Sempadan Malaysia–Brunei

Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Peta Brunei, menunjukkan bahawa negara ini terdiri daripada dua wilayah bukan bersempadan, hanya bersempadan dengan negara Malaysia dan Laut China Selatan.

Sempadan Malaysia–Brunei, ada membahagikan wilayah Brunei dan Malaysia di pulau Borneo . Ia terdiri daripada 266 km (165 bt) pada sempadan darat dan sempadan maritim yang agak panjang yang terbentang dari garis pantai kedua-dua negara hingga ke pinggir pelantar benua di Laut China Selatan . [1][2]

Tuntutan pelantar benua 200 batu nautika Brunei menjadikannya penuntut pada sebahagian daripada Laut China Selatan yang tertakluk kepada beberapa tuntutan bertindih oleh China, Taiwan dan Vietnam . Malaysia juga merupakan pihak yang juga menuntut di kawasan itu tetapi perjanjian dua hala dengan Brunei telah menyelesaikan tuntutan bertindih ke atas perairan wilayah Brunei.

Sempadan darat[sunting | sunting sumber]

Bangunan kawalan sempadan Malaysia berhampiran bahagian paling barat sempadan Malaysia/Brunei

Dari barat ke timur, sempadan Brunei–Malaysia bermula di mana tadahan air lembangan sungai Baram dan Belait bertemu dengan Laut China Selatan pada titik enam batu nautika (11 km) timur Tanjung Baram pada koordinat (4°35′20″N 114°5′00″E / 4.58889°N 114.08333°E / 4.58889; 114.08333) . Ia kemudian bergerak di sepanjang tadahan air dua lembangan sungai selama kira-kira 30 km ke Terusan Pagalaya. Ia kemudian pergi lebih jauh 44 km ke Bukit Teraja. Dari sana, sempadan berjalan di sepanjang aliran sungai antara sungai Belait dan Tutong di satu pihak, dan sungai Baram dan Limbang di sisi lain.

Ia kemudiannya mengalir di sepanjang aliran sungai Brunei dan Limbang, masuk dan mengalir, di sepanjang Sungai Mendaun, Sungai Melais dan Sungai Menunggul (ataupun Menunggol) sehingga muaranya di Teluk Brunei.

Sempadan darat antara Malaysia dan Daerah Temburong Brunei (yang dipisahkan dari bahagian tanah besar Brunei) bermula di muara Sungai Pandaruan dan mengalir ke seluruh panjang sungai ke sumbernya. Ia kemudiannya mengalir di sepanjang aliran sungai antara sungai Temburong di satu pihak, dan Limbang dan kemudian sungai Trusan di sebelah yang lain sehingga sampai ke Teluk Brunei . Perhentian utara sempadan ini terletak di muara Sungai Bangau, berdasarkan penyelarasan yang ditubuhkan oleh Perintah Sarawak (Takrifan Sempadan) dalam Majlis 1958. [3]

persempadanan semula[sunting | sunting sumber]

Daripada jumlah panjang sempadan darat sebanyak 481.3 km, 207.3 km telah ditakrifkan melalui lima perjanjian antara Brunei dan Sarawak. namun Baki sempadan masih belum ditentukan.

Bahagian sempadan yang ada ditakrifkan melalui perjanjian, dari barat ke timur, adalah seperti berikut:

