013. Dicapai pada March 1, 2008.
  68. ^ 1UP Staff (March 25, 2009). "CakhiaTV". 1UP.com. Diarkibkan daripada yang asal pada June 5, 2011. Dicapai pada August 10, 2009.
  69. ^ "2006年ゲームソフト年間売上TOP500" [2006 Game Software Annual Sales Top 500]. Famitsū Gēmu Hakusho 2007 ファミ通ゲーム白書2007 [Famitsu Game Whitebook 2007] (dalam bahasa Jepun). Tokyo: Enterbrain. 2007. m/s. 387. ISBN 978-4-7577-3577-4. Diarkibkan daripada yang asal pada June 26, 2015.
  70. ^ "Results Briefing: Fiscal Year ended May 31, 2009" (PDF). Square-Enix.com. May 19, 2009. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada September 12, 2015. Dicapai pada July 21, 2009.
  71. ^ "Final Fantasy IV". Steam Spy. Diarkibkan daripada yang asal pada 11 April 2018. Dicapai pada 19 February 2021.
  72. ^ "1999 Top 100 Best Selling Japanese Console Games". The Magic Box. Diarkibkan daripada yang asal pada December 15, 2014. Dicapai pada August 16, 2007.
  73. ^ Marcos, Antoine (December 13, 2007). "Final Fantasy IV The After on mobile". Diarkibkan daripada yang asal pada August 18, 2008. Dicapai pada December 13, 2007.
  74. ^ Sato, Yoshi (December 19, 2007). "More Details on Final Fantasy IV's Sequel". Diarkibkan daripada yang asal pada August 4, 2011. Dicapai pada December 19, 2007.
  75. ^ O'Connor, Michael (September 20, 2008). "Final Fantasy IV sequel coming to the west?". The Gaming Vault. Diarkibkan daripada yang asal pada August 26, 2009. Dicapai pada August 10, 2009.
  76. ^ Famitsu.com (December 21, 2007). "A new tale about the moon is spun on mobile phones "Final Fantasy IV the After: Tsuki no Kikan" (Interview and Pictures)". Diarkibkan daripada yang asal pada December 22, 2007. Dicapai pada December 21, 2007.
  77. ^ "Square Enix Announces New Downloadable Titles for Nintendo's Wii" (Siaran akhbar). Square Enix. March 25, 2009. Diarkibkan daripada yang asal pada March 31, 2009. Dicapai pada March 25, 2009.
  78. ^ Tezuka, Ichiro (December 25, 2008). Final Fantasy IV Novel Vol.1 (dalam bahasa Jepun). スクウェア・エニックス. m/s. 240. ISBN 978-4-7575-2458-3.
  79. ^ Tezuka, Ichiro (December 25, 2008). Final Fantasy IV Novel Vol.2 (dalam bahasa Jepun). スクウェア・エニックス. m/s. 256. ISBN 978-4-7575-2459-0.
Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Final_Fantasy_IV&oldid=6177919"