Black Hawk Down (filem)

Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Black Hawk Down
PengarahRidley Scott
Lakon layarKen Nolan
BerdasarkanBlack Hawk Down: A Story of Modern War oleh
Mark Bowden
Dihasilkan oleh
Dibintangi
SinematografiSławomir Idziak
Disunting olehPietro Scalia
Muzik olehHans Zimmer
Syarikat
penerbitan
Diedarkan olehSony Pictures Releasing
Tarikh tayangan
  • 28 Disember 2001 (2001-12-28)
Masa tayangan
144 minit[2]
NegaraAmerika Syarikat
United Kingdom[1]
BahasaInggeris
Bajet$92 juta[3]
Pecah panggung$173 juta[4]

Black Hawk Down ialah sebuah filem perang 2001 yang diarahkan dan diterbitkan oleh Ridley Scott, dan diterbitkan bersama oleh Jerry Bruckheimer, daripada lakon layar oleh Ken Nolan. Ia berdasarkan buku bukan fiksyen 1999 dengan nama sama oleh wartawan Mark Bowden, mengenai serbuan tentera AS pada 1993 di Mogadishu dan sebuah helikopter Black Hawk yang jatuh di wilayah musuh. Filem ini menampilkan barisan pelakon yang besar, termasuk Josh Hartnett, Ewan McGregor, Eric Bana, Tom Sizemore, William Fichtner, Jason Isaacs, Sam Shepard, Jeremy Piven, Ioan Gruffudd, Ewen Bremner, Hugh Dancy, dan Tom Hardy dalam peranan filem pertamanya. Orlando Bloom, Ty Burrell, dan Nikolaj Coster-Waldau juga mempunyai peranan kecil.

Black Hawk Down mempunyai keluaran terhad pada 28 Disember 2001, dan diumumkan kepada umum pada 18 Januari 2002. Filem ini mendapat ulasan positif daripada pengkritik filem, walaupun ia dikritik kerana tidak tepat. Filem ini beraksi baik di panggung, dengan kutipan $172 juta di seluruh dunia berbanding bajet pengeluaran $92 juta. Black Hawk Down memenangi dua Anugerah Akademi bagi Penyuntingan Filem Terbaik dan Bunyi Terbaik di Anugerah Akademi ke-74.[5] Pada 2006, versi lanjutan filem itu dikeluarkan pada DVD. Filem itu mengandungi tambahan lapan minit rakaman, meningkatkan masa tayangan kepada 152 minit. Potongan lanjutan ini dikeluarkan pada Blu-ray dan dalam 4K pada 7 Mei 2019.[6]

Plot[sunting | sunting sumber]

Pada tahun 1992, semasa Perang Saudara Somalia dan pembubaran kerajaan pusat, Majlis Keselamatan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) membenarkan operasi ketenteraan dengan mandat pengaman. Bagaimanapun, konflik berlaku antara PBB dan militan yang berpangkalan di Mogadishu yang setia kepada Mohamed Farrah Aidid. Sebagai tindak balas, Presiden AS Clinton mengerahkan Task Force Renjer – terdiri daripada Batalion Ke-3/Rejimen Renjer ke-75, pengendali Delta Force dan kru penerbangan SOAR ke-160 – ke Mogadishu untuk menangkap Aidid yang telah mengisytiharkan dirinya sebagai presiden dan mencuri penghantaran makanan Palang Merah.

Di luar Mogadishu, Renjer dan Pasukan Delta menangkap Osman Ali Atto, seorang ketua puak yang menjual senjata kepada militia Aidid. AS merancang misi menangkap Omar Salad Elmi dan Abdi Hassan Awale Qeybdiid, dua penasihat utama Aidid.

Sebelum misi itu, Staf Sarjan Matthew Eversmann menerima perintah pertamanya, Renjer Chalk Four, selepas leftenannya diserang sawan. Ahli kapur beliau termasuk Todd Blackburn Kelas Pertama Prebet berusia 18 tahun dan Pakar John Grimes, bekas kerani meja.

