Sejarah Haiwan

Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Historia animalium et al., Kustantiniyah, abad ke-12 ( Biblioteca Medicea Laurenziana, pluteo 87.4)

Sejarah Haiwan (Yunani: Τῶν περὶ τὰ ζῷα ἱστοριῶν Ton peri ta zoia historion, "Pertanyaan tentang Haiwan"; Latin: Historia Animalium, "Sejarah Haiwan") ialah salah satu catatan biologi terulung yang dikarang oleh Aristoteles, seorang ahli falsafah Yunani kuno yang pernah menuntut ilmu di Akademi Plato di Athens. Ia ditulis pada abad keempat SM; Aristoteles meninggal dunia pada 322 SM.

Secara umumnya dilihat sebagai karya perintis zoologi, catatannya dirangka oleh Aristoteles yang menjelaskan bahawa beliau sedang menyiasat apa (fakta sedia ada tentang ciri-ciri haiwan) sebelum menentukan mengapa (sebab terjadinya ciri-ciri haiwan). Oleh itu, buku ini adalah satu cubaan untuk menerapkan falsafah kepada sebahagian daripada alam semula jadi. Sepanjang karyanya, Aristoteles berusaha untuk mengenal pasti perbezaan baik antara individu mahupun antara rumpun. Sesebuah rumpun ditakrifkan apabila kelihatan bahawa semua ahli mempunyai set ciri membezakan yang sama; contohnya, bahawa semua burung mempunyai bulu, sayap dan paruh. Hubungan antara burung dan ciri-cirinya diiktiraf sebagai universal (diterima sejagat).

Sejarah Haiwan mengandungi banyak pemerhatian saksi mata yang tepat, khususnya biologi marin di sekitar pulau Lesbos, misalnya sotong mempunyai kebolehan menukar warna dan sesungut yang memindahkan sperma; anak ikan anjing tumbuh di dalam badan ibunya; dan ikan keli sungai jantan menjaga telur selepas betina pergi. Sesetengah penemuan ini telah sekian lama dianggap khayalan sebelum ditemui dan disahkan semula pada abad ke-19. Malah Aristoteles telah didakwa melakukan kesilapan, tetapi ada yang disebabkan salah tafsir teksnya, dan yang lain mungkin berdasarkan pemerhatian yang tulen. Bagaimanapun, beliau menggunakan bukti yang agak tidak kritis daripada orang lain, seperti pengembara dan penternak lebah.

Sejarah Haiwan mempunyai pengaruh yang kuat terhadap zoologi selama kira-kira dua ribu tahun. Ia terus menjadi sumber utama ilmu pengetahuan sehingga ahli-ahli zoologi pada abad ke-16, seperti Conrad Gessner, semuanya dipengaruhi oleh Aristoteles, mencatatkan kajian mereka sendiri tentang subjek itu.

Konteks[sunting | sunting sumber]

Image of mosaic from a villa in Roman Pompeii, showing Plato's Academy in ancient Athens, with men in robes, some seated on a bench under a tree
Aristoteles menghabiskan masa bertahun-tahun di akademi Plato di Athens. Mozek, abad pertama, Pompeii

Aristoteles (384–322 SM) belajar di Akademi Plato di Athens, tinggal di sana selama kira-kira 17 tahun. Seperti Plato, beliau mencari universal dalam falsafahnya, tetapi tidak seperti Plato dia menyokong pandangannya dengan pemerhatian terperinci, terutamanya tentang sejarah semula jadi pulau Lesbos dan hidupan marin di kawasan lagun pulau tersebut di Pyrrha. Kajian ini menjadikannya ahli sejarah semula jadi terawal yang karya bertulisnya masih hidup. Tiada kerja terperinci yang serupa tentang zoologi telah dicuba sehingga abad keenam belas; oleh itu Aristoteles kekal sangat berpengaruh selama kira-kira dua ribu tahun. Tulisan beliau mengenai zoologi membentuk kira-kira satu perempat daripada karyanya yang terpelihara.[1] Anak murid Aristoteles, Theophrastus kemudiannya menulis buku yang sama tentang botani iaitu <i id="mwRg">Sejarah Tumbuhan</i>. [2]

Karya[sunting | sunting sumber]

Pendekatan[sunting | sunting sumber]

