Nomos (Mesir)

Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.

Nomos (daripada Bahasa Yunani Kuno: νομός, nomós, "daerah") ialah pembahagian Mesir purba kepada daerah.[1]

Setiap nomos diperintah oleh seorang nomark (Bahasa Mesir: ḥrj tp ꜥꜣ, "Penghulu Besar").[2] Bilangan nomos dari semasa ke semasa sepanjang sejarah Mesir purba.[3]

Etimologi[sunting | sunting sumber]

Istilah nomos berasal daripada bahasa Yunani Purba νομός, nomós, bermaksud "daerah"; istilahnya dalam Mesir Purba ialah sepat atau spAt.[4] Penggunaan perkataan Yunani Purba kini daripada menggunakan istilah Mesir Purba muncul semasa zaman Ptolemaik, apabila bahasa Yunani digunakan dengan meluas di Mesir.[5] Ketersediaan catatan Yunani tentang Mesir mempengaruhi penggunapakaian istilah Yunani oleh ahli sejarah kemudian.

Sejarah[sunting | sunting sumber]

Mesir Dinastik[sunting | sunting sumber]

Namos & bandar-bandar Mesir dalam hieroglif

Pembahagian Mesir purba kepada nomos bermula sejak Mesir prasejarah (sebelum 3100 SM). Nomos-nomos ini pada asalnya wujud sebagai negara-negara kota berautonomi[perlu rujukan] tetapi kemudiannya mula bersatu. Menurut pengisahan purba, pemerintah bernama Menes yang akhirnya menyatukan semua nomos.[6]

Pembahagian kepada nomos ini bukan sahaja kekal selama lebih daripada tiga alaf, malah setiap nomos dan susunannya sangat stabil. Sesetengahnya, seperti Xois di Delta Nil atau Khent di Mesir Hulu, pertama kali disebut pada Batu Palermo, yang ditulis pada Dinasti Kelima. Nama beberapa nomos, seperti Bubastis, muncul seawal-awalnya pada zaman Kerajaan Baru. Sepanjang kebanyakan sejarah Mesir di bawah firaun, Mesir terbahagi kepada 42 nomos.

Nomos Mesir Hilir[sunting | sunting sumber]

Nomos Mesir Hilir

Mesir Hilir (Bahasa Mesir: "Ā-meḥty"), dari ibu kota Kerajaan Lama Memphis ke Laut Mediterranean, terdiri daripada 20 nomos. Yang pertama berpusat di sekitar Memphis, Saqqara dan Giza, di kawasan Kaherah zaman moden. Nomos-nomosnya dinomborkan dengan agak tertib dari arah selatan ke utara seluruh Delta Nil, bermula dengan belah barat ke timur. Iskandariah berada di Nomos Ketiga; Bubastis berada di Kelapan Belas.

  1. Namos Dinding Putih
  2. Tanah pengembara
  3. Tanah lembu
  4. Tanah perisai selatan
  5. Tanah perisai utara
  6. Tanah lembu gunung
  7. Tanah tempuling barat
  8. Tanah tempuling timur
  9. Tanah dewa Andjety
  10. Tanah lembu hitam
  11. Tanah lembu Heseb
  12. Tanah anak dan ibu lembu
  13. Tanah Cokmar Makmur
  14. Tanah Paling Timur
  15. Tanah Ibis-Tehut
  16. Tanah Ikan
  17. Tanah Takhta
  18. Putera tanah Selatan
  19. Putera tanah Utara
  20. Tanah Falkon Berjambul Sopdu

Nomos Mesir Hulu[sunting | sunting sumber]

Nomos Mesir Hulu
Nomos Mesir Pertengahan

Mesir Hulu dibahagikan kepada 22 nomos. Yang pertama ini berpusat di Elephantine berhampiran sempadan Mesir dan Nubia di Riam Pertama—kini di Aswan. Dari situ, nombornya mengikut tertib menaik sepanjang lembah Nil. Waset (Thebes purba atau Luxor kini) berada di Nomos Keempat, Amarna pada Nomos Keempat Belas, dan Meidum pada Nomos Dua Puluh Satu.

