Pergi ke kandungan

Empayar Oyo

Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Empayar Oyo
Orílẹ̀ Ọ̀yọ́ (Yoruba)
s. 1300–1896 [perlu rujukan]
Empayar Oyo pada abad ke-17th–18
Empayar Oyo pada abad ke-17th–18
StatusEmpayar
Ibu negara
  • Oyo-Ile (1300–1535); (1600–1896)
  • Oyo-Igboho (1600)
Bahasa yang umum digunakanYoruba
Agama
Agama Yoruba, Islam, Kristian
KerajaanMonarki dipilih
Alaafin 
• s. 1300
Oranmiyan
• ????–1896
Adeyemi I Alowolodu
Badan perundanganOyo Mesi dan Ogboni
Keluasan
1680[1]150,000 km2 (58,000 bt2)
Didahului oleh
Empayar Ife
Sekarang sebahagian dariYorubaland · Nigeria · Benin
Empayar Oyo dan negeri-negeri sekitarnya, s. 1625.

Empayar Oyo ialah empayar Yoruba yang berkuasa di Afrika Barat yang terdiri daripada bahagian Benin timur dan barat Nigeria masa kini (termasuk zon Barat Daya dan separuh barat zon Tengah Utara). Ia berkembang menjadi negeri berbahasa Yoruba terbesar dan meningkat melalui kemahiran organisasi dan pentadbiran yang luar biasa orang Yoruba, kekayaan yang diperoleh daripada perdagangan, dan pasukan berkuda yang berkuasa . Empayar Oyo adalah salah satu negeri yang paling penting dari segi politik di seluruh Afrika Barat dari pertengahan ke-17 hingga akhir abad ke-18,[2] dan memegang pengaruh bukan sahaja ke atas kebanyakan kerajaan lain di Yorubaland, tetapi juga di kawasan Afrika berdekatan, terutamanya Kerajaan Fon Dahomey di Republik Benin moden di baratnya.

Sejarah

[sunting | sunting sumber]

Legenda asal usul

[sunting | sunting sumber]

Asal usul Empayar Oyo terletak pada Oranyan (juga dikenali sebagai Oranmiyan), putera terakhir Kerajaan Yoruba Ile-Ife (Ife). Oranmiyan membuat perjanjian dengan abangnya untuk melancarkan serbuan hukuman ke atas jiran utara mereka kerana menghina bapa mereka Oduduwa, Ooni pertama Ife. Dalam perjalanan ke pertempuran, saudara-saudara bertengkar dan tentera pun berpecah.[3] Pasukan Oranmiyan terlalu kecil untuk membuat serangan yang berjaya, jadi dia mengembara di pantai selatan sehingga sampai ke Bussa. Di sana, ketua tempatan melayannya dan memberikan seekor ular besar dengan azimat ajaib yang melekat pada kerongkongnya.

Ketua mengarahkan Oranmiyan untuk mengikut ular itu sehingga ia berhenti di suatu tempat selama tujuh hari dan hilang ke dalam tanah. Oranmiyan mengikut nasihat dan mengasaskan Oyo di mana ular itu berhenti. Tapak ini diingati sebagai Ajaka. Oranmiyan menjadikan Oyo kerajaan barunya dan menjadi "oba" pertama ("raja" atau "pemerintah" dalam bahasa Yoruba) dengan gelaran "Alaafin Oyo" (Alaafin bermaksud "pemilik istana"). Dia meninggalkan semua hartanya di Ife dan membenarkan raja lain memerintah di sana.[4]

Pada suatu ketika, Oyo-Ile berperang dengan Bariba Borgu yang ingin menakluki kota baru itu ketika itu masih dalam pembinaan. Orangun Ajagunla dari Ila, abang Oranmiyan, menyerbu masuk bersama orang-orangnya untuk membantu. Tidak lama selepas perang itu dimenangi, Oranmiyan mempunyai seorang anakanda lelaki, Ajuwon Ajaka, oleh Puteri Torosi dari Tapa (Nupe); lama kemudian, Arabambi juga dilahirkan oleh wanita yang sama. Adalah dipercayai bahawa nama "Sango" diberikan oleh datuk sebelah ibunya atau mengambilnya daripada nama tempatan untuk dewa guruh. Walau apa pun, keluarga diraja telah mengabdikan diri kepada roh petir (Jakuta) dan perang (Ogun).

Zaman awal (abad ke-13–1535)

[sunting | sunting sumber]

Pengasas Oyo dianggap sebagai 1300 CE (era biasa), tetapi ini hanya dianggarkan melalui penjejakan balik kronologi.

Oranmiyan, oba (raja) pertama Oyo, digantikan oleh Oba Ajaka, Alaafin dari Oyo. Ajaka telah digulingkan, kerana baginda tidak mempunyai sifat ketenteraan Yoruba dan memberikan ketua-ketuanya terlalu banyak kebebasan.[5] Kepimpinan kemudiannya diberikan kepada saudara Ajaka, Shango, yang kemudiannya dituhankan sebagai dewa guruh dan kilat. Ajaka telah dikembalikan selepas kematian Sango. Ajaka kembali ke takhta dengan lebih suka berperang. Penggantinya, Kori, berjaya menakluki selebihnya yang akan disebut oleh sejarawan kemudian sebagai Oyo metropolitan.[4]

Oyo Ile

[sunting | sunting sumber]

Nadi metropolitan Oyo ialah ibu kotanya di Oyo-Ile (juga dikenali sebagai Oyo Katunga, Oyo Lama atau Oyo-Oro).[6] Dua bangunan terpenting di Oyo-Ile ialah Afin atau istana Oba, dan pasarnya. Istana itu berada di tengah-tengah bandar berhampiran dengan pasar Oba yang dipanggil Oja-Oba. Di sekeliling ibu kota, terdapat tembok tanah yang besar bagi tujuan pertahanan dengan 17 pintu. Kepentingan dua struktur besar (istana dan Oja Oba) menandakan kepentingan raja di Oyo.