Operasi bermula, dan pengendali Delta Force menangkap penasihat Aidid di dalam bangunan sasaran manakala Renjer dan helikopter yang mengiringi konvoi darat mengambil tembakan hebat dari militia yang berhimpun. Blackburn cedera parah apabila dia terjatuh dari salah satu helikopter Black Hawk, jadi tiga Humvee yang diketuai oleh Staf Sarjan Jeff Struecker telah dipisahkan daripada konvoi untuk mengembalikan Blackburn ke Lapangan Terbang Mogadishu yang dipegang PBB. Grimes dipisahkan daripada kapur Eversmann yang lain selepas terselamat daripada letupan RPG.

Sejurus selepas kolum Struecker berlepas, Black Hawk Super Six-One, dipandu oleh Ketua Pegawai Waran Clifton "Elvis" Wolcott, ditembak jatuh oleh bom tangan roket. Wolcott dan pembantu juruterbangnya terbunuh, dua ketua kru cedera, dan dua penembak tepat Delta Force di atas kapal melarikan diri dengan helikopter MH-6 Little Bird walaupun seorang mati kemudian akibat kecederaannya.

Pasukan darat dihalakan semula untuk berkumpul di lokasi nahas. Milisi itu membuat sekatan jalan raya, menghalang ruangan Humvee Leftenan Kolonel Danny McKnight daripada sampai ke kawasan itu dan memaksa mereka menanggung korban yang banyak. Sementara itu, dua kapur Renjer, termasuk unit Eversmann, sampai ke tapak nahas dan menyediakan perimeter pertahanan. Bagaimanapun, sebuah lagi helikopter, Super Six-Four dipandu oleh Ketua Pegawai Waran Michael Durant, turut ditembak jatuh oleh bom tangan yang digerakkan oleh roket dan terhempas beberapa blok jauhnya.

Dengan pasukan Renjer utama yang diketuai oleh Kapten Mike Steele tersepit dan mengalami kemalangan jiwa yang besar, tiada pasukan darat boleh mencapai Super Six-Four atau mengukuhkan Rangers yang mempertahankan Super Six-One. Dua penembak tepat Pasukan Delta, Sarjan Kelas Satu Randy Shughart dan Sarjan Besar Gary Gordon, dimasukkan dengan helikopter untuk mengamankan lokasi nahas Super Six-Four di mana mereka mendapati Durant masih hidup. Walaupun dengan tindakan heroik mereka, tapak itu akhirnya ditakluki, Gordon dan Shughart dibunuh, dan Durant ditangkap.

Ruangan McKnight melepaskan percubaan mereka untuk mencapai tapak kemalangan Six-One dan kembali ke pangkalan bersama banduan dan mangsa yang terkorban. Lelaki itu bersedia untuk kembali untuk mengekstrak Renjer dan juruterbang yang terkorban dan Mejar Jeneral Garrison meminta bantuan daripada Divisyen Gunung ke-10, termasuk unit perisai Malaysia dan Pakistan daripada gabungan PBB.

Apabila malam tiba, para militan Aidid melancarkan serangan berterusan ke atas rakyat Amerika yang terperangkap di tapak kemalangan Super Six-One Militan ditahan sepanjang malam dengan larian strafing dan serangan roket dari helikopter tempur AH-6J Little Bird sehingga ruang bantuan Divisyen Gunung ke-10 dapat sampai ke askar Amerika. Mereka yang cedera dan mangsa telah dipindahkan di dalam kenderaan, tetapi beberapa tentera Renjer dan Delta Force terpaksa berlari dari lokasi nahas untuk sampai ke Zon Selamat di stadium bola sepak.