  1. Tanah Busur
  2. Tanah Takhta Horus
  3. Tanah Keramat
  4. Tanah Cokmar
  5. Tanah Dua Falkon
  6. Tanah Buaya
  7. Tanah Sistrum
  8. Tanah Besar
  9. Tanah Dewa Min
  10. Tanah Ular Tedung
  11. Tanah haiwan Sha-Set
  12. Tanah Ular Kapak Gunung
  13. Tanah Pokok Ara Hulu dan Ular Kapak
  14. Tanah Pokok Ara Hilir dan Ular Kapak
  15. Tanah Kelinci
  16. Nomos Oryc
  17. Tanah Anubis
  18. Tanah Set
  19. Tanah Dua Cokmar
  20. Tanah Pokok Ara Selatan
  21. Tanah Pokok Ara Utara
  22. Tanah Pisau

Mesir Ptolemaik[sunting | sunting sumber]

Beberapa nomos telah ditambah atau dinamakan semula semasa zaman Yunani dan Rom menduduki Mesir.[7] Contohnya, kerabat Ptolemy menukarkan nomos Krokodilopolis kepada Arsinoe. Hadrianus telah mencipta nomos baru, Antinoopolites, yang mana Antinoöpolis ialah ibu kotanya.

Mesir Rom[sunting | sunting sumber]

Nomos kekal sehingga zaman Rom. Di bawah pemerintahan Rom, setiap nomos menghasilkan syiling sendiri, yang dipanggil "syiling nomos", yang masih mencerminkan kepercayaan dan tradisi tempatan. Nomos-nomos Mesir kekal sebagai unit pentadbiran sehinggalah asas birokrasinya dirombak semasa pemerintahan Diocletianus dan Constantinus I.

Dari 307/8 TM, nomos digantikan dengan unit yang lebih kecil dipanggil pagus. Kemudian muncul pegawai-pegawai tempatan yang berkuasa dipanggil pagark, yang semua pertolongan naungan perlu lepasi. Peranan penting pagark ialah mengatur kutipan cukai. Lama-kelamaan, pagark juga mengambil alih beberapa tugas ketenteraan. Pagark selalunya pemilik tanah kaya yang menguasai pagus asal mereka.

Nomark[sunting | sunting sumber]

Patung-patung kayu ditemui di makam Mesehti, nomark dinasti ke-11: tentera Mesir Dinasti ke-11

Dalam sebahagian besar sejarah, setiap nomos diketuai oleh seorang nomark. Jawatan nomark kadangkala diwarisi, sementara pada masa lain mereka dilantik oleh firaun. Umumnya, apabila kerajaan negara lebih kuat, nomark ialah gabenor yang dilantik oleh raja. Apabila kerajaan pusat lebih lemah pula—seperti semasa pencerobohan asing atau perang saudara—nomos-nomos akan berautonomi dan wujudkan wariskan jawatan mereka.[3] Konflik antara nomarki-nomarki berketurunan ini perkara biasa, terutamanya semasa Tempoh Perantaraan Pertama, semasa kuasa pusat runtuh dari Dinasti ke-7 – 11, yang berakhir apabila salah seorang pemerintah tempatan menjadi cukup kuat untuk mengawal seluruh negara sebagai firaun.

Senarai nomos[sunting | sunting sumber]

Nomos-nomos (Bahasa Mesir Purba: spꜣt, Qibti: ⲡⲑⲱϣ) disenaraikan dalam jadual berasingan untuk "Isti" - "dua Mesir" (Mesir Hulu dan Hilir).

Catatan:

  1. nama yang lebih tua atau varian lain nama berada dalam kurungan siku '[ ]';
  2. nama mungkin berbeza mengikut masa atau zaman, ataupun gelaran, kebanyakan julukan, gelaran kehormat ditandakan dengan garis miring '/';
  3. Nama terbitan Yunani-Mesir daripada bahasa Mesir yang asal berada dalam kurungan '()'

Mesir Hilir[sunting | sunting sumber]

Nombor Standard Nomos (Simbol di atas kepala lelaki atau wanita) Nama Nomos

Mesir Purba

Nama Nomos

Yunani Purba dan QIbti

Ibu kota Nama moden ibu kota Terjemahan Dewa
Diketahui Varian Yunani Qibti
1
Inebu-hedj 𓈠 Inebu-hedj Μεμφίτης