Pendudukan Nupe

[sunting | sunting sumber]

Oyo telah berkembang menjadi kuasa pedalaman yang menggerunkan pada akhir abad ke-14. Selama lebih satu abad, negeri Yoruba telah berkembang dengan mengorbankan jirannya. Semasa pemerintahan Onigbogi, Oyo mengalami kekalahan tentera di tangan Nupe yang dipimpin oleh Tsoede.[7] Sekitar tahun 1535, Nupe menduduki Oyo dan memaksa dinasti pemerintahnya untuk berlindung di kerajaan Borgu.[8] Nupe merampas ibu kota lalu memusnahkan Oyo sebagai kuasa serantau sehingga awal abad ke-17.[9]

Zaman pendudukan (1608–1800)

[sunting | sunting sumber]

Yoruba Oyo melalui interregnum selama 80 tahun sebagai dinasti buangan selepas kekalahannya oleh Nupe. Mereka mewujudkan semula Oyo agar menjadi lebih berpusat dan meluas berbanding sebelum ini. Rakyat mencipta kerajaan yang menubuhkan kuasanya ke atas wilayah yang luas.[8] Semasa abad ke-17, Oyo memulakan pertumbuhan yang panjang dalam menjadi sebuah empayar utama.[9] Oyo tidak pernah merangkumi semua orang Yoruba, tetapi ia adalah kerajaan paling ramai penduduk dalam sejarah Yoruba.[10]

Penaklukan semula dan pengembangan

[sunting | sunting sumber]

Kunci kepada pembinaan semula Yoruba Oyo ialah tentera yang lebih kuat dan kerajaan yang lebih berpusat. Mengambil isyarat daripada musuh Nupe mereka (yang mereka panggil "Tapa"), Yoruba bersenjata semula dengan perisai dan pasukan berkuda.[8] Oba Ofinran, Alaafin Oyo, berjaya mendapatkan semula wilayah asal Oyo daripada Nupe.[7] Ibu kota baharu, Oyo-Igboho, telah dibina, dan yang asal dikenali sebagai Oyo Lama.[7] Oba seterusnya, Eguguojo, menakluki hampir seluruh Yorubaland.[7] Selepas ini, Oba Orompoto mengetuai serangan untuk melenyapkan Nupe bagi memastikan Oyo tidak pernah diancam oleh mereka lagi.[7] Semasa pemerintahan Oba Ajiboyede, baginda mengadakan perayaan Bere yang pertama, acara untuk meraikan keamanan di kerajaan. Diraikan dengan kerap, ia akan mengekalkan banyak kepentingan di kalangan Yoruba lama selepas kejatuhan Oyo.[7]

Di bawah penggantinya, Abipa, orang Yoruba menduduki semula Oyo-Ile dan membina semula ibu kota asal.[7] Walaupun percubaan gagal untuk menakluki Empayar Benin antara 1578 dan 1608,[7] Oyo terus berkembang. Yoruba membenarkan autonomi ke tenggara Oyo metropolitan, di mana kawasan bukan Yoruba boleh bertindak sebagai penampan antara Oyo dan Imperial Benin.[11] Menjelang akhir abad ke-16, negeri Ewe dan Aja di Benin moden telah memberi penghormatan kepada Oyo.[12]

  • Perang Dahomey

Empayar Oyo yang disegarkan semula mula menyerbu ke arah selatan seawal 1682.[13] Menjelang akhir perluasan ketenteraannya, sempadan Oyo akan sampai ke pantai kira-kira 100 kilometer (62 bt) barat daya ibu kotanya.[14] Ia mendapat sedikit tentangan serius sehingga awal abad ke-18. Pada tahun 1728, Empayar Oyo menyerang Kerajaan Dahomey dalam kempen besar pasukan berkudanya.[13][15] Pahlawan Dahomey, sebaliknya, tidak mempunyai pasukan berkuda tetapi memiliki banyak senjata api. Tembakan mereka menakutkan kuda berkuda Oyo dan menghalang serangan mereka.[16] Tentera Dahomey juga membina kubu pertahanan seperti parit, yang memaksa tentera Oyo berperang sebagai infantri.[17] Pertempuran berlangsung selama empat hari, tetapi Yoruba akhirnya menang selepas bala bantuan tiba.[17] Dahomey terpaksa memberi penghormatan kepada Oyo. Orang Yoruba menyerang Dahomey sebanyak 11 kali sebelum akhirnya menundukkan kerajaan kecil itu pada 1748.[18]

  • Penaklukan lanjutan

Dengan pasukan berkudanya, Oyo berjaya berkempen dalam penaklukan dan penindasan dalam jarak jauh. Tentera Oyo dapat menyerang kubu pertahanan, tetapi lebih sukar untuk membekalkan tentera, dan mereka berundur apabila bekalan kehabisan.[19] Oyo tidak menggunakan senjata dalam penaklukan utamanya. Tentera menunggu sehingga abad ke-19 untuk menerima pakai mereka.[19] Pada tahun 1764, pasukan gabungan Akyem-Dahomey-Oyo[20] mengalahkan tentera Asante yang menyerang.[13] Kemenangan perikatan menentukan sempadan antara negeri jiran.[13] Oyo mengetuai kempen yang berjaya ke wilayah Mahi di utara Dahomey pada akhir abad ke-18.[13] Orang Yoruba juga menggunakan kuasa ufti mereka; sebagai contoh, mereka mencapai sekatan tentera laut 1784 Badagri dengan pasukan Oyo-Dahomey-Lagos.[21]

Organisasi

[sunting | sunting sumber]

Pada mulanya, orang ramai tertumpu di Oyo metropolitan. Dengan pengembangan empayar, Oyo menyusun semula untuk mengurus pegangannya yang luas di dalam dan di luar Yorubaland dengan lebih baik. Ia dibahagikan kepada empat lapisan yang ditakrifkan berdasarkan hubungan dengan teras empayar.[22] Lapisan ini ialah Metropolitan Oyo, selatan Yorubaland, Koridor Egbado dan Ajaland.