Tajuk tamat

Tajuk akhir menceritakan sejurus selepas misi dan berakhirnya operasi ketenteraan AS di Somalia: Michael Durant dibebaskan selepas 11 hari dalam tahanan, selepas itu Presiden Bill Clinton mengundurkan semua tentera AS dari Somalia. Semasa serbuan itu, 19 askar Amerika dan lebih 1,000 rakyat Somalia mati. Nama 19 askar yang terkorban disenaraikan mengikut nama, termasuk Gordon dan Shughart, askar pertama yang menerima Pingat Kehormatan secara anumerta sejak Perang Vietnam. Mohamed Farah Aidid telah dibunuh pada 1996; Jeneral Garrison bersara pada hari berikutnya.

Pengeluaran[sunting | sunting sumber]

Adaptasi Black Hawk Down: a Story of Modern War (1999) oleh Mark Bowden adalah idea pengarah Simon West yang mencadangkan kepada Jerry Bruckheimer bahawa beliau harus membeli hak filem dan membiarkan West mengarahkannya. West berasa terlalu letih selepas bekerja di Lara Croft: Tomb Raider (2001), jadi beliau memutuskan untuk berundur (West kemudiannya berkata bahawa beliau menyesali keputusan itu).[7] Ridley Scott telah diupah untuk mengarahkan filem itu selepas beliau memutuskan untuk tidak bekerja dalam Terminator 3: Rise of the Machines (2003).[8]

Ken Nolan dikreditkan sebagai penulis skrip, dan yang lain menyumbang tanpa kredit: Mark Bowden menulis adaptasi bukunya sendiri,[9] Stephen Gaghan telah diupah untuk menulis semula,[9] Steven Zaillian[9] dan Ezna Sands[10] menulis semula majoriti karya Gaghan dan Nolan, pelakon Sam Shepard (MGen. Garrison) menulis semula beberapa dialognya sendiri,[11] dan Eric Roth menulis ucapan penutup Josh Hartnett dan Eric Bana.[9] Ken Nolan berada di set selama empat bulan menulis semula skripnya dan karya sebelumnya oleh Gaghan, Zaillian, dan Bowden.[9] Beliau diberi kredit penulisan skrip tunggal oleh jawatankuasa WGA.[9]

Buku ini bergantung pada dramatisasi para peserta, dan menjadi asas filem itu. SPC John Stebbins telah dinamakan semula sebagai "John Grimes" fiksyen. Stebbins telah disabitkan oleh mahkamah tentera pada 1999 kerana merogol dan meliwat anak perempuannya berusia enam tahun.[12] Mark Bowden berkata bahawa Pentagon yang sentiasa sensitif mengenai imej awam, memutuskan untuk mengubah sejarah fakta dengan meminta perubahan itu.[13] Bowden menulis draf skrip awal, sebelum Bruckheimer memberikannya kepada penulis skrip Nolan.[9] Perbualan tawanan perang dengan penangkap, yakni antara juruterbang Mike Durant dengan anggota militan Firimbi, adalah daripada draf skrip Bowden.

Untuk memastikan filem itu pada panjang yang sesuai, 100 tokoh utama dalam buku itu dipendekkan kepada 39. Filem ini juga tidak menampilkan mana-mana pelakon Somalia.[14] Selain itu, tiada perunding Somalia diupah untuk ketepatan, menurut penulis Bowden.[15][16]

Bagi penyesuaian ketenteraan, pelakon Renjer mengikuti kursus suai kenal Ranger selama seminggu di Fort Benning (kini Fort Moore), pelakon Delta Force mengikuti kursus komando selama dua minggu dari Kumpulan Latihan Peperangan Khas Pertama di Fort Bragg, dan Ron Eldard dan pelakon yang memainkan juruterbang helikopter SOAR ke-160 telah diberi syarahan oleh penerbang yang ditangkap Michael Durant di Fort Campbell.[17]

Tentera AS membekalkan bahan dan helikopter daripada Rejimen Penerbangan Operasi Khas ke-160. Kebanyakan juruterbang (cth. Keith Jones yang bercakap beberapa dialog) pernah mengambil bahagian dalam pertempuran bersejarah pada 3 dan 4 Oktober 1993.[18]