Memphites

ⲙⲛⲫⲉ/ ⲉⲕⲉⲡϯⲁ Ineb-Ḥedjet [ 𓏠𓈖𓄤𓆑𓂋𓉴𓊖 Men-nefer/ Menfe] (Memphis) Mit Rahina Tembok Putih Ptah
2
Khensu
Khensu
Khepesh 𓈡 (Khensu) Λητοπολίτης

Letopolites

ⲃⲟⲩϣⲏⲙ 𓐍𓋉𓅓𓊖 Khem [Sekhem/ Iry] (Letopolis) Ausim Paha lembu Horus
3
Iment (Ament)
Iment (Ament)
Imentet/ Amentet 𓈢 Iment (Ament) Γυναικοπολίτης

Gynaikopolites

I-am/ Imu (Apis) Kom El Hisn Barat Hathor
4 Nit Resu 𓈣 (Sapi-Res) Προσωπίτης

Prosopites

ⲡϣⲁϯ Niciu Zawyet el-Razin
4 (21)
Sapi-Res
Sapi-Res
Nit Resu 𓈣 (Sapi-Res) Φθεμφουθ

Phthemphouth

Ptkheka Tanta Perisai Selatan Sobek, Isis, Amun
5
Sap-Meh Sap-Meh
Sap-Meh
Sap-Meh
Sap-Meh
Sap-Meh
Nit Meḥtet, Nit Meḥetet 𓈤/𓈥 (Sap-Meh) Σαίτης

Saites

ⲥⲁⲓ 𓊃𓅭𓄿𓅱𓊖 Sau/ Zau (Sais) Sa El Hagar Perisai Utara Neith
6
Khaset
Khaset
Khasu'u/ Khasu'wu 𓈦 (Khaset) Ξοίτης

Xoites

ⲥϧⲱⲟⲩ 𓆼𓋴𓅱𓅱𓏏𓊖 Khasu (Xois) Sakha Lembu Jantan Gunung Amun-Ra
7
A-ment
A-ment
Ḥui-ges Imenti/ Ḥui-ges Amenti 𓈧 (A-ment) Μενελαίτης

Menelaites

𓂧𓏇𓇌𓊖𓏌𓅃𓏤 (Hermopolis Parva, Metelis) Damanhur Tempuling Barat Hu
8
Nefer-Iabti
Nefer-Iabti
Ḥui-ges Iabti/ Ḥui-ges Aabti 𓈨 Nefer-Iabti (A-bt) Ἡροοπολίτης

Heroopolites

Thek/ Tjeku / Iset-Tem [= 𓉐𓏤𓏏𓍃𓅓𓏏𓊖 Per-Atum]/ Ān (Heroonpolis, Pithom) Tell al-Maskhuta Tempuling Timur Atum
9
Ati
Ati
‘Andjeti/ ‘Anedjti 𓈩 (Ati) Βουσιρίτης

Bousirites

ⲡⲁⲛⲁⲩ 𓉐𓏤𓊨𓁹𓎟𓊽𓂧𓅱𓊖 Djed/ Djedu [Iti] (Busiris) Abu Sir Bara Andjeti Osiris
10
Ka-Khem
Ka-Khem
Kem-Ur/ Kem-Wer 𓈪 Ka-Ka'm (Ka-khem) Ἀθριβίτης

Athribites

ⲁⲑⲣⲏⲃⲓ 𓉗𓏏𓉐𓇾𓁷𓄣𓊖 Hut-hery-ib (Athribis) Banha (Tell Atrib) Lembu Jantan Hitam Horus
11
Ka-Heseb
Ka-Heseb
Ḥesbu/ Ḥesebu 𓈫 (Ka-heseb) Λεοντοπολίτης

Leontopolites

ⲛⲁⲑⲱ Taremu/ Ikhenu (Leontopolis) Tell el-Muqdam Lembu Jantan Heseb Isis
12
Tjeb-Ka
Tjeb-Ka
Tjeb-Netjer 𓈬 (Theb-ka) Σεβεννύτης

Sebennytes

ϫⲉⲙⲛⲟⲩϯ 𓊹𓍿𓃀𓊖 Tjebnutjer (Sebennytos) Samanud Anak dan Ibu Lembu Anhur
13
Heq-At
Heq-At
Ḥeka-Redj 𓈭 (Heq-At) Ἡλιοπολίτης