Metropolitan Oyo berhubungan, lebih kurang, dengan negeri Oyo sebelum pencerobohan Nupe.[22] Ini adalah hab empayar, di mana orang Yoruba bercakap dialek Oyo.[11] Metropolitan Oyo dibahagikan kepada enam wilayah, dengan tiga di sebelah barat Sungai Ogun dan tiga di sebelah timur sungai.[11] Setiap wilayah diawasi oleh seorang gabenor yang dilantik secara langsung oleh Alaafin Oyo.[23]

Lapisan kedua empayar itu terdiri daripada bandar-bandar yang paling dekat dengan Oyo-Ile, yang diiktiraf sebagai saudara.[22] Kawasan ini terletak di selatan Oyo metropolitan, dan penduduk Yorubanya bercakap dialek yang berbeza daripada dialek Oyo.[11] Negeri-negeri unfti ini dipimpin oleh pemerintah mereka sendiri, bergelar Oba,[23] yang disahkan oleh Alaafin Oyo.[23]

Lapisan ketiga empayar ialah Koridor Egbado di barat daya Yorubaland. Kawasan ini telah didiami oleh Egba dan Egbado, dan menjamin perdagangan Oyo dengan pantai. Egba dan Egbado dibenarkan, seperti rakan Yoruba mereka, untuk memerintah diri mereka sendiri. Mereka, bagaimanapun, diawasi oleh Ajele.[22] Mereka adalah ejen yang dilantik oleh Alaafin dari Oyo untuk mengawasi kepentingannya dan memantau perdagangan. Wakil utama Oyo di koridor ialah Olu, pemerintah bandar Ilaro.[14]

Ajaland adalah lapisan terakhir yang ditambahkan ke empayar. Ia adalah yang paling bergelora dan jauh, dan sentiasa selaras dengan ancaman ekspedisi terhadapnya.[22] Wilayah ini meluas dari kawasan bukan Yoruba di barat Koridor Egbado jauh ke dalam wilayah yang dikuasai Ewe di Togo moden.[11] Kawasan ini, seperti semua negeri naungan, dibenarkan tahap autonomi yang adil selagi cukai dibayar, pesanan daripada Oyo dipatuhi dengan ketat, dan akses ke pasaran tempatan disediakan kepada pedagang Oyo.[12] Oyo sering menuntut ufti kepada hamba. Ketua-ketua kerajaan naungan lain kadangkala berperang dengan orang lain untuk menangkap hamba untuk tujuan ini.[24] Oyo diketahui menghukum pengingkaran dengan penyembelihan besar-besaran masyarakat yang sesat, seperti yang dilakukan di Allada pada tahun 1698.[12]

Struktur politik

[sunting | sunting sumber]

Empayar Oyo membangunkan struktur politik yang sangat canggih untuk mentadbir domain wilayahnya. Para pengkaji tidak menentukan berapa banyak struktur ini wujud sebelum pencerobohan Nupe. Selepas muncul semula dari buangan pada awal abad ke-17, Oyo mempunyai sistem yang lebih militan. Pengaruh budaya Yoruba yang agresif ditunjukkan dalam piawaian yang diletakkan pada oba (raja) dan peranan majlisnya.

Alaafin Oyo

[sunting | sunting sumber]

Oba ("raja") di Oyo, yang dirujuk sebagai Alaafin Oyo ("pemilik istana"), adalah ketua empayar dan pembesar tertinggi rakyat.[25] Baginda bertanggungjawab untuk menjaga naungan agar selamat daripada serangan, menyelesaikan perbalahan dalaman antara pemerintah kecil, dan menjadi orang tengah antara pemerintah kecil tersebut dan rakyatnya.[25] Alaafin Oyo juga dijangka memberikan penghormatan dan hadiah kepada bawahannya.[25] Sebagai balasan, semua subpemerintah perlu memberi penghormatan kepada Oba dan memperbaharui kesetiaan mereka pada upacara tahunan.[23] Yang paling penting ialah perayaan Bere, menandakan kejayaan pemerintahan Alaafin.[23] Selepas perayaan Bere, keamanan di Yorubaland sepatutnya berlangsung selama tiga tahun.[23] Raja tidak boleh dibuang tetapi boleh dipaksa untuk membunuh diri jika tidak lagi dikehendaki. Ini dilakukan dengan menghantar Bashorun (perdana menteri) untuk menghadiahkan sama ada labu kosong atau hidangan telur burung nuri kepadanya dan menjatuhkan hukuman penolakan, dikenali sebagai Awon Eniyan Koo (iaitu rakyat menolak anda, dunia menolak anda dan dewa juga menolak kamu). Menurut tradisi, Alaafin dijangka membunuh diri secara ritual selepas itu.[26]

Pemilihan Alaafin

[sunting | sunting sumber]