Pada hari terakhir orientasi Renjer Tentera selama seminggu mereka di Fort Benning, pelakon yang menggambarkan Rangers menerima surat terselit di bawah pintu mereka. Ia mengucapkan terima kasih atas kerja keras mereka, dan meminta mereka untuk "memberitahu kisah kami secara benar", ditandatangani dengan nama lelaki yang maut dalam pertempuran Mogadishu.[18] Platun Renjer dari B-3/75 melakukan adegan pantas dan muncul sebagai pemain tambahan; John Collette, seorang Pakar Renjer semasa pertempuran, berkhidmat sebagai pelakon lagak ngeri.[19]

Ramai pelakon terikat dengan tentera yang melatih mereka untuk peranan mereka. Pelakon Tom Sizemore berkata, "Apa yang membuatkan saya berada di kem latihan ialah Ranger Creed. Saya tidak fikir kebanyakan daripada kita boleh memahami jenis pengabdian bersama. Ia seperti mempunyai 200 kawan baik dan setiap seorang daripada mereka akan mati untuk anda."[18]

Penggambaran bermula pada Mac 2001 di Salé, Maghribi, dan berakhir pada akhir Jun.[17]

Walaupun pembikin filem pernah berfikir untuk melakukan penggambaran di Jordan, mereka mendapati bandar Amman terlalu banyak dibina dan terkurung. Scott dan pereka pengeluaran Arthur Max kemudiannya beralih ke Maghribi, tempat mereka pernah bekerja di Gladiator sebelum ini. Scott lebih suka persekitaran bandar untuk keasliannya.[18] Kebanyakan filem itu diambil gambar di bandar Rabat dan Salé; babak pangkalan Renjer Pasukan Petugas telah difilemkan di Kénitra[20] dan Mehdya.

Penerimaan[sunting | sunting sumber]

Pecah panggung[sunting | sunting sumber]

Black Hawk Down mempunyai tayangan terhad di empat pawagam pada 28 Disember 2001 agar layak bertanding di Oscar 200. [9] Ia memperoleh $179,823 pada hujung minggu pertamanya, dengan purata $44,956 setiap teater. Pada 11 Januari 2002, tayangan itu berkembang kepada 16 teater, dan terus mencatatkan prestasi yang baik dengan kutipan kasar mingguan sebanyak $1,118,003 dan purata kutipan harian setiap teater sebanyak $9,982. Pada 18 Januari 2002, filem ini telah ditayangkan meluas, dibuka di 3,101 pawagam, dan memperoleh $28,611,736 pada hujung minggu keluaran luas pertamanya untuk menduduki tempat pertama dalam pecah panggung pada hujung minggu. Pembukaan pada cuti Martin Luther King, filem itu memperoleh kutipan $5,014,475 pada cuti hari Isnin, 21 Januari 2002, untuk jumlah hujung minggu 4 hari sebanyak $33,628,211. Hanya Titanic yang sebelum ini mengaut lebih banyak wang pada hujung minggu cuti Martin Luther King. Black Hawk Down menduduki tempat pertama dalam pecah panggung dalam tempoh tiga minggu pertama tayangan meluasnya. Apabila filem itu ditutup pada 14 April 2002, selepas minggu ke-15, ia telah memperoleh kutipan $108,638,746 di dalam negara dan $64,350,906 di luar negara dengan jumlah keseluruhan $172,989,651 di seluruh dunia.[4]

Ulasan kritis[sunting | sunting sumber]