Dalam History of Animals, Aristoteles berhasrat untuk menyiasat fakta yang sedia ada (Greek "hoti", apa), sebelum menentukan puncanya (Greek "dioti", mengapa).[1][3] Oleh itu, buku itu adalah mempertahankan kaedahnya menyiasat zoologi . Aristoteles menyiasat empat jenis perbezaan antara haiwan: perbezaan dalam anggota badan tertentu (Buku I hingga IV); perbezaan cara hidup dan jenis aktiviti (Buku V, VI, VII dan IX); dan perbezaan karakter tertentu (Buku VIII).[1]

Untuk menggambarkan kaedah falsafah, pertimbangkan satu kumpulan pelbagai jenis haiwan, 'burung': semua ahli kumpulan ini mempunyai ciri-ciri pembezaan yang sama—bulu, sayap, paruh, dan dua kaki bertulang. Yang berikut ialah contoh yang universal (diterima umum): jika sesuatu adalah burung, ia mempunyai bulu pelepah dan sayap; dan jika sesuatu haiwan mempunyai bulu pelepah dan sayap, maka ia adalah burung, jadi taakulan di sini adalah bersaling. Sebaliknya, sesetengah haiwan yang berdarah merah mempunyai paru-paru, sementara yang lain (seperti ikan) mempunyai insang. Dalam taakulan Aristoteles, ini membayangkan bahawa jika sesuatu mempunyai paru-paru, ia mempunyai darah merah; tetapi Aristoteles berhati-hati untuk tidak membayangkan bahawa semua haiwan berdarah merah mempunyai paru-paru, jadi taakulan di sini tidak bersaling.[1]

Walaupun terdapat konsensus bahawa Sejarah Haiwan bertujuan terutamanya untuk menerangkan sifat-sifat haiwan, namun terdapat perdebatan mengenai sama ada terdapat tanda-tanda bahawa Aristoteles juga berminat untuk menghasilkan taksonomi. Kebanyakan ahli falsafah yang telah mengkaji Sejarah Haiwan dan tulisan Aristoteles yang lain berhujah bahawa Aristoteles tidak cuba menghasilkan taksonomi,[4] tetapi kajian yang lebih terkini oleh ahli biologi mencapai kesimpulan yang berbeza.[5][6][7]

Kandungan[sunting | sunting sumber]

Edisi Scaliger dengan ulasan beliau, Toulouse, 1619

Buku I Kumpulan haiwan dan bahagian tubuh manusia. Aristoteles menerangkan bahagian tubuh manusia, seperti tengkorak, otak, muka, mata, telinga, hidung, lidah, toraks, perut, jantung, visera, alat kelamin, dan anggota badan.

Buku II Bahagian berlainan haiwan berdarah merah. Aristoteles menulis tentang anggota badan, gigi anjing, kuda, manusia, dan gajah; lidah gajah; dan haiwan seperti mawas, buaya, sumpah-sumpah, burung (khususnya belatuk wryneck), ikan dan ular.

Buku III Organ dalaman, termasuk sistem generatif, urat, urat, tulang dan lain-lain. Dia bergerak ke darah, sumsum tulang, susu termasuk renet dan keju, dan air mani.

Buku IV Haiwan tanpa darah (invertebrata) – sefalopod, krustasea, dsb. Dalam bab 8, Aristoteles menerangkan tentang organ deria haiwan. Bab 10 membahaskan perihal tidur dan sama ada ia berlaku pada ikan.

Buku V dan VI Pembiakan, spontan dan seksual invertebrata marin, burung, berkaki empat, ular, ikan, dan artropoda darat termasuk tebuan ichneumon, lebah, semut, kala jengking, labah-labah dan belalang.

Buku VII Pembiakan manusia, termasuk akil baligh, konsep, kehamilan, penyusuan, embrio, kelahiran, susu, dan penyakit bayi.

Buku VIII Karakter dan tabiat haiwan, makanan, migrasi, kesihatan, penyakit haiwan termasuk parasit lebah, dan pengaruh iklim.

Buku IX Tingkah laku sosial dalam haiwan; tanda kecerdasan pada haiwan seperti biri-biri dan burung.

Buku kesepuluh disertakan dalam beberapa versi, memperkatakan punca-punca kemandulan wanita, tetapi secara umumnya dianggap bukan ditulis oleh Aristoteles. Dalam kata pengantar terjemahannya, D'Arcy Wentworth Thompson menyebutnya sebagai "kepalsuan yang tidak boleh dipersoalkan". [8]

Pemerhatian[sunting | sunting sumber]

Sejarah Haiwan mengandungi sejumlah besar pemerhatian saksi mata, khususnya biologi marin, berbeza dengan "zoologi simbolik" Plato. Gaya dan ketepatan Aristoteles boleh dilihat dalam petikan di mana beliau membincangkan tingkah laku dan anatomi cephalopod, menyebut penggunaan dakwat terhadap pemangsa, penyamaran, dan isyarat.