Heliopolites

ⲱⲛ In (Iunu)/ In-meḥ/ Iset-Tem/ Igert, Igertet, Iqert, Iugertet (Heliopolis) Materiya (suburb of Cairo) Cokmar Makmur Ra
14
Khent-Abt
Khent-Abt
Khenti-Iabti/ Khenti-Aabti 𓈮 (Khent-abt) Σεθρωίτης

Sethroites

Tjaru/ Dj‘anet (Sile, Tanis) Tell Abu Sefa Paling Timur Horus
15
Djehuti
Djehuti
Djeḥuti 𓈯 (Tehut) Μενδήσιος

Mendesios

ⲛⲓⲙⲉϣϣⲱⲧ Ba'h / Weprehwy (Hermopolis Parva) Baqliya Djehuti (Thoth)/Sekendi Thoth
16
Kha
Kha
Ḥat Meḥit 𓈰 (Kha) Μενδήσιος

Mendesios

ⲛⲓⲙⲉϣϣⲱⲧ Djedet/ Ā'atjaba (Mendes) Tell El Rubˁ Ikan/ Terutama Segala Ikan Banebdjedet and Hatmehyt
17
Sema-Beḥut
Sema-Beḥut
Sema-Beḥut
Sema-Beḥut
Beḥdet/ Beḥedet 𓈱/𓈲 Sma-Beḥut (Sema-Beḥut) Διοπολίτης Κάτω

Diospolites Kato

ⲡⲟⲩⲛⲉⲙⲟⲩ Semabehdet (Diospolis Inferior) Tel El Balamun Takhta/

Takhta Horus Behdet

Amun-Ra
18
Im-Khent
Im-Khent
Imty Khenti/ Amty Khenti 𓈳 Im-Khent (Am-Khent) Βουβαστίτης

Boubastites

ⲡⲟⲩⲃⲁⲥϯ Per-Bastet (Bubastis) Tell Bastah (near Zagazig) Putera Selatan Bastet
19
Im-Peḥ
Im-Peḥ
Imty Peḥu/ Amty Peḥu 𓈴 Im-Peḥ (Am-Peḥu) Τανίτης

Tanites

ϫⲁⲛⲏ Dja'net (Leontopolis Tanis) Tell Nebesha or San El Hagar Putera Utara Uatchet
20
Sep-d
Sep-d
Sepdju/ Sepedju 𓈵 Sep-d (Sopdu) Ἀραβία

Arabia

ϯⲁⲣⲁⲃⲓⲁ Per-Sopdu Saft El Hinna Falkon Berjambul/Sepdju Sopdet

Mesir Hulu[sunting | sunting sumber]

Nombor Standard Nomos

(Simbol di atas kepala lelaki atau wanita)