  • Hamparan di sepanjang sempadan barat dari titik antara Sungai Baram dan Belait dengan koordinat (4°35′20″N 114°5′00″E / 4.58889°N 114.08333°E / 4.58889; 114.08333) seperti yang ditakrifkan oleh Perintah Sarawak (Takrifan Sempadan) dalam Majlis 1958, ke Terusan Palagayan dengan panjang 29.7 km di bawah 'Perjanjian antara Kerajaan Brunei dan Kerajaan Sarawak mengenai sempadan antara Negeri Brunei dan Sarawak antara Belait dan sungai Baram dari pantai laut ke Terusan Pagalayan' bertarikh 25 Ogos 1931. [4]
  • Hamparan di sepanjang sempadan barat antara Terusan Palagayan dan Bukit Teraja dengan panjang 43.6 km di bawah 'Perjanjian mengenai sempadan antara Negeri Brunei dan Negeri Sarawak' bertarikh 4 November 1939. [5]
  • Sebuah hamparan dari Teluk Brunei ke titik barat Bukit Gadong di sepanjang aliran sungai Brunei dan Limbang dengan panjang 37 km di bawah 'Perjanjian antara Kerajaan Brunei dan Kerajaan Sarawak mengenai sempadan antara Negeri Brunei dan Sarawak' bertarikh 24 Februari 1933. [6]
  • Sempadan sepanjang Sungai Pandaruan dengan panjang 78 km di bawah 'Perjanjian antara Kerajaan Brunei dan Kerajaan Sarawak berkaitan Sungai dan Daerah Pandaruan' bertarikh 4 Februari 1920. [7][8] Perkara 4(1) perjanjian itu menyatakan, "Semua tanah dan hak dari setiap jenis dan perihalan di tebing Barat Pandaruan hendaklah menjadi milik dan terletak hak pada Kerajaan Sarawak", manakala Perkara 4(2) memperuntukkan, "Semua tanah dan segala hak segala jenis dan perihalan di tebing Timur Pandaruan hendaklah menjadi milik dan terletak hak pada Kerajaan Brunei". Perjanjian ini menggantikan perjanjian yang lebih awal bertarikh 21 Mei 1912. [9]
  • Hamparan sempadan timur Daerah Temburong dengan panjang 19 km, dari perhentian utara di muara Sungai Bangau seperti yang ditentukan oleh Perintah Sarawak (Definisi Sempadan) dalam Majlis 1958, di bawah 'Perjanjian antara Kerajaan Brunei dan Kerajaan Sarawak mengenai sempadan antara Negeri-negeri Brunei dan Sarawak antara Trusan dan Temburong' bertarikh 31 Oktober 1931. [10]

Brunei dan Malaysia dalam Pertukaran Surat pada tarikh 16 Mac 2009, bersetuju untuk mengesahkan lima perjanjian tersebut. Kedua-dua negara juga bersetuju untuk menggunakan prinsip tadahan air untuk menentukan bahagian sempadan yang tidak terhad. [11][12] [13][14]

Sempadan maritim[sunting | sunting sumber]

Sempadan[sunting | sunting sumber]

Sempadan maritim Brunei dengan Malaysia sehingga 100 fathom isobath diwarisi daripada Perintah Sarawak (Definisi Sempadan) dalam Majlis 1958 No 1518 dan Perintah Borneo Utara (Definisi Sempadan) dalam Majlis 1958 No 1517, yang kedua-duanya mentakrifkan sempadan antara Brunei di satu pihak, dan Sarawak dan Sabah, Malaysia, di pihak yang lain. Ketiga-tiga wilayah itu kemudiannya diperintah oleh Britain. Kuasa untuk perintah dalam majlis itu diperoleh daripada Akta Sempadan Tanah Jajahan British tahun 1895.

Brunei dan Malaysia masih mematuhi Perintah British dalam Majlis untuk menentukan perairan wilayah mereka, di mana ia dirujuk dalam Kenyataan Bersama yang ada dibuat selepas Perundingan Pemimpin Tahunan Ke-18 antara Sultan Brunei dan Perdana Menteri Malaysia pada 3 November 2014 apabila rujukan telah dibuat kepada Perintah Sarawak (Takrifan Sempadan) dalam Majlis 1958 No 1518 sebagai sebahagian daripada proses takrifan sempadan di bawah terma yang dipersetujui dalam Pertukaran Surat 2009. [15][16] Perintah dalam Majlis juga digunakan oleh Brunei untuk mentakrifkan sempadan perairan wilayahnya dalam penyerahan awalnya kepada Suruhanjaya mengenai Had Pelantar Benua mengenai tuntutannya terhadap had luar pelantar benuanya. [17]