Aristoteles memerhatikan bahawa sotong kurita boleh bertukar warna apabila diganggu.

Pemerhatian Aritstoteles hampir semuanya tepat, menurut ahli falsafah Anthony Preus, walaupun Mario Vegetti berpendapat bahawa Aritstoteles kadang-kadang membiarkan teori mengaburi pemerhatian.[9]

Aristoteles mencatatkan bahawa embrio ikan yu diikat oleh tali pada sejenis plasenta (kantung kuning telur).

Beberapa pemerhatian Aristoteles tidak dipandang serius oleh sains sehingga ia ditemui semula secara bebas pada abad ke-19. Sebagai contoh, beliau mencatatkan bahawa sotong jantan mempunyai hectocotylus, iaitu janggut yang boleh menyimpan dan memindahkan spermanya ke dalam badan betina untuk mempersenyawakan pasangannya; kadangkala janggut berkenaan terputus semasa mengawan.[10] Kisah itu rata-rata dianggap khayalan semata-mata sehingga naturalis Perancis Georges Cuvier menggambarkannya dalam 1817 Le Règne Animal (Alam Haiwan). [11] Aristoteles juga menyatakan bahawa anak ikan yu (dogfish) tumbuh di dalam badan ibunya secara terikat dengan tali pada sesuatu bahan seakan plasenta (kantung kuning telur). Ini telah disahkan pada tahun 1842 oleh ahli zoologi Jerman, Johannes Peter Müller.[11] Aristoteles juga menyatakan bahawa ikan keli sungai yang dipanggil glanis menjaga anak-anaknya, ketika betina pergi selepas bersalin; jantan menjaga telur selama empat puluh atau lima puluh hari, mengejar ikan kecil yang mengancam telur, dan membuat bunyi merungut. Ahli zoologi Amerika kelahiran Switzerland, Louis Agassiz pada tahun 1890 mendapati bahawa pemerhatian itu adalah tepat.[12]

Antara kaedah-kaedah pemerhatian Aristoteles termasuk pembedahan (ilustrasinya terdapat dalam satu lagi karya Aristoteles yang tidak terperlihara, bertajuk Pembedahan[13]), jadi beliau memerhati anatomi haiwan secara langsung, walaupun tafsirannya tentang fungsi struktur yang diperhatikan tertakluk kepada kekhilafan. Seperti pengarang klasik lain seperti Plinius yang Tua, Aristoteles juga mengumpulkan bukti daripada para pengembara dan golongan berpengetahuan khusus seperti nelayan dan penternak lebah tanpa banyak percubaan untuk menyokong hujah-hujah mereka.[14]

Kekhilafan[sunting | sunting sumber]

Serangga mayfly berjalan dengan empat kaki, menurut catatan Aristoteles.

Teks Sejarah Haiwan mengandungi beberapa tuntutan yang kelihatan seperti kekhilafan. Aristoteles menegaskan dalam Buku II bahawa haiwan betina baik manusia, biri-biri, kambing, mahupun khinzir mempunyai bilangan gigi yang kurang daripada jantan. Dakwaan yang nampaknya palsu ini boleh jadi pemerhatian yang tulen, jika seperti yang dihujahkan oleh Robert Mayhew[15] wanita pada masa itu mengamalkan pemakanan yang kurang baik daripada lelaki; beberapa kajian mendapati gigi bongsu tumbuh lebih kerap pada lelaki berbanding wanita selepas umur 25 tahun.[16] Namun dakwaan itu tidak benar untuk spesies lain juga. Oleh itu, Philippa Lang berhujah bahawa walaupun Aristoteles bekerja secara empirikal, namun beliau agak lepas tangan (laissez-faire) dalam hal pemerhatian, "kerana [beliau] tidak menjangka alam semula jadi akan [begitu] mengelirukan".[14]