Nama Nomos

Mesir Purba

Ibu Kota Ibu Kota Moden Terjemahan Dewa
Diketahui Varian
1
Ta-Seti
Ta-Seti
Ta-Seti 𓈶 𓈶(Ta-Seti) 𓍋𓃀𓃰𓅱𓎶𓈊 Abu / Yeb [Yb] (Elephantine) Sunnu/ Irp-Ḥesp (Aswan) Tanah Busur Khnum
2
Wetjes-Her
Wetjes-Her
Wetjes-Ḥer 𓈷 (Wetjes-Hor) 𓌥𓃀𓊖 Djeba (Apollonopolis Magna) Ineb/ Iset-Unep/ Iset-en-Rā/ Iset-Neterui/ Iset-Ḥeq/ Iset-Khnem-Iten/ Iset-Sekhen-en-Ḥeru-Iakhuti/ Iset-Shu/ Isebt/ Ā'ay-t-en-Beḥud/ Ā'a-t-enty-Ā'ap (Edfu) Takhta Horus Horus-Behdety
3
Nekhen
Nekhen
Nekhen 𓈸 (Nekhen) Nekhen (Hierakonpolis) Elkab Keramat Nekhebet
4
Uas (Uaset/ Waset)
Uas (Uaset/ Waset)
Waset/ Uaset 𓈹 Uas (Uaset/ Waset) Niwt-rst / Waset [Ir-t Rā/ Iset-Sekhenu-en-Ākhemu/ Ānkh] (Thebes) Luxor Cokmar Amun-Ra
5
Herui
Herui
Netjerui 𓈺 (Herui) 𓎤𓃀𓅂𓊖 Gebtu/ Iter-Shemā (Coptos) Qift Dua Falkon Min
6
Iqer
Iqer
Iqer
Iqer
Meseḥ/ Mes-ḥ 𓈻 (Iqer) In/ In-en-P'teḥ/ In-en-Nut/ In-Ta-Neferet/ Iset-Au-Ib/ Iset-Au-Ib-enti-Neteru-Nebu/ Iset-Iabes-Ḥet-Ḥer/ Iset-Iset-em-Khet-Ḥā-s/ Iset-urt-en-Ḥem-Ḥeru-Iakhuty/ Iset-Per-Ḥet-Ḥer-Kher-Menu/ Iset-Per-Seshem-en-Ḥet-Ḥer-Ureth-Nebt-Tawy-Im/ Iset-Peṣis-Ta/ Iset-Pesh-Nebty/ Iset-M'as-Menu-ent-Ḥet-Ḥer-Imṣ/ Iset-M'as-Snef-sa/ Iset-Meskhenet-en-Iset/ Iset-enth-Mut-Ḥeru/ Iset-ent-Rā-Ḥeru-Iakhuti/ Iset-enth-Ḥemt-Nesu/ Iset-ent-Ḥet-Ḥer-Nebt-In/ Iset-Hy/ Isut-Ḥeru/ Iset-Ḥeḥ/ Iset-Khadbut-em-Āq-en-Netert-Ten/ Iset-Sekhem-Ānkh-en-Neter/ Iset-Shātu-Menu-en-Neb-In-Im-ṣ/ Iset-Shepset-Ḥent-Neterit/ Iset-Qen-Ḥeru-em-Baḥ-Mutef-Iset/ Iset-Tekh/ Iset-Tekh-ent-Ḥeru-Iakhuti/ Iset-Djeser/ Ān-Ḥer/ Iunet (Tantere/ Tentyra/ Dendera) In/ In-en-P'teḥ/ In-en-Nut/ In-Ta-Neferet/ Iset-Au-Ib/ Iset-Au-Ib-enti-Neteru-Nebu/ Iset-Iabes-Ḥet-Ḥer/ Iset-Iset-em-Khet-Ḥā-s/ Iset-urt-en-Ḥem-Ḥeru-Iakhuty/ Iset-Per-Ḥet-Ḥer-Kher-Menu/ Iset-Per-Seshem-en-Ḥet-Ḥer-Ureth-Nebt-Tawy-Im/ Iset-Peṣis-Ta/ Iset-Pesh-Nebty/ Iset-M'as-Menu-ent-Ḥet-Ḥer-Imṣ/ Iset-M'as-Snef-sa/ Iset-Meskhenet-en-Iset/ Iset-enth-Mut-Ḥeru/ Iset-ent-Rā-Ḥeru-Iakhuti/ Iset-enth-Ḥemt-Nesu/ Iset-ent-Ḥet-Ḥer-Nebt-In/ Iset-en-Sek-Djet/ Iset-Hy/ Isut-Ḥeru/ Iset-Ḥeḥ/ Iset-Khadbut-em-Āq-en-Netert-Ten/ Iset-Sekhem-Ānkh-en-Neter/ Iset-Shātu-Menu-en-Neb-In-Im-ṣ/ Iset-Shepset-Ḥent-Neterit/ Iset-Qen-Ḥeru-em-Baḥ-Mutef-Iset/ Iset-Tekh/ Iset-Tekh-ent-Ḥeru-Iakhuti/ Iset-Djeser/ Ān-Ḥer/ Iunet (Tantere/ Tentyra/ Dendera) Buaya Hathor
7
Seshesh
Seshesh
Bat 𓈼 (Seshesh) Seshesh/ Pa-Khen-Iment/ Uas-Meḥ (Diospolis Parva) Hu Sistrum Hathor
8
Ta-wer
Ta-wer
Ta-Wer/ Ta-Ur 𓈽 Ta-wer Thinis Tanah Besar Anhur
9
Min
Min
Menu/ Minu 𓈾 (Min) Ip/ Ipi/ Ipu/ Apu/ [later: Khen-Min, mungkin nama lain untuk "Khemenu"]/ Ārty-Ḥeru (Panopolis) Akhmim Min Min
10
Uadj (Wadjet)
Uadj (Wadjet)
Uadj (Wadjet)
Uadj (Wadjet)
Wadjyt/ Uadjyt 𓈿/𓉀 Uadj (Wadjet) Djew-qa / Tjebu (Antaeopolis) Qaw El Kebir Ular Tedung Hathor
11
Set
Set
Set
Set
Sha 𓉁/𓉂 (Set) Shashotep (Hypselis) Shutb Binatang Set Khnum
12
Ta-wer
Ta-wer
Dju-fet 𓉃 (Tu-ph) Pr nmty (Hieracon) al Atawla Ular Kapak Gunung Horus
13
Ta-wer
Ta-wer
Nedjfet Khentet/ Nedjefet Khentet 𓉄 (Atef-Khent) Zawty (z3wj-tj, Lycopolis) Asyut Pokok Ara Hulu dan Ular Kapak Apuat
14
Ta-wer
Ta-wer
Nedjfet Peḥtet/ Nedjefet Peḥtet 𓉅 (Atef-Peḥu) Qesy (Cusae) El Qusiya Pokok Ara Hilir dan Ular Kapak Hathor
15
Ta-wer
Ta-wer
Wenet/ Uenet/ Unit 𓉆 (Wenet) Khemenu (Hermopolis Magna) El Ashmounein Kelinci Thoth
16
Ta-wer
Ta-wer
Ma-Ḥedj 𓉇 (Ma-hedj) Herwer? Hur? Oryx[8] Horus
17
Ta-wer
Ta-wer
Input 𓉈 Inpu (Anpu) Saka (Cynopolis) El Qais Anubis Anubis
18
Ta-wer
Ta-wer
Nemti 𓉉/𓉊 (Sep) Teudjoi / Hutnesut (Alabastronopolis) El Hiba Set Anubis
19
Ta-wer
Ta-wer
Wabwi/ Uabwi/ Uabui 𓉋 (Uab) Per-Medjed/ Per-Mādjet/ Uabu-t (Oxyrhynchus) El Bahnasa Dua Cokmar Set
20
Ta-wer
Ta-wer
N‘art Khentet/ N‘aret Khentet 𓉌 (Atef-Khent) Henen-nesut (Herakleopolis Magna) Ihnasiya Pokok Ara Selatan Heryshaf
21
Ta-wer
Ta-wer
N‘art Peḥtet/ N‘aret Peḥtet 𓉍 (Atef-Peḥu) Shenakhen / Semenuhor/ Ium'ā (Krokodilopolis, Arsinoe) Faiyum Pokok Ara Utara Khnemu
22
Ta-wer
Ta-wer
Mednit/ Medenit 𓉎/𓉏 (Maten) 𓁶𓏤𓃒𓏪𓊖 Tepihu (Aphroditopolis) Atfih Pisau Hathor