Sempadan boleh dibahagikan kepada tiga sektor. yang Dari barat ke timur, mereka adalah:

Sektor Barat[sunting | sunting sumber]

Sempadan barat Brunei dengan Sarawak terbentang ke arah laut dari penghujung sempadan darat di koordinat (4°35′20″N 114°5′00″E / 4.58889°N 114.08333°E / 4.58889; 114.08333) ke laut mengikut garisan sama jarak selama lima batu nautika (9 km). Ia kemudian menyimpang dari garisan sama jarak ke arah barat laut pada sudut 45 darjah sehingga ia bersilang dengan isobath 100 depa di koordinat (5°02′00″N 113°46′00″E / 5.03333°N 113.76667°E / 5.03333; 113.76667) . [18]

Sektor Teluk Brunei Barat[sunting | sunting sumber]

Sempadan Brunei dengan Sarawak di sini terdiri daripada garis sempadan di Teluk Brunei antara muara Sungai Pandaruan di timur, dan salah satu muara Sungai Brunei di timur, dan yang melingkupi hamparan perairan Malaysia bersebelahan dengan muara Sungai Limbang. Perintah Sarawak (Takrifan Sempadan) dalam Majlis 1958 No 1518 menetapkan tiga mata untuk menutup kawasan segi tiga yang disifatkan sebagai "sempadan dalam pendekatan ke Batang Limbang", bermula dengan titik di hujung utara Pulau Siarau di muara sungai. Sungai Pandaruan di koordinat (4°51′30″N 115°2′48″E / 4.85833°N 115.04667°E / 4.85833; 115.04667), kemudian berjalan ke arah timur laut ke satu titik di koordinat (4°51′20″N 115°4′00″E / 4.85556°N 115.06667°E / 4.85556; 115.06667) dan kemudian ke arah barat laut untuk berakhir di Pulau Silamak di koordinat (4°52′48″N 115°3′24″E / 4.88000°N 115.05667°E / 4.88000; 115.05667) . [19]

Sektor Timur[sunting | sunting sumber]

Sempadan timur Brunei dengan Sarawak membentang ke arah laut dari terminus sempadan darat yang dari timur Daerah Kesultanan Temburong, muara Sungai Bangau dengan Teluk Brunei, sepanjang garis lurus yang menghubungkan satu set titik pusingan sehingga tripoint Brunei-Sabah-Sarawak di bahagian tengah teluk, seperti yang diterangkan dalam kedua-dua Perintah Sarawak (Definisi Sempadan) dalam Majlis 1958 No 1518 [20] dan Perintah Borneo Utara (Definisi Sempadan) dalam Majlis 1958 No 1517 [21] sebagai "kedudukan yang mempunyai 050 darjah, jauh 10.5 batu dari struktur cahaya Sapo Point".

Sempadan, kini dengan Sabah dan berdasarkan Perintah Borneo Utara (Takrifan Sempadan) dalam Majlis 1958 No 1517, kemudian diteruskan dalam garis lurus yang bergabung dengan satu set titik pusingan ke muara Teluk Brunei pada satu titik yang ditakrifkan sebagai 310¾ darjah, jauh. 20.4 batu dari struktur cahaya Pelong Rocks yang terletak di koordinat (5°4′45″N 115°3′9″E / 5.07917°N 115.05250°E / 5.07917; 115.05250) . Dari titik ini, sempadan berjalan sebagai garis lurus yang dilukis dalam arah 316 darjah dari kedudukan tersebut, sehingga ia bersilang dengan isobath 100 depa pada satu titik dengan koordinat (5°13′52.2″N 114°55′12″E / 5.231167°N 114.92000°E / 5.231167; 114.92000) . [22]