Empayar Oyo bukanlah monarki turun-temurun semata-mata, dan juga tidak mutlak.[25] Oyo Mesi memilih Alaafin. Baginda tidak selalu berkait rapat dengan pendahulunya, walaupun mesti berketurunan Oranmiyan, seorang anak lelaki Oduduwa, dan berasal dari wad Ona Isokun (yang merupakan salah satu daripada tiga wad diraja).[25] Pada permulaan Empayar Oyo, anakanda sulung Alaafin biasanya menggantikan ayahnya di atas takhta. Ini kadangkala menyebabkan putera mahkota, yang dikenali sebagai Aremo, mempercepatkan kematian bapanya. Untuk mengelakkan kejadian ini, menjadi tradisi bagi putera mahkota untuk melakukan ritual bunuh diri selepas kematian bapanya. Bebas daripada penggantian, Aremo cukup berkuasa dalam dirinya sendiri. Sebagai contoh, secara adat, Alaafin tidak meninggalkan istana, kecuali semasa perayaan penting, yang pada praktiknya menyekat kuasanya. Sebaliknya, Aremo sering meninggalkan istana. Ini menyebabkan ahli sejarah terkenal S. Johnson memerhati: "bapa adalah raja istana, dan anak lelaki raja untuk orang awam."[27] Kedua-dua majlis yang memeriksa Alaafin mempunyai kecenderungan untuk memilih Alaafin yang lemah selepas pemerintahan yang kuat untuk mengekalkan jawatan daripada menjadi terlalu berkuasa.[28]

Ilari

[sunting | sunting sumber]

Alaafin Oyo melantik beberapa pegawai agama dan kerajaan, yang biasanya merupakan sida- sida.[29] Pegawai-pegawai ini dikenali sebagai ilari atau "kepala separuh", kerana adat mencukur separuh kepala mereka dan menggunakan apa yang dipercayai sebagai bahan ajaib ke dalamnya.[30] Ratusan Ilari dibahagikan sama rata antara jantina.[30] Anggota muda Ilari melakukan tugas-tugas rendah, manakala senior bertindak sebagai pengawal atau kadang-kadang utusan ke dunia lain melalui pengorbanan.[30] Gelaran mereka berkaitan dengan raja, seperti oba l'olu ("raja adalah tertinggi") atau madarikan ("jangan menentangnya").[30] Mereka membawa kipas merah dan hijau sebagai bukti status mereka.[30]

Semua mahkamah kecil Oyo mempunyai Ilari yang bertindak sebagai pengintip dan pemungut cukai.[23] Oyo melantik mereka untuk melawat dan kadangkala menetap di Dahomey dan Koridor Egbado untuk mengutip cukai dan mengintip kejayaan ketenteraan Dahomey, supaya Alaafin Oyo boleh mendapatkan potongannya.[31]

Majlis

[sunting | sunting sumber]

Walaupun Alaafin Oyo adalah ketua tertinggi rakyat, dia bukan tanpa kawalan kuasanya. Oyo Mesi dan pemuja bumi Yoruba yang dikenali sebagai Ogboni mengekalkan kuasa Oba dalam kawalan.[29] Oyo Mesi bercakap bagi ahli politik manakala Ogboni bercakap bagi rakyat dan disokong oleh kuasa agama.[28] Kuasa Alaafin Oyo berhubung dengan Oyo Mesi dan Ogboni bergantung pada watak peribadi dan kepintaran politiknya.

Oyo Mesi

[sunting | sunting sumber]

Oyo Mesi ialah tujuh ahli majlis utama negeri itu. Mereka membentuk Majlis Pilihan Raya dan memiliki kuasa perundangan. Dipimpin oleh Bashorun, bertindak sebagai perdana menteri, dan terdiri daripada Agbaakin, Samu, Alapini, Laguna, Akiniku dan Ashipa, mereka mewakili suara negara dan mempunyai tanggungjawab utama untuk melindungi kepentingan empayar. Alaafin dikehendaki mendapatkan nasihat daripada mereka apabila sebarang perkara penting yang melibatkan negeri itu berlaku.[32] Setiap ketua mempunyai tugas negeri untuk melaksanakan di mahkamah setiap pagi dan petang. Masing-masing juga mempunyai seorang timbalan yang akan mereka hantar kepada Alaafin jika ketiadaan mereka tidak dapat dielakkan. Oyo Mesi dibangunkan sebagai pemeriksaan ke atas kuasa Alaafin, menghalang Alaafin daripada menjadi autokrat; mereka memaksa ramai orang Alaafin untuk membunuh diri pada abad ke-17 dan ke-18.[32]

Ogboni

[sunting | sunting sumber]

Oyo Mesi juga tidak menikmati kuasa mutlak. Walaupun Oyo Mesi mempunyai pengaruh politik, Ogboni mewakili pendapat popular yang disokong oleh pihak berkuasa agama, dan oleh itu pandangan Oyo Mesi boleh dikendalikan oleh Ogboni. Terdapat semakan dan imbangan pada kuasa Alaafin dan Oyo Mesi, dan dengan itu, tiada siapa yang dipertikaikan kuasa mutlak. Ogboni ialah sebuah pertubuhan rahsia yang sangat berkuasa yang terdiri daripada golongan bebas bangsawan yang terkenal dengan umur, kebijaksanaan dan kepentingan mereka dalam hal ehwal agama dan politik.[29] Ahli-ahlinya menikmati kuasa yang besar ke atas rakyat biasa kerana kedudukan agama mereka. Bukti betapa meluasnya institusi itu ialah hakikat bahawa terdapat (dan masih ada) majlis Ogboni di hampir semua mahkamah kecil dalam Yorubaland.[29] Selain daripada tugas mereka dalam penyembahan bumi, mereka bertanggungjawab untuk mengadili mana-mana kes yang berkaitan dengan pertumpahan darah.[29] Pemimpin Ogboni, Oluwo, mempunyai hak tanpa kelayakan untuk akses terus kepada Alaafin dalam apa jua perkara.[29]

Ketenteraan

[sunting | sunting sumber]