Di Rotten Tomatoes, filem ini mendapat penilaian kelulusan sebanyak 76% berdasarkan 173 ulasan, dengan penilaian purata 7.00/10. Konsensus kritikal laman web itu berbunyi, "Walaupun pembangunan watak dan empati budaya bersifat ringan, Black Hawk Down ialah potret perang yang mendalam dan berdebar-debar, ditinggikan oleh kemahiran teknikal Ridley Scott yang luar biasa."[21] Pada Metacritic, filem ini mempunyai skor purata wajaran sebanyak 74 daripada 100, berdasarkan ulasan daripada 33 pengkritik, yang menunjukkan "ulasan secara umumnya menguntungkan".[22] Khalayak yang ditinjau oleh CinemaScore memberikan filem itu gred purata "A−" pada skala A+ hingga F.[23]

Filem ini mempunyai legasi budaya yang kecil yang telah dikaji secara akademik oleh penganalisis media yang membedah bagaimana media mencerminkan persepsi perang dalam kalangan warga Amerika. Penulis Newsweek Evan Thomas menganggap filem itu sebagai salah satu filem paling penting dari segi budaya dalam jawatan presiden George W. Bush. Beliau mencadangkan bahawa, walaupun filem itu dipersembahkan sebagai antiperang, secara terasnya ia adalah properang: "walaupun ia menggambarkan kekalahan yang memalukan, para askar ialah pahlawan yang sanggup mati untuk saudara seperjuangan mereka ... Filem itu menunjukkan adegan pembunuhan yang kejam, tetapi juga keberanian, ketabahan dan penghormatan ... Kesan keseluruhannya adalah kacau-bilau, dan mungkin sedikit pornografi, dan ia seolah-olah meningkatkan keinginan rakyat Amerika untuk berperang hebat untuk membalas dendam ke atas 9/11."[24]

Stephen A. Klien di Critical Studies in Media Communication berhujah bahawa pembawaan bersensasi perang filem itu menggalakkan penonton agar berempati dengan tema proaskar filem itu, untuk "menggabungkan sokongan peribadi tentera Amerika dengan sokongan dasar ketenteraan Amerika," dan untuk tidak menggalakkan "wacana awam kritikal mengenai justifikasi dan pelaksanaan dasar campur tangan tentera."[25]

Kontroversi dan ketidaktepatan[sunting | sunting sumber]

Tidak lama selepas pembebasan Black Hawk Down, Pusat Advokasi Keadilan Somalia (SJAC) di California mengecam apa yang mereka rasakan sebagai gambaran kejam dan tidak berperikemanusiaan terhadap Somalia dan menyeru supaya ia diboikot.[16] SJAC di Minnesota menyeru agar filem itu diboikot kerana penggambarannya tentang Somalia sebagai "binatang buas yang menembak satu sama lain."[26]

Dalam wawancara radio, Brendan Sexton yang menggambarkan renjer PVT. Richard "Alphabet" Kowalewski berkata bahawa versi filem yang ditayangkan di skrin teater berbeza dengan ketara daripada yang diceritakan dalam skrip asal. Menurutnya, banyak adegan yang menanyakan soalan keras kepada AS berhubung realiti perang yang ganas dan tujuan sebenar misi mereka di Somalia dipotong.[27]

Dalam ulasan yang dipaparkan dalam The New York Times, pengkritik filem Elvis Mitchell menyatakan rasa tidak puas hati dengan "kekurangan pencirian" filem itu dan berpendapat bahawa filem itu "berbau perkauman dipentaskan dengan muram".[28] Owen Gleiberman dan Sean Burns, pengkritik filem untuk Entertainment Weekly dan akhbar alternatif Philadelphia Weekly, masing-masing, menyuarakan sentimen bahawa penggambaran itu adalah rasis.[29][30]

Pengkritik filem Amerika Wheeler Winston Dixon juga mendapati "ketiadaan motivasi dan perwatakan" filem itu mengganggu, dan menulis bahawa walaupun penonton Amerika mungkin menganggap filem itu sebagai "kejiwaan kepada patriotisme", penonton lain mungkin mendapati ia sebagai "perusahaan bermusuhan disengajakan"; namun begitu, Dixon memuji filem itu "paparan piroteknik yang menakjubkan ditambah dengan penyuntingan yang sama mahir."[31]