titik Latitud (N) Longitud (E) Kenyataan
Sempadan Sektor Timur
Sempadan dengan Sarawak seperti yang ditakrifkan oleh Perintah Sarawak (Takrifan Sempadan) dalam Majlis 1958 No 1518
0 4° 54' 50" 115° 9' 13" Ditakrifkan sebagai "Pembubaran sempadan tanah antara Jajahan Sarawak dan Negeri Brunei dalam kedudukan anggaran 191 darjah, jauh 4.05 batu dari suar Sunda Spit", yang meletakkannya di muara Sungai Bangau.
1 4° 55' 11" 115° 8' 49" "Kedudukan yang mempunyai 198 darjah, jauh 3.80 batu dari suar Sunda Spit"
2 "Kedudukan yang mempunyai 203 ½ darjah, jauh 3.49 batu dari suar Sunda Spit"
3 "Kedudukan yang mempunyai 216 ½ darjah, jauh 3.45 batu dari suar Sunda Spit"
4 "Kedudukan yang mempunyai 221 darjah, jauh 3.40 batu dari suar Sunda Spit"
5 "Kedudukan yang mempunyai 223 ½ darjah, jauh 3.25 batu dari suar Sunda Spit"
6 "Kedudukan yang mempunyai 242 ½ darjah, jauh 2.32 batu dari suar Sunda Spit"
7 "Kedudukan yang mempunyai 287 ½ darjah, jauh 1.37 batu dari suar Sunda Spit"
8 "Kedudukan yang mempunyai 321 darjah, jauh 1.67 batu dari suar Sunda Spit"
9 "Kedudukan yang mempunyai 340 ¼ darjah, jauh 2.15 batu dari suar Sunda Spit"
10 "Kedudukan yang mempunyai 357 darjah, jauh 2.90 batu dari suar Sunda Spit"
11 "Kedudukan yang mempunyai 010 darjah, jauh 3.47 batu dari suar Sunda Spit"
12 "Kedudukan yang mempunyai 025 ¾ darjah, jauh 5.77 batu dari suar Sunda Spit"
13 "Kedudukan yang mempunyai 031 darjah, jauh 8.35 batu dari suar Sunda Spit"
Titik bersama sempadan Brunei, Sabah dan Sarawak
14 "Kedudukan yang mempunyai 050 darjah, jauh 10.5 batu dari struktur cahaya Sapo Point"
Sempadan dengan Sabah seperti yang ditakrifkan oleh Perintah Sabah (Takrifan Sempadan) dalam Majlis 1958 No 1517
15 "Kedudukan yang mengandungi 045 ½ darjah, jauh 8.65 batu dari struktur cahaya Sapo Point"
16 "Kedudukan yang mempunyai 350 darjah, jauh 7.40 batu dari struktur cahaya Sapo Point;"
17 5° 9' 20" 115° 03' 53" "Kedudukan yang mempunyai 009 darjah, jauh 4.65 batu dari struktur cahaya Pelong Rocks"
18 5° 9' 3" 114° 55' 44" "Kedudukan yang mempunyai 300 ¼ darjah, jauh 8.55 batu dari struktur cahaya Pelong Rocks"
19 5° 16' 9" 114° 49' 58" "Kedudukan yang mempunyai 311 darjah, jauh 17.4 batu dari struktur cahaya Pelong Rocks"
20 5° 18' 3" 114° 47' 39" "Kedudukan yang mempunyai 310 ¾ darjah, jauh 20.4 batu dari struktur cahaya Pelong Rocks"
21 5° 13' 52.2" 114° 55' 12" Titik akhir pada kontur kedalaman 100 depa, ditakrifkan sebagai "persimpangan dengan kontur kedalaman 100 depa bagi garis lurus yang dilukis dalam arah 316 darjah dari kedudukan" yang ditakrifkan dalam Titik 20.

Kedudukan struktur cahaya Sapo Point, di Pulau Muara di Brunei, diberikan dengan koordinat sebagai (4°59′45″N 115°7′45″E / 4.99583°N 115.12917°E / 4.99583; 115.12917), suar Sunda Spit, di Sarawak, ialah (4°58′48″N 115°10′0″E / 4.98000°N 115.16667°E / 4.98000; 115.16667), dan struktur cahaya Pelong Rocks di Brunei ialah (5°4′45″N 115°3′9″E / 5.07917°N 115.05250°E / 5.07917; 115.05250) .