Terdapat tahap profesionalisme yang tinggi dalam tentera Empayar Oyo.[33] Kejayaan tenteranya sebahagian besarnya disebabkan oleh pasukan berkudanya serta kepimpinan dan keberanian pegawai dan pahlawan Oyo.[33] Oleh kerana tumpuan geografi utamanya adalah di utara hutan, Oyo menikmati pertanian yang lebih mudah dan dengan itu, pertumbuhan penduduk yang stabil.[33] Ini menyumbang kepada keupayaan Oyo untuk secara konsisten menurunkan pasukan yang besar. Terdapat juga budaya ketenteraan yang berakar umbi di Oyo di mana kemenangan adalah wajib dan kekalahan membawa kewajipan membunuh diri.[28] Dasar lakukan atau mati ini sudah pasti menyumbang kepada keagresifan tentera jeneral Oyo.[28]

Pasukan berkuda

[sunting | sunting sumber]

Empayar Oyo adalah satu-satunya negeri Yoruba yang menerima pakai tentera berkuda; ia berbuat demikian kerana kebanyakan wilayahnya berada di savana utara.[15] Asal usul pasukan berkuda tidak jelas; namun, Nupe, Borgu dan Hausa di wilayah jiran juga menggunakan pasukan berkuda dan mungkin mempunyai sumber sejarah yang sama.[34] Oyo dapat membeli kuda dari utara dan mengekalkannya di Oyo metropolitan kerana kebebasan separa daripada lalat tsetse.[35] Pasukan berkuda adalah lengan panjang Empayar Oyo. Ekspedisi akhir abad ke-16 dan ke-17 terdiri sepenuhnya daripada pasukan berkuda.[15] Walau bagaimanapun, terdapat kelemahan dalam pasukan ini. Oyo tidak dapat mengekalkan tentera berkudanya di selatan tetapi boleh menyerang sesuka hati.[13][36]

Pasukan berkuda dalam masyarakat yang sangat maju seperti Oyo dibahagikan kepada ringan dan berat.[15] Pasukan berkuda berat di atas kuda import yang lebih besar bersenjatakan tombak atau lembing yang berat dan juga dengan pedang.[15] Pasukan berkuda ringan pula menggunakan kuda peribumi yang lebih kecil dan bersenjatakan klab.[37]

Infantri

[sunting | sunting sumber]

Infantri di kawasan sekitar Empayar Oyo adalah seragam dalam kedua-dua perisai dan persenjataan. Semua infantri di rantau ini membawa perisai, pedang dan tombak dari satu jenis atau yang lain.[13] Perisai adalah empat kaki tinggi dan dua kaki lebar dan diperbuat daripada kulit gajah atau lembu.[38] Pedang berat kira-kira tiga kaki panjang adalah persenjataan utama dalam pertempuran jarak dekat.[38] Orang Yoruba dan jirannya menggunakan lembing tiga berduri yang boleh dilontar dengan tepat dari kira-kira 30 langkah.[13]

Struktur

[sunting | sunting sumber]

Empayar Oyo, seperti banyak empayar sebelum ini, menggunakan kedua-dua kuasa tempatan dan naungan untuk mengembangkan domainnya. Struktur tentera Oyo sebelum zaman empayarnya adalah mudah dan lebih dekat dengan kerajaan pusat di Oyo metropolitan. Ini mungkin memadai pada abad ke-14 apabila Oyo hanya mengawal pusatnya, tetapi untuk membuat dan mengekalkan penaklukan lebih jauh, struktur itu mengalami beberapa perubahan.

Eso

[sunting | sunting sumber]

Oyo mengekalkan tentera separuh berdiri askar berkuda pakar yang dipanggil Eso, Esho atau, secara rasmi, Eso Ikoyi.[39] Ini terdiri daripada 70 ketua perang muda yang dicalonkan oleh Oyo Mesi dan disahkan oleh Alaafin.[39] Eso dilantik kerana kemahiran ketenteraan mereka tanpa mengambil kira warisan, walaupun dinasti de facto Eso juga diketahui wujud. Eso diketuai oleh Are-Ona-Kakanfo,[28] dan terkenal kerana hidup dengan kod pahlawan yang setanding dengan <i>infra dignitatem</i> Latin.

Are Ona Kakanfo

[sunting | sunting sumber]

Selepas Oyo kembali dari buangan, jawatan Are-Ona-Kakanfo telah ditubuhkan sebagai komander tentera tertinggi.[40] Beliau dikehendaki tinggal di wilayah sempadan yang sangat penting untuk mengawasi musuh dan menghalangnya daripada merampas takhta.[28] Semasa zaman empayar Oyo, Are-Ona-Kakanfo secara peribadi memerintah tentera di medan dalam semua kempen.[28]

Tentera Metropolitan

[sunting | sunting sumber]
Empayar Oyo dan negeri sekitarnya, s. 1700.
Keluasan empayar Oyo, abad ke-17 hingga ke-18.

Memandangkan Are-Ona-Kakanfo tidak boleh tinggal berhampiran ibu negara, pengaturan perlu dibuat bagi perlindungan mereka sekiranya berlaku kecemasan. Pasukan di dalam metropolitan Oyo telah diperintah oleh Bashorun, ahli terkemuka Oyo Mesi.[40] Seperti yang dinyatakan sebelum ini, Metropolitan Oyo dibahagikan kepada enam wilayah dibahagikan sama rata oleh sungai. Oleh itu, pasukan wilayah dikelompokkan kepada dua tentera, di bawah Onikoyi dan Okere masing-masing di sebelah timur dan barat sungai.[40] Ketua perang yang lebih kecil dikenali sebagai Balogun, gelaran yang dibawa oleh askar negeri pengganti Oyo, Ibadan.[41]

Tentera naungan

[sunting | sunting sumber]

Pemimpin naungan dan gabenor wilayah bertanggungjawab memungut ufti dan menyumbangkan tentera di bawah ketuanan tempatan kepada tentera empayar semasa kecemasan.[11] Sesekali, pemimpin naungan akan diarahkan menyerang jiran walaupun tanpa sokongan tentera empayar utama.[11] Pasukan ini sering digunakan dalam kempen jauh Oyo di pantai atau menentang negeri lain.