Ada kalanya, kesilapan mungkin telah tersalah anggap datang daripada Aristoteles.[17] Katrin Weigmann menulis "Kenyataan [Aristoteles] bahawa lalat mempunyai empat kaki telah diulangi dalam teks sejarah alam semula jadi selama lebih daripada seribu tahun walaupun pada hakikatnya sedikit pengiraan akan membuktikan sebaliknya."[18] Akan tetapi, ahli sejarah dan ahli falsafah biologi John S. Wilkins menyatakan bahawa bukan Aristoteles yang mengatakan "semua lalat mempunyai empat kaki"; tetapi beliau ada menulis bahawa satu haiwan tertentu iaitu ephemeron atau mayfly "bergerak dengan empat kaki dan empat sayap: dan, saya boleh perhatikan secara sepintas lalu, makhluk ini luar biasa bukan sahaja dalam hal tempoh kewujudannya, dari mana ia menerima namanya, tetapi juga kerana walaupun berkaki empat ia mempunyai sayap juga." Mayfly sebenarnya berjalan dengan empat kaki, pasangan hadapan tidak disesuaikan untuk berjalan, jadi Wilkins menyimpulkan bahawa Aristoteles tidak silap.[17]

Secara umumnya, ilmu biologi Aristoteles seperti yang diterangkan dalam lima buku yang kadangkala dipanggil Tentang Haiwan, malah beberapa karya kecilnya, Parva Naturalia, mentakrifkan suatu set model metabolisme, peraturan suhu, pemprosesan maklumat, penurunan waris dan embriogenesis. Semua ini adalah khilaf dalam erti kata bahawa sains moden telah menggantikannya dengan model yang berbeza, tetapi tetap berasaskan kaedah sains kerana cuba menjelaskan fenomena yang diperhatikan, mencadangkan mekanisme, dan membuat ramalan yang boleh diuji.[19]

Terjemahan[sunting | sunting sumber]

Halaman daripada terjemahan Arab zaman pertengahan, Kitāb al-Hayawān oleh Al-Jahiz
Ilustrasi D'Arcy Thompson tentang lengan hektokotil gurita dalam halaman terjemahannya pada tahun 1910.[a]

Terjemahan Arab terdiri daripada risalah 1–10 Kitāb al-Hayawān (Kitab Binatang). Ia diketahui oleh ahli falsafah Arab Al-Kindī (w. 850) dan diulas oleh Avicenna antara lain. Ia kemudiannya diterjemahkan ke dalam bahasa Latin, bersama-sama dengan ulasan Ibn Rushd mengenainya, oleh Michael Scot pada awal abad ke-13.[20]

Terjemahan bahasa Inggeris telah dihasilkan oleh Richard Cresswell pada tahun 1862,[21] dan oleh ahli zoologi D'Arcy Wentworth Thompson pada tahun 1910.[22]

Terjemahan Perancis telah dihasilkan oleh Jules Barthélemy-Saint-Hilaire pada tahun 1883. [23] Satu lagi terjemahan ke dalam bahasa Perancis telah dibuat oleh J. Tricot pada tahun 1957, berikutan tafsiran D'Arcy Thompson.[24]

Terjemahan Jerman untuk buku I–VIII telah dihasilkan oleh Anton Karsch, bermula pada tahun 1866.[25] Terjemahan kesemua sepuluh buku ke dalam bahasa Jerman telah dilakukan oleh Paul Gohlke pada tahun 1949.[26]

Nota[sunting | sunting sumber]

  1. ^ D'Arcy Thompson translated the relevant passage of Book IV.1 as follows: "In all cases their feet are furnished with suckers. The octopus, by the way, uses his feelers either as feet or hands ; with the two which stand over his mouth he draws in food, and the last of his feelers he employs in the act of copulation; and this last one, by the way, is extremely sharp, is exceptional as being of a whitish colour, and at its extremity is bifurcate; that is to say, it has an additional something on the rachis, and by rachis is meant the smooth surface or edge of the arm on the far side from the suckers."