Tuntutan pelantar benua[sunting | sunting sumber]

Brunei menuntut pelantar benua / zon ekonomi eksklusif sepanjang 200 batu nautika dari pantainya. Sempadan zon ini secara berkesan adalah lanjutan garis lurus dari penghujung sempadan yang ditakrifkan oleh Perintah Borneo Utara (Definisi Sempadan) dalam Majlis, 1958 dan Perintah Sarawak (Definisi Sempadan) dalam Majlis, 1958. Ia menegaskan bahawa sempadan timurnya menjangkau dari 100 depa isobath di koordinat (5°13′52.2″N 114°55′12″E / 5.231167°N 114.92000°E / 5.231167; 114.92000) hingga koordinat (8°15′13.8″N 111°56′16.2″E / 8.253833°N 111.937833°E / 8.253833; 111.937833) , manakala sempadan barat memanjang dari 100 depa isobath di koordinat (5°2′00″N 113°46′00″E / 5.03333°N 113.76667°E / 5.03333; 113.76667) hingga koordinat (7°35′19.2″N 111°5′30″E / 7.588667°N 111.09167°E / 7.588667; 111.09167). Had luar EEZ berjalan di antara dua titik jauh selari dengan pantai. [23]

Tuntutan EEZ Brunei termasuk perairan di sekitar Kepulauan Spratly di Laut China Selatan. Kawasan yang dituntut oleh Brunei bagaimanapun tidak termasuk mana-mana pulau tetapi termasuk Terumbu Semarang Barat Kecil, yang kini diduduki oleh Malaysia. Sehingga 2009, Malaysia tidak mengiktiraf tuntutan EEZ Brunei dan menyatakan bahawa wilayah maritim Brunei berakhir pada isobath 100 fathom. Dalam peta perairan wilayah dan pelantar benua 1979, Malaysia mendakwa kawasan itu sebagai sebahagian daripada pelantar benuanya dan menggambarkan sempadan Brunei-Malaysia berjalan sehingga 100 depa isobath. Brunei tidak mengiktiraf dakwaan yang dibuat oleh Malaysia ini. Pertukaran Surat yang ditandatangani pada 16 Mac 2009 oleh kedua-dua negara memperuntukkan pengiktirafan Malaysia terhadap perairan wilayah Brunei yang sebelum ini dipertikaikan. Jawatankuasa bersama adalah untuk menentukan sempadan maritim terakhir antara kedua-dua negara. [24]

Sejarah[sunting | sunting sumber]

Pada kemuncaknya pada abad ke-15, Empayar Brunei menguasai kebanyakan wilayah Borneo, termasuk Sarawak dan Sabah zaman moden. Walau bagaimanapun, pada abad ke-19, Empayar Brunei mula merosot dan terus kehilangan wilayah sehingga saiznya sekarang. Pada tahun 1842, Sultan Omar Ali Saifuddien II ada menyerahkan sepenuhnya, kepada askar British James Brooke dan melantiknya sebagai Rajah Putih sebagai balasan untuk memadamkan pemberontakan terhadapnya. [25] Raja-raja Putih Sarawak berikutnya secara berturut-turut memajak atau mengilhakkan wilayah dari Brunei, seperti Sibu pada tahun 1853, Bintulu pada tahun 1861, Baram pada tahun 1882, pada tahun 1884, Limbang pada tahun 1890 dan Lawas pada tahun 1901 (diserahkan kepada Syarikat Borneo Utara British yang kemudiannya memindahkan wilayah tersebut. ke Sarawak pada tahun 1904). Perjanjian antara Kesultanan dan Britain pada tahun 1888, yang mengakibatkan Brunei menjadi Naungan British, tidak berjaya menghentikan kehilangan wilayah. Pengilhakan kawasan Baram, Trusan dan Limbang mengakibatkan sempadan Brunei sekarang, dengan pengilhakan Limbang, yang Brunei telah terus-menerus enggan mengiktiraf, memecah-belahkan Kesultanan kepada dua wilayah yang tidak bersebelahan. Malaysia mewarisi sempadan ini dengan Brunei apabila Sarawak, yang juga telah menjadi Naungan British pada tahun 1888 dan seterusnya menjadi Tanah Jajahan Mahkota selepas Perang Dunia II, menyertai Malaysia pada 16 September 1963. Brunei kekal sebagai Naungan British sehingga tahun 1984 apabila ia mencapai kemerdekaan. [26]

