Bahasa Melayu Brunei

Bahasa Melayu Brunei
بهاس ملايو بروني
Bahasa Melayu Brunei; بهاس ملايو بروني
Asli kepada	Brunei, Malaysia Timur
Kawasan	Wilayah Persekutuan Labuan, Sabah, Sarawak (Malaysia), Brunei
Etnik	Melayu Brunei, Kedayan
Penutur asli	400 000
Keluarga bahasa	Austronesian Melayo-Polinesia Melayo-Polinesia Inti Sunda-Sulawesi Malayik Malaya Melayu Tempatan Bahasa Melayu Brunei; بهاس ملايو بروني; ; ; ; ; ; ;
Kod bahasa
ISO 639-3	kxd
	Kawasan di mana Bahasa Melayu Brunei dituturkan

Bahasa Melayu Brunei ataupun Bahasa Brunei ialah bahasa komunikasi utama penduduk di Negara Brunei Darussalam, Wilayah Persekutuan Labuan, Daerah Limbang, Miri dan Lawas di Sarawak dan Daerah Sipitang, Papar, Beaufort serta Kuala Penyu di Sabah. Bahasa ini mempunyai beberapa perbezaan berbanding Bahasa Melayu baku. Penggunaan Bahasa Brunei berbeza-beza dari segi sebutan dan cara bertutur mengikut setiap daerah.

Sebagai contoh, Bahasa Melayu Brunei di daerah Bongawan, Sabah menyerupai penggunaan Bahasa Melayu di Tanah Semenanjung Malaysia dimana kebanyakan perkataan berakhir dengan huruf 'a' bertukar kepada huruf 'e' (Tekilala=kenal menjadi Tekilale=kenal).

Bahasa Melayu Brunei ada sedikit persamaan dengan Bahasa Kedayan sama seperti Bahasa Melayu Kelantan dan Terengganu di Semenanjung Tanah Melayu.

Sebutan vokal[sunting | sunting sumber]

Bahasa Melayu Brunei mempunyai pertukaran bunyi vokal daripada Bahasa Melayu Baku. Antaranya ialah bunyi /ə/ akan ditukar menjadi bunyi /a/. Sila lihat contoh perkataan di bawah:

Besar=basar
Keras=karas
Beras=baras

Vokal 'o' ditukar menjadi 'u' seperti perkataan di bawah:

Boleh=bulih
Tolong=tulung
Kotak=kutak

Apabila sesuatu perkataan diakhiri dengan huruf vokal, maka huruf vokal itu hendaklah disebut seperti di bawah:

Kita hendaklah disebut kita'
Lawa hendaklah disebut lawa'
Buku hendaklah disebut buku'
Kari hendaklah disebut kari'

Sebutan di atas ini mempunyai persamaan dengan Dialek Sarawak.

Bunyi /r/ pada perkataan (contohnya "pagar") adalah jelas (kecuali dialek Kampung Air dan dialek Kadayan).

Kata ganti diri[sunting | sunting sumber]

Berikut ialah kata ganti diri yang digunakan dalam perbualan seharian:

Aku — Kata ganti diri 'aku' adalah sesuai digunakan untuk berbicara dengan individu yang lebih tua seperti ibu bapa kerana perkataan aku tidak dikategorikan sebagai bahasa yang kasar dalam dialek Brunei.
Kadiaku — saya
Kita — Bersamaan dengan maksud "awak" dalam bahasa Melayu baku. Ia ialah bahasa yang sopan dan digunakan untuk orang yang lebih tua.
Biskita — Kalian / awak semua
Katani — Kita semua / kita semua
Kau (disebut 'kawu') — Digunakan apabila berbicara dengan orang yang lebih muda atau sebaya.
Kadikau — kau / awak
Bisdia/bisdurang — Mereka
Iya/kadia — Dia

Perkataan asas[sunting | sunting sumber]

Perkataan-perkataan berikut ialah perkataan yang sering digunakan dalam komunikasi seharian:

Tidak/tak — inda
Ya — awu
Kalau — mun
Nanti — karang
Sangat — luan
Ini — ani
Itu — atu
Sekejap — sakajap
Lama — batah
Inilah — anitah
Itulah — atutah
Lah — tah
Air — aing
Besar — basar
Kecil — damit
Kerja — karaja
Datuk — nini laki
Nenek — nini bini
Ayah — babah/bapa/papa
Ibu - emak/babu/mama
Moyang — datu
Lelaki — laki-laki
Perempuan — bini-bini

Panggilan binatang lain[sunting | sunting sumber]