Budaya

[sunting | sunting sumber]

Perdagangan

[sunting | sunting sumber]

Oyo menjadi emporium selatan perdagangan Trans-Sahara. Pertukaran dibuat dalam garam, kulit, kuda, kacang kola, gading, kain dan hamba.[35] Orang Yoruba Oyo metropolitan juga sangat mahir dalam pembuatan kraf dan kerja besi.[35] Selain daripada cukai ke atas produk perdagangan yang masuk dan keluar dari empayar, Oyo juga menjadi kaya dengan cukai yang dikenakan ke atas naungannya. Cukai ke atas kerajaan Dahomey sahaja membawa masuk jumlah yang dianggarkan 1 juta dolar AS setahun.[33] Pada zaman prapenjajah, Esusu adalah sejenis persatuan simpanan dan kredit yang berputar di kalangan Yoruba. Esusu direkodkan telah diamalkan di Oyo semasa pemerintahan Alaafin Abiodun pada abad ke-18.[42]

Seni bina

[sunting | sunting sumber]

Turapan serpihan tembikar di Oyo Lama telah ditemui, dan telah bertarikh dari abad ke-13 hingga ke-14.[43]

Zaman lanjut

[sunting | sunting sumber]

Menjelang 1680, Empayar Oyo menjangkau lebih 150,000 kilometer persegi.[1] Ia mencapai kemuncak kuasanya pada abad ke-18.[12] Walaupun dengan penubuhan yang ganas, ia dipegang bersama oleh kepentingan diri bersama.[25] Kerajaan dapat menyediakan perpaduan dalam kawasan yang luas melalui gabungan autonomi tempatan dan pihak berkuasa empayar.[33]

Berbeza dengan empayar sabana yang hebat, yang mana Oyo mungkin tidak dipanggil pengganti kerana ia adalah pengganti Ife, pengaruh Islam di empayar itu adalah sedikit jika ada.[22] Adalah diketahui bahawa sekurang-kurangnya beberapa pegawai Muslim disimpan di Metropolitan Oyo,[44] dan lelaki yang mampu menulis dan mengira dalam bahasa Arab telah dilaporkan oleh pedagang Perancis pada tahun 1787.[44]

Kejatuhan

[sunting | sunting sumber]

Ramai yang percaya kemerosotan empayar Oyo telah bermula seawal tahun 1754 dengan intrik dinasti dan rampasan kuasa istana yang ditaja oleh Perdana Menteri Oyo Gaha. Gaha, dalam usahanya untuk mendapatkan kuasa mutlak, bersekongkol dengan Oyo Mesi dan mungkin sedikit sebanyak Ogboni memaksa empat Alaafin berturut-turut untuk membunuh diri secara ritual selepas mereka diberikan telur burung nuri simbolik. Antara Jun dan Oktober 1754 sahaja, dua orang Alaafin telah dipaksa untuk membunuh diri oleh Gaha.[45] Kerana itu, Alaafin Awonbioju menghabiskan 130 hari di atas takhta, manakala Alaafin Labisi hanya menghabiskan 17 hari di atas takhta. Pengkhianatan Gaha tidak berakhir sehingga 1774 semasa pemerintahan Alaafin Abiodun, Alaafin kelima yang berkhidmat. Gaha kemudiannya dihukum bunuh oleh Abiodun, tetapi ketidakstabilan yang telah ditimbulkan oleh tipu daya ini telah melemahkan lagi Oyo.

Alaafin Abiodun semasa pemerintahannya juga telah menjalankan kempen yang gagal menentang Borgu pada tahun 1783[46] dan Nupe pada 1789,[47] kehilangan bersamaan dengan 11 dan 13 jeneral dan bala mereka masing-masing. Abiodun kemudiannya dibunuh oleh anakandanya sendiri Awole, yang kemudiannya menaiki takhta bapanya.

Peristiwa yang membawa kepada pemisahan Ilorin bermula pada tahun 1793. Ilorin ialah sebuah kem perang yang diketuai oleh Are-Ona Kakanfo Afonja. Afonja mengambil alasan dengan Awole apabila Awole mengarahkannya untuk menyerang rumah ibu Alaafin Abiodun, Iwere-Ile. Afonja, terikat dengan sumpah dan juga berhasrat untuk tidak jatuh di bawah kutukan daripada Alaafin sebelumnya yang menyatakan bahawa mana-mana Aare Ona Kakanfo yang menyerang Iwere-Ile (rumah bapanya) akan mati dengan menyedihkan, enggan mematuhinya. Punca selanjutnya berlaku pada 1795, apabila Awole mengarahkan Afonja untuk menyerang bandar pasar Apomu, sebahagian daripada Ile-Ife. Semua orang Alaafin, kerana kepercayaan Yoruba bahawa Ife adalah rumah rohani orang Yoruba, sebelum ini disuruh bersumpah tidak akan menyerang Ife.[48] Afonja melaksanakan perintah Awole dan memecat Apomu, tetapi sekembalinya tentera dari kempen, dia berarak ke ibu kota Oyo-Ile (yang merupakan pantang larang), dan menuntut Awole turun takhta.[49] Awole akhirnya melakukan ritual bunuh diri.[48]