Pertikaian[sunting | sunting sumber]

Brunei dan Malaysia, telah lama bertelagah mengenai tanah dan wilayah maritim. Bagaimanapun, disebabkan hubungan budaya antara kedua-dua negara, pertikaian itu sentiasa bersifat rendah dan dianggap terlalu sensitif untuk cuba dibincangkan secara terbuka.

Pertikaian tanah utama adalah mengenai daerah Limbang yang telah dikuasai oleh Sarawak sejak 1890, manakala pertikaian mengenai wilayah maritim melibatkan hampir keseluruhan bahagian laut dalam di Laut China Selatan yang dituntut oleh Brunei yang ditegaskan Malaysia sebagai pelantar benuanya pada peta 1979.

Pelbagai pertikaian itu dianggap selesai oleh kedua-dua kerajaan dengan menandatangani Pertukaran Surat pada tarikh 16 Mac 2009 di Bandar Seri Begawan oleh Sultan Brunei Hassanal Bolkiah dan Perdana Menteri Malaysia Abdullah Ahmad Badawi .

Limbang[sunting | sunting sumber]

Fail:Brunei relative to the State of Sarawak.png
Kedudukan Daerah Limbang di Sarawak yang membahagikan Brunei kepada dua

Pertikaian mengenai daerah Limbang timbul daripada pengilhakan daerah itu oleh Rajah Charles Brooke Sarawak pada tahun 1890. "Penyerahan sukarela" mengakibatkan Brunei terbahagi kepada dua - bahagian utama dengan tiga daerah (Brunei-Muara, Tutong dan Belait) di barat Limbang, dan daerah Temburong di timur Limbang.

Sempadan de facto membentang di sepanjang aliran sungai antara Sungai Brunei dan lembangan Sungai Limbang di sebelah barat daerah itu, dan sepanjang Sungai Pandaruan di sebelah timur. Perjanjian sempadan telah menggariskan hamparan sempadan barat [27] dan Sungai Pandaruan [6] manakala hamparan lain masih belum lagi digariskan.

Dengan Pertukaran Surat pada 16 Mac 2009, pertikaian wilayah yang melibatkan Limbang disifatkan telah selesai memihak kepada Malaysia. Lihat di bawah . Pada tahun 2011, kerajaan Brunei menyatakan bahawa dalam mesyuarat khusus pada tahun 2009 di mana media melaporkan bahawa Brunei menarik balik semua tuntutan terhadap Limbang, Brunei mengulangi bahawa kedua-dua pihak tidak pernah menyebut apa-apa mengenai Limbang, lebih-lebih lagi mengenai penarikan balik pertikaian oleh Brunei. Secara berkesan, Brunei mengekalkan bahawa ia mempunyai tuntutan aktif ke atas daerah Limbang (yang dimana tuntutannya hanya bersifat simbolik, dan isu ini telah selesai pada Tahun 2010).

pelantar benua[sunting | sunting sumber]

Brunei telah menuntut pelantar benua/zon ekonomi eksklusif yang membentang 200 batu nautika dari pantainya, yang memanjangkan perairan wilayah Brunei jauh ke tengah kawasan Laut China Selatan.