Jerry Bruckheimer, penerbit filem itu, menolak kritikan ini di The O'Reilly Factor, meletakkannya kepada rekayasa politik sebahagiannya disebabkan oleh kecenderungan liberal Hollywood.[30][32]

Warga Somalia mengatakan bahawa pelakon Afrika yang dipilih untuk memainkan watak Somalia dalam filem itu tidak menyerupai ciri-ciri unik budaya Tanduk Afrika, dan begitu juga bahasa yang mereka berkomunikasi dalam bunyi seperti bahasa Afro-Asiatik yang dituturkan oleh orang Somalia. Mereka juga menyatakan bahawa gaya kasar yang dihantar dan kekurangan keaslian mengenai budaya Somalia gagal menangkap nada, ragam dan semangat kehidupan sebenar di Somalia. Tiada pelakon Somalia mengambil bahagian dalam filem itu.[14] Warga Somalia yang menghadiri tayangan salinan cetak rompak filem itu di sebuah teater di Mogadishu berkata filem itu tidak menghiraukan kematian ratusan, jika tidak beribu-ribu, orang dewasa dan kanak-kanak awam yang disebabkan oleh Amerika.[26][33]

Dalam temu bual dengan BBC, ketua puak Osman Ali Atto berkata bahawa banyak aspek filem itu tidak betul. Mengambil pengecualian dengan penggambaran wataknya yang megah, Ali Atto mendakwa dia tidak kelihatan seperti pelakon yang menggambarkannya, mahupun dia menghisap cerut atau memakai anting-anting.[34] Butiran ini kemudiannya disahkan oleh penembak tepat Pasukan Enam SEAL Howard E. Wasdin dalam memoirnya pada 2012. Wasdin juga menyatakan bahawa walaupun watak dalam filem itu mempersendakan penculiknya, pada hakikatnya, Atto kelihatan bimbang Wasdin dan orang-orangnya telah dihantar untuk membunuh daripada menangkapnya.[35] Atto juga menyatakan bahawa dia tidak dirujuk mengenai projek itu, dan dia juga tidak didekati untuk mendapatkan kebenaran untuk menggunakan rupanya, dan urutan filem yang melakonkan semula penahanannya mengandungi beberapa ketidaktepatan:[34]

Pertama sekali, ketika saya ditangkap pada 21 September, saya hanya pergi dengan sebuah Fiat 124, bukan tiga buah macam dalam filem [...] Dan masa helikopter tiba, orang ramai disakiti dan dibunuh [...] Kereta yang saya naiki, (dan) saya ada buktinya, dilanggar paling kurang 50 kali. Kawan saya Ahmed Ali cedera dua belah kaki [...] Saya rasa tak betul cara mereka paparkan individu serta aksinya. Ia tidak betul.[34]

Navy SEAL Wasdin turut menyatakan bahawa walaupun pita rigger tentera hijau zaitun digunakan untuk menandakan bumbung kereta berkenaan dalam filem itu, pasukannya sebenarnya berjaya mengesan keberadaan Atto menggunakan teknik yang lebih canggih melibatkan implantasi peranti perumahan. Ini disembunyikan dalam rotan yang disampaikan kepada Atto sebagai hadiah daripada kenalan yang rutin bertemu dengannya, yang akhirnya membawa pasukan itu terus kepada ketua puak.[35]

Pegawai tentera Malaysia yang tenteranya sendiri terlibat dalam pertempuran juga telah membangkitkan aduan mengenai ketepatan filem itu. Bekas Brigedier Jeneral Abdul Latif Ahmad, yang pada masa itu memimpin tentera Malaysia di Mogadishu, memberitahu agensi berita AFP bahawa penonton wayang Malaysia akan berada di bawah tanggapan yang salah bahawa pertempuran sebenar diperangi oleh Amerika sahaja, dengan tentera Malaysia diturunkan untuk berkhidmat sebagai "semata-mata pemandu bas untuk membawa mereka keluar."[36]