Rujukan[sunting | sunting sumber]

  1. ^ a b c d Lennox, James (27 July 2011). "Aristotle's Biology". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Stanford University. Dicapai pada 28 November 2014.Lennox, James (27 July 2011). "Aristotle's Biology". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Stanford University. Retrieved 28 November 2014. Ralat petik: Tag <ref> tidak sah, nama "Lennox" digunakan secara berulang dengan kandungan yang berbeza
  2. ^ French, Roger (1994). Ancient Natural History: Histories of Nature. Routledge. m/s. 92–99. ISBN 978-0-415-11545-2.
  3. ^ History of Animals, I, 6.
  4. ^ J. G. Lennox, Aristotle’s philosophy of biology, Cambridge University Press, ISBN 978-0521650274.
  5. ^ Voultsiadou, Eleni; Vafidis, Dimitris (1 January 2007). "Marine invertebrate diversity in Aristotle's zoology". Contributions to Zoology (dalam bahasa Inggeris). 76 (2): 103–120. doi:10.1163/18759866-07602004. ISSN 1875-9866.
  6. ^ Fürst von Lieven, A.; Humar, M. (2008). "A Cladistic Analysis of Aristotle's Animal Groups in the "Historia animalium"". History and Philosophy of the Life Sciences. 30 (2): 227–262. JSTOR 23334371. PMID 19203017.
  7. ^ Laurin, Michel; Humar, Marcel (2022). "Phylogenetic signal in characters from Aristotle's History of Animals". Comptes Rendus Palevol (dalam bahasa Perancis). 21 (1): 1–16. doi:10.5852/cr-palevol2022v21a1.
  8. ^ Thompson, 1910, page iv
  9. ^ Campbell, Gordon Lindsay (2014). The Oxford Handbook of Animals in Classical Thought and Life. Oxford University Press. m/s. 517. ISBN 978-0-19-103515-9.
  10. ^ Aristotle, Book IV.I (D'Arcy Thompson, page 524)
  11. ^ a b Allaby, Michael (2010). Animals: From Mythology to Zoology. Infobase Publishing. m/s. 34–. ISBN 978-0-8160-6101-3.
  12. ^ Leroi, Armand Marie (2014). The Lagoon: How Aristotle Invented Science. Bloomsbury. m/s. 69–. ISBN 978-1-4088-3620-0.
  13. ^ Haworth, Alan (2011). Understanding the Political Philosophers: From Ancient to Modern Times. Taylor & Francis. m/s. 37–40. ISBN 978-1-135-19896-1.
  14. ^ a b Lang, Philippa (2015). Science: Antiquity and its Legacy. I.B.Tauris. m/s. 60–63. ISBN 978-0-85773-955-1. Ralat petik: Tag <ref> tidak sah, nama "Lang2015" digunakan secara berulang dengan kandungan yang berbeza
  15. ^ Mayhew, Robert (2004). "5". The Female in Aristotle's Biology. University Of Chicago Press. ISBN 978-0-226-51200-6.
  16. ^ Jung, YH; Cho, BH (December 2013). "Prevalence of missing and impacted third molars in adults aged 25 years and above". Imaging Science in Dentistry. 43 (4): 219–25. doi:10.5624/isd.2013.43.4.219. PMC 3873309. PMID 24380060.
  17. ^ a b Wilkins, John S. (16 September 2008). "Aristotle on the mayfly". Evolving Thoughts. Dicapai pada 16 October 2016.
  18. ^ Weigmann, Katrin (2005). "The Consequence of Errors". EMBO Reports. 6 (4): 306–309. doi:10.1038/sj.embor.7400389. PMC 1299297. PMID 15809657. Aristotle's belief that the brain is a cooling organ for the blood was definitely not based on anything that scientists today would consider scientific evidence. He also thought that in humans, goats and pigs, males have more teeth than females, a notion easy enough to correct. His statement that flies have four legs was repeated in natural history texts for more than a thousand years despite the fact that a little counting would have proven otherwise.
  19. ^ Leroi, Armand Marie (2014). The Lagoon: How Aristotle Invented Science. Bloomsbury. m/s. 370–373. ISBN 978-1-4088-3620-0.
  20. ^ Scott, T. C.; Marketos, P. (November 2014). "Michael Scot". University of St Andrews. Dicapai pada 22 October 2016.
  21. ^ Cresswell, Richard (1862). A History of Animals. Henry G. Bohn.
  22. ^ Thompson, D'Arcy Wentworth (1910). A History of Animals. Clarendon Press.
  23. ^ Barthélemy-Saint Hilaire, Jules (1883). Histoire des Animaux D'Aristote. Librairie Hachette.
  24. ^ Tricot, J. (1957). Histoire des Animaux. J. Vrin.
  25. ^ Karsch, Anton (1866). Natur-geschichte der Thiere. Krais & Hoffmann.
  26. ^ Gohlke, Paul Hermann Edward (1949). VIII: Tierkunde. Die Lehrschriften. Ferdinand Schöning.
Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Sejarah_Haiwan&oldid=6012710"