Gonggok- "kalangtugi"
Anjing- "kuyuk"
Monyet- "ambuk"
Ulat- "giuk"
Cicak- "cacak"
Babi- "baie"

Penutur Bahasa Melayu Brunei juga mengekalkan elemen bahasa Melayu Lama dan elemen klasik dalam kebanyakan perkataan:

Betul — banar/lurus (benar)
Tipu — dusta/kelakar/eksen
Dahaga — karing lihir (kering leher)
Mengantuk — kalat mata (kelat mata)
Rosak — binasa
Susah — payah
Juga — jua
Tua — tuha
Bilik mandi — kamar mandi
Sedap — nyaman
Panas — angat
Ketawa — tatawa (tertawa)
Dia - Iya (Ia)
Tak payah — inda usah (tak usah)
Teringat - takanang (terkenang)
Jatuh — gugur
Koyak — carik
Pokok — puhun (pohon)
Cuci — basuh
Dekat — hampir
Ke sini — ke mari
Kalah — alah

Antara perkataan lain yang diguna pakai oleh masyarakat brunei

1. Bubut = kejar

2. Lusir = lari

3. Nyaman = sedap

4. Bisai = cantik,indah

5. Linggang = lembik

6. Berantam/Bekelaie = bergaduh

7. menyeluru = mengejek

8. Buyuk = tipu (main buyuk/main tipu)

9. Kudut =pinggan

10. Awu = iya

11. Ben = van

12. Iskul = sekolah

13. Samak = semak

14. Licak = lembut/lembik

15. Piasau = kelapa

16. Palui = bodoh

17. Moleh/Mulih = balik

18. Berinut = minta diri

19. Limpas = lintas

20. Kampis = nipis (tayar kampis/tayar nipis/bocor)

21. Sigup = rokok

22. Bangas = basi

23. Lakat = masih

24. Ingar = bising

25. Pelakian = Teman Lelaki/Suami

26. Pebinian = Teman wanita/Isteri

27. Basing = tupai

28. Baie = babi

29. Kuyuk = anjing

30. Tekilala = kenal

31. Sikui/Cikui = tembikai

32. Kepayas = betik

33. Ambuk = monyet

34. Dian = lilin

35. Bekarap = bekelip

36. Dandam = rindu

37. Semberana = cuai

38. Lagau = panggil

39. Bepanggil/Menitir = kenduri

40. Memapak = menguyah

41. Behibun/beibun = begurau

42. Menyasah = cuci kain

43. Pelacahan = parit

44. Bubut = kejar

45. Kama/kamah = kotor

46. Tuntul = siput sedut

47. Carik = koyak

48. Merakit = mendekatkan

49. Kepala Tuhut = lutut

50. Buntak = pendek

51. Bubus = Bocor

52. Usin = wang

53. Unjar = cari

54. Beria = Berak

55. Bekamih/bekameh = Kencing

56. Anak damit = bayi

57. Karit = kedekut

58. Ingau = peduli

59. Pucung/ucung = zakar

60. Kebeliangan = terkejut

61. Kalas = merah jambu

62. Tarukubi = ungu

63. Gadong = hijau

64. Gantian = benang

65. Gagau = sibuk

66. Berusah = maksud yang pertama biasanya merujuk kepada membuat persiapan untuk kenduri kahwin atau apa-apa sahaja kenduri/majlis. Maksud berusah yang kedua ialah atas ranjang (seks).

67. Damal = basah

68. Sungkai = berbuka puasa

69. Tangah = pakcik

70. Babu = makcik

71. Gulmat = sangat gelap

72. Patang/malam ari = petang

73. Sambat = subuh

74. Lauk = ikan

75. Gulaian = sayur

76. Awar/supan = malu, segan atau silu

77. Tamparik = kilat

78. Karang = nanti

79. Abak-abak/kabak-kabak = berdebar-debar atau denyutan jantung yang cepat daripada kebiasaan kerana terkejut atau takut

80. Ijap = takut

81. Abap-abap = bertiarap atau berbaring dengan dada dan perut ke bawah

82. Abal-abal = tidak kenyang makan/makanan tidak mencukupi

83. Alu-aluan = buah tangan

84. Naindah = barang

85. Ampul = ringan

86. Ampuras = sisa halus, biasanya dalam minuman kopi atau teh

87. Bedudun/ baaga-agahan = berziarah atau berkunjung-kunjungan

88. Anjai = berbelanja lebih

89. Bakacambai = terlalu sibuk menyiapkan sesuatu kerja kerana kesuntukan masa

Lihat juga[sunting | sunting sumber]