Jeneral Pervez Musharraf yang kemudiannya menjadi Presiden Pakistan selepas rampasan kuasa, juga menuduh pembikin filem tidak mengkreditkan kerja yang dilakukan oleh tentera Pakistan. Dalam autobiografinya In the Line of Fire: A Memoir, Musharraf menulis:

Prestasi hebat tentera Pakistan dalam keadaan buruk sangat dikenali di PBB. Malanya, filem Black Hawk Down mengabaikan peranan Malaysia dan Pakistan di Somalia. Ketika tentera AS terperangkap dalam kawasan Madina Bazaar yang padat di Mogadishu, Regimen Angkatan Barisan Hadapan Ketujuh Angkatan Tentera Pakistan yang sampai dan keluarkan mereka. Sungguhpun keberanian tentera AS patut diberi penghargaan serupa, atau malah lebih lagi; para pembikin filem paparkan insiden itu hanya melibatkan Amerika.[37]

Rujukan[sunting | sunting sumber]

  1. ^ "Black Hawk Down (2002)". British Film Institute. Dicapai pada June 23, 2017.
  2. ^ "BLACK HAWK DOWN". bbfc.co.uk. British Board of Film Classification. January 9, 2002. Dicapai pada January 24, 2019.
  3. ^ Lang, Brent (September 1, 2011). "'Inside the Revolution Library: Where Joe Roth Went Wrong". TheWrap.com. Diarkibkan daripada yang asal pada December 7, 2015. Dicapai pada June 28, 2017.
  4. ^ a b "Black Hawk Down (2001)". Box Office Mojo. Amazon.com. Dicapai pada October 26, 2007.
  5. ^ "The 74th Academy Awards (2002) Nominees and Winners". Oscars.org. Dicapai pada November 19, 2011.
  6. ^ Hunt, Bill (2019-05-09). "Black Hawk Down (4K UHD Review)". The Digital Bits (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada October 14, 2021.
  7. ^ Smith, Patrick (June 6, 2017). "'We'd like to crash a plane into your hotel for our film': Director Simon West on how he made Con Air". The Telegraph. Diarkibkan daripada yang asal pada June 7, 2017.
  8. ^ "5 Directors Who Almost Helmed A Terminator Movie (& 5 Who Should)".
  9. ^ a b c d e f g h Cohen 2008.
  10. ^ Niemi, Robert J. (2018). 100 Great War Movies: The Real History Behind the Films. ABC-CLIO. m/s. 34. ISBN 978-1-4408-3385-4.
  11. ^ "Black Hawk Down (2001) - Trivia". IMDb.
  12. ^ "Text of the decision from USCourts.gov". Dicapai pada February 21, 2011.
  13. ^ Turner, Megan (November 18, 2001). "War-Film "Hero" Is A Rapist". New York Post. Dicapai pada December 14, 2021.
  14. ^ a b "Somalis flock to bootleg 'Black Hawk'". The Associated Press. January 24, 2002. Diarkibkan daripada yang asal pada 22 January 2011. Dicapai pada February 21, 2011.
  15. ^ "Institute for Social and Cultural Communications". Z Magazine. 15 (1–6): 6. 2002.
  16. ^ a b Baldwin, Ricky (April 1, 2002). "Black Hawk Rising". ZMag.org. Diarkibkan daripada yang asal pada March 11, 2014. Dicapai pada September 15, 2014.
  17. ^ a b "Black Hawk Down : Production Notes". Cinema.com. Diarkibkan daripada yang asal pada May 31, 2021.
  18. ^ a b c d Rubin, Steven Jay (2011). "Black Hawk Down". Combat Films: American Realism, 1945-2010 (ed. 2). McFarland. m/s. 257–262. ISBN 978-0-7864-5892-9.
  19. ^ Laurence, John Shelton; McGarrahan, John G. (2008). "Operation Restore Honor in Black Hawk Down". Dalam Peter C. Rollins; John E. O'Connor (penyunting). Why we fought: America's wars in film and history. University Press of Kentucky. m/s. 431. ISBN 978-0-8131-9191-1.