Selepas kematian Awole, berlaku perebutan takhta oleh ramai pesaing; ada yang dilaporkan telah menghabiskan masa kurang dari enam bulan di atas takhta; terdapat juga tempoh interregnum hampir dua puluh tahun di mana pelbagai puak tidak boleh bersetuju dengan calon.[48] Kekosongan kuasa ini membawa kepada penguasaan komander tentera dan wilayah yang berkuasa seperti Adegun, Onikoyi dan Solagberu, Otun Are-Ona Kakanfo. Shehu Alimi, seorang ketua Fulani yang merupakan ketua penduduk Islam yang semakin ramai di Oyo, juga naik ke tampuk kuasa pada masa ini. Unsur-unsur baru ini telah kehilangan perhatian terhadap jawatan Alaafin kerana pelbagai perbalahan politik dan kekurangan pihak berkuasa pusat pada masa itu; keadaan ini akhirnya menyebabkan Afonja memisahkan Ilorin daripada Oyo pada 1817 dengan bantuan orang Islam Oyo. Pada 1823, selepas Afonja telah dibunuh oleh sekutunya yang dahulu, Shehu Alimi dan Solagberu (yang kemudiannya dibunuh oleh anak lelaki Alimi), Ilorin menjadi sebahagian daripada Kekhalifahan Sokoto.[50] Pada masa Kapten Hugh Clapperton melawat Oyo-Ile pada 1825 semasa pemerintahan Alaafin Majotu, empayar itu sudah berada dalam kemerosotan. Pihak Clapperton merekodkan melalui banyak perkampungan Oyo yang dibakar oleh Fulani dari Ilorin manakala Majotu juga telah meminta bantuan raja Inggeris dan Oba dari Benin dalam menumpaskan pemberontakan Ilorin. Clapperton juga menyedari kekurangan kuda, walaupun Oyo terkenal sebagai pasukan berkuda yang hebat; ini mungkin ada kaitan dengan fakta bahawa kebanyakan askar empayar dan oleh itu pasukan berkuda ditempatkan di Ilorin di bawah arahan Afonja (dan kemudiannya pengganti Alimi).[50]

Ilorin kemudian mengepung Offa dan mula menyerbu, membakar dan menjarah kampung di Oyo, dan akhirnya memusnahkan ibu kota Oyo-Ile pada tahun 1835.[48]

Kehilangan Koridor Egbado

[sunting | sunting sumber]

Ketika Oyo merosot melalui tipu daya politik, pengikutnya mula mengambil kesempatan daripada keadaan untuk mendesak kemerdekaan. Egba, di bawah pimpinan seorang ketua perang yang dipanggil Lishabi, menghapuskan Ilari yang ditempatkan di kawasan mereka dan menghalau pasukan penghukum Oyo.[11]

Pemberontakan Dahomey

[sunting | sunting sumber]

Pada 1823, Dahomey dilaporkan telah menyerbu kampung yang berada di bawah perlindungan Oyo. Oyo segera menuntut penghormatan besar daripada Raja Gezo atas pencerobohan tanpa kebenaran itu, yang mana Gezo menghantar wakil raja Brazil-nya, Chacha Francisco Félix de Sousa, ke Alaafin di Oyo untuk berdamai. Rundingan damai akhirnya gagal, dan Oyo kemudiannya menyerang Dahomey.[51] Tentera Oyo telah dikalahkan dengan tegas, menamatkan hegemoni Oyo ke atas Dahomey.[52] Selepas mencapai kemerdekaannya, Dahomey mula menyerbu koridor.[14]

Ago d'Oyo

[sunting | sunting sumber]

Selepas pemusnahan Oyo-Ile, ibu kota telah dipindahkan lebih jauh ke selatan, yakni ke Ago d'Oyo. Oba Atiba berusaha untuk memelihara apa yang tinggal di Oyo dengan meletakkan pada Ibadan kewajipan untuk melindungi ibu kota daripada Ilorin di utara dan timur laut.[53] Baginda juga cuba mendapatkan Ijaye untuk melindungi Oyo dari barat terhadap Dahomey.[53] Pusat kuasa Yoruba bergerak lebih jauh ke selatan ke Ibadan, sebuah kem perang Yoruba yang diduduki oleh komander Oyo pada tahun 1830.[15]

Kemerosotan akhir

[sunting | sunting sumber]

Perjuangan Atiba gagal, dan Oyo tidak pernah kembali menonjol di rantau ini. Oba, atau dipanggil Atiba Atobatele, meninggal dunia pada tahun 1859; anakanda pertamanya Adelu Alao Agunloye menjadi Alaafin selepasnya dan memerintah dari 1859 hingga 1876, diikuti oleh anakanda lelaki keempatnya, Alowolodu Adeyemi I, Alaafin ketiga yang memerintah di Oyo sekarang, yang juga meninggal pada tahun 1905. Orang lain yang memerintah selepas Adeyemi I ialah Lawani Agogo ija, Ladigbolu I, Adeyemi II, Gbadegesin dan Lamidi Adeyemi, yang meninggal dunia pada 2022.

Semasa zaman penjajahan, warga Yoruba adalah salah satu kumpulan yang paling mengalami urbanisasi di Afrika. Kira-kira 22% penduduk tinggal di kawasan besar dengan populasi melebihi 100,000, dan lebih 50% tinggal di bandar yang terdiri daripada 25,000 atau lebih orang. Indeks pembandaran pada 1950 adalah hampir dengan indeks Amerika Syarikat, tidak termasuk Ilorin. Orang Yoruba terus menjadi kumpulan etnik Afrika yang paling terurbanisasi hari ini. Bandar kontemporari yang terkenal termasuk Oyo, Ibadan, Osogbo dan Ogbomoso, yang merupakan beberapa bandar utama yang berkembang pesat selepas keruntuhan Oyo lama.[54]

Sisa monarki terus wujud sebagai salah satu negeri tradisional Nigeria kontemporari.