Rujukan[sunting | sunting sumber]

Petikan[sunting | sunting sumber]

  1. ^ "Nome | ancient Egyptian government". Encyclopedia Britannica (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2020-09-14.
  2. ^ Bunson, Margaret (2014). Encyclopedia of Ancient Egypt. Infobase Publishing. m/s. 280. ISBN 978-1-4381-0997-8.
  3. ^ a b "Nomes". Ancient Egypt Online (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2020-09-14. Ralat petik: Tag <ref> tidak sah, nama ":1" digunakan secara berulang dengan kandungan yang berbeza
  4. ^ "Provinces of Egypt". www.ucl.ac.uk. Dicapai pada 2017-05-21.
  5. ^ "Ptolemaic Dynasty". World History Encyclopedia. Dicapai pada 2020-09-14.
  6. ^ Herodotus, Euterpe, 2.4.1 dan 2.99.1ff.
  7. ^ Bagnall, Roger S. (1996). Egypt in Late Antiquity (ed. Cetakan ke-4). Princeton: Princeton University Press. m/s. 333. ISBN 0691069867. Dicapai pada 2 Februari 2015.
  8. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; teks bagi rujukan WG tidak disediakan

BIbliografi[sunting | sunting sumber]

  • Bagnall, Roger S. (1996), Egypt in Late Antiquity, Princeton: Princeton University Press.
  • Bowman, Alan K. (1990), Egypt after the Pharaohs, Oxford: Oxford University Press.

Pautan luar[sunting | sunting sumber]