  20. ^ Raw, Laurence (2009). The Ridley Scott Encyclopedia. Scarecrow Press. Lanham, Maryland. m/s. 209. ISBN 978-0-8108-6951-6.
  21. ^ "Black Hawk Down". Rotten Tomatoes. Fandango Media. Dicapai pada November 5, 2020.
  22. ^ "Black Hawk Down".
  23. ^ "BLACKHAWK DOWN (2001) A-". CinemaScore. Diarkibkan daripada yang asal pada December 20, 2018.
  24. ^ Thomas, Evan (12 December 2008). "'Black Hawk Down' Arts and culture in the Bush era". Newsweek. Diarkibkan daripada yang asal pada 27 January 2012.
  25. ^ Klien, Stephen A. (December 2005). "Public Character and the Simulacrum: The Construction of the Soldier Patriot and Citizen Agency in Black Hawk Down". Critical Studies in Media Communication. 22 (5): 427–449. doi:10.1080/07393180500342993. Diarkibkan daripada yang asal pada March 19, 2012 – melalui UncurledFist blog.
  26. ^ a b McNeil, Donald G. Jr. (January 22, 2002). "Mogadishu Journal; For the Somalis, a Manhunt Movie to Muse Over". The New York Times (dalam bahasa Inggeris). ISSN 0362-4331. Dicapai pada January 24, 2021.
  27. ^ "As 'Black Hawk Down' Director Ridley Scott Is Nominated for An Oscar, An Actor in the Film Speaks Out Against Its Pro-War Message". DemocracyNow.org. February 19, 2002. Diarkibkan daripada yang asal pada June 1, 2022. Dicapai pada February 21, 2011.
  28. ^ Mitchell, Elvis (December 28, 2001). "Mission Of Mercy Goes Bad In Africa". The New York Times. Dicapai pada April 26, 2010.
  29. ^ Hornblow, Deborah (February 3, 2002). "'BLACK HAWK' DOWNER". Hartford Courant. Diarkibkan daripada yang asal pada July 8, 2021. Dicapai pada June 16, 2022.
  30. ^ a b "Sean Burns: "Ridley Scott and Jerry Bruckheimer's latest is racist crap"". Philadelphia Weekly. July 2017. Diarkibkan daripada yang asal pada 2018-10-12. Dicapai pada February 21, 2011.
  31. ^ Dixon, Wheeler, Winston (2003). Visions of the Apocalypse: Spectacles of Destruction in American Cinema (ed. Paperback). London and New York: Wallflower Press. ISBN 1-903364-74-4.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  32. ^ "Defending Black Hawk Down". Fox News. January 15, 2002. Diarkibkan daripada yang asal pada 21 October 2009. Dicapai pada February 21, 2011.
  33. ^ "Somalis Watch Black Hawk Down | On the Media". WNYC Studios (dalam bahasa Inggeris). January 25, 2002. Diarkibkan daripada yang asal pada November 25, 2020. Dicapai pada January 24, 2021.
  34. ^ a b c "Warlord thumbs down for Somalia film". BBC News. January 29, 2002. Diarkibkan daripada yang asal pada May 7, 2022. Dicapai pada February 3, 2012.
  35. ^ a b Wasdin, Howard (2011). SEAL Team Six – Memoirs of a US Navy Sniper. m/s. 225–226.
  36. ^ "Jingoism jibe over Black Hawk Down". BBC News. January 21, 2002. Diarkibkan daripada yang asal pada May 7, 2022. Dicapai pada January 1, 2010.
  37. ^ Musharraf, Pervez (2006). In the Line of Fire: A Memoir. Free Press. m/s. 76. ISBN 9780743283441.

Pautan luar[sunting | sunting sumber]

Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Black_Hawk_Down_(filem)&oldid=5951172"