Petikan

[sunting | sunting sumber]
  1. ^ a b Thornton 1998, m/s 104.
  2. ^ Forde,1967, m/s 36
  3. ^ "Oranyan". Litcaf (dalam bahasa Inggeris). 2016-01-12. Dicapai pada 2017-06-04.
  4. ^ a b Stride & Ifeka 1971, m/s 291
  5. ^ "Ajaka". Litcaf (dalam bahasa Inggeris). 2016-01-12. Dicapai pada 2017-06-04.
  6. ^ Goddard 1971, m/s 207–211.
  7. ^ a b c d e f g h Stride & Ifeka m/s 292
  8. ^ a b c Oliver & Atmore 2001, m/s 89.
  9. ^ a b Thornton 1999, m/s 77.
  10. ^ Alpern 1998, m/s 37.
  11. ^ a b c d e f g h Stride & Ifeka 1971, m/s 296.
  12. ^ a b c d Stride & Ifeka 1971, m/s 293.
  13. ^ a b c d e f g h Thornton 1999, m/s 79.
  14. ^ a b c Smith 1989, m/s 122.
  15. ^ a b c d e f Smith 1989, m/s 48.
  16. ^ Thornton 1999, m/s 82.
  17. ^ a b Thornton 1999, m/s 86.
  18. ^ Alpern 1998, m/s 165.
  19. ^ a b Thornton 1999, m/s 97.
  20. ^ "Archived copy" (PDF). Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 2007-02-20. Dicapai pada 2012-07-08.CS1 maint: archived copy as title (link)
  21. ^ Thornton 1999, m/s 88.
  22. ^ a b c d e f Oliver & Atmore 2001, m/s 95.
  23. ^ a b c d e f g Stride & Ifeka 1971, m/s 297.
  24. ^ Alpern 1998, m/s 34:Amazons of Black Sparta, 2nd Edition: The Women Warriors of Dahomey By Stanley B. Alpern
  25. ^ a b c d e f Stride & Ifeka 1971, m/s 298.
  26. ^ Fasanya, Akin (2004). "Untitled Document". The University of Texas at Austin. Diarkibkan daripada yang asal pada 2017-09-14.
  27. ^ Church Missionary Society, G.31 A.2/1888-9, Letter of S. Johnson to the Rev. J.B. Wood, 8 November 1887, as cited by Law R., The Oyo Empire c. 1600-c. 1836, m/s 71 (1977)
  28. ^ a b c d e f g Stride & Ifeka 1971, m/s 300.
  29. ^ a b c d e f Stride & Ifeka 1971, m/s 299.
  30. ^ a b c d e Smith 1989, m/s 12.
  31. ^ Smith 1989, m/s 10.
  32. ^ a b Afolayan, Funso. (2000) "Kingdoms of West Africa", Africa Vol. 1 ed. by Tony Falola, m/s 173.
  33. ^ a b c d e Stride & Ifeka 1971, m/s 301.
  34. ^ Law 1975, m/s 1–15.
  35. ^ a b c Stride & Ifeka 1971, m/s 302.
  36. ^ Why Nations Fail: The origins of power, prosperity and poverty. m/s 254. Acemoglu, Daron; Robinson, James A. 2012. ISBN 9780307719218
  37. ^ Smith 1989, m/s 50.
  38. ^ a b Thornton 1999, m/s 80.
  39. ^ a b Smith 1989, m/s 56.
  40. ^ a b c Smith 1989, m/s 53.
  41. ^ Smith 1989, m/s 57.
  42. ^ Falola, Toyin; Adebayo, Akanmu Gafari (2000). Culture, Politics and Money Among the Yoruba. Transaction Publishers. m/s. 132–135. ISBN 9781580462969.
  43. ^ Falola, Toyin; Jennings, Christian (2004). Sources and Methods in African History: Spoken, Written, Unearthed. University Rochester Press. m/s. 50. ISBN 9781580461405.
  44. ^ a b Smith 1989, m/s 20.
  45. ^ (PRO:T.70/1523)."Extract of letter of W. Devaynes, Governor of the English fort at Whydah, 22 Oct. 1754, quoted in letter of T. Melvil, Cape Coast Castle, 30 Nov. 1754". Public Records Office, London
  46. ^ (PRO: T.70/1545). "Letter of Lionel Abson, Governor of the English fort at Whydah, 26 Sept. 1783" Public Records Office, London
  47. ^ Dalzel, Archibald. "The History of Dahomy, An Inland Kingdom of Africa" London,1793, m/s 229
  48. ^ a b c d Akinjogbin, Adeagbo (1998). War and Peace in Yorubaland 1793-1893. ISBN 9781294973.
  49. ^ Bowdich, Edward (1966). Mission from Cape Coast Castle to Ashantee (1819). ISBN 0714617946.
  50. ^ a b Clapperton, Hugh (1829). Journal of a second expedition into the interior of Africa: from the bight of Benin to Soccatoo.
  51. ^ ."Royal Gold Coast Gazette and Commercial Intelligencer" Cape coast, 1822-3
  52. ^ Alpern 1998, m/s 166.
  53. ^ a b Smith 1989, m/s 123.
  54. ^ Bascom 1962, m/s 699-709.

Rujukan

[sunting | sunting sumber]
  • Afolayan, Funso (2000). Falola, Toyin (penyunting). Kingdoms of West Africa: Benin, Oyo and Asante. Africa. 2. Carolina Academic Press. m/s. 173. ISBN 0-89089-768-9.
Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Empayar_Oyo&oldid=5774445"