Sehingga tahun 2009, Malaysia tidak mengiktiraf tuntutan EEZ Brunei dan menyatakan bahawa wilayah maritim Brunei berakhir pada 100 fathom isobath seperti yang diperuntukkan dalam Perintah Borneo Utara (Definisi Sempadan) dalam Majlis 1958 dan Perintah Sarawak (Definisi Sempadan) dalam Majlis 1958. Pada tahun 1979, Malaysia menerbitkan peta perairan wilayah dan pelantar benua yang menunjukkan kawasan, yang dituntut oleh Brunei sebagai pelantar benua/EEZ sebagai milik Malaysia. Peta itu juga menggambarkan sempadan Brunei-Malaysia hanya berjalan sehingga 100 depa isobath.

Brunei tidak mengiktiraf dakwaan yang dibuat oleh Malaysia.

Pada tahun 2000, Brunei sebelum ini telah menganugerahkan konsesi untuk blok petroleum yang dipanggil Blok J kepada Shell, Mitsubishi dan ConocoPhillips dan Blok K kepada Jumlah Perancis, BHP Billiton dan Hess Corp. Selepas itu, pada tahun 2003, syarikat petroleum negara Malaysia iaitu Petronas menganugerahkan konsesi kepada anak syarikatnya Petronas Carigali Sdn Bhd dan Murphy Sabah Oil Co. Ltd yang berpangkalan di AS untuk dua kawasan, yang Malaysia panggil Blok L dan Blok M, yang terletak betul-betul dalam kawasan yang dituntut oleh Brunei sebagai sebahagian daripada pelantar benua/EEZ. [28]

Kemudian pada Mac 2003, sebuah kapal perang Brunei telah dihantar untuk menghalau sebuah kapal penggerudian Murphy, yang di kawasan itu. Pada bulan berikutnya, tentera laut Malaysia menghantar beberapa bot meriam ke kawasan yang dipertikaikan untuk menghalang ketibaan sebuah kapal Total. Selepas perselisihan tegang melibatkan kapal peronda tunggal dari Brunei, Total berundur dan kedua-dua pihak menghentikan kerja di kawasan yang dipertikaikan.

Pertukaran Surat 2009[sunting | sunting sumber]

Pada tarikh 16 Mac 2009, kedua-dua negara menandatangani Pertukaran Surat untuk menamatkan semua pertikaian wilayah antara Brunei dan Malaysia.

Pertukaran Surat memperuntukkan penyelesaian akhir sempadan maritim antara kedua-dua negara, penubuhan kawasan hasil petroleum bersama, persetujuan kepada kaedah untuk menyempadankan sempadan bersama antara kedua-dua negara, dan pengiktirafan "hak tidak boleh digantung" bagi pergerakan kapal Malaysia di atas perairan Brunei. [24] [29] Walaupun tuntutan ke atas Limbang tidak disebut secara khusus, penyelesaian persempadanan semula sempadan pada dasarnya menamatkan tuntutan Brunei ke atas wilayah itu. [30] Bagaimanapun, dakwaan ini dipertikaikan oleh pihak berkuasa Brunei dan Soalan Limbang masih tidak dapat diselesaikan (sehingga Tahun 2009, dan Tahun 2010, sudah selesai secara lengkap).

isu Tuntutan Brunei terhadap Limbang[sunting | sunting sumber]

Kedua-dua negara tidak pernah menyelesaikan masalah sempadan mereka dan menetapkan sempadan bersama mereka mengikut lima perjanjian sejarah, yang mana kedua-duanya secara langsung melibatkan Limbang, iaitu perjanjian 1920 menetapkan Sungai Pandaruan sebagai sempadan Brunei-Sarawak di sebelah timur Limbang, dan perjanjian 1933 mewujudkan sempadan Brunei-Sarawak di sebelah barat Limbang. Kedua-dua negara masih belum bersetuju untuk menggunakan prinsip aliran air untuk mengisi kekosongan. Ini pada asasnya mengesahkan semula "sempadan de facto semasa tanpa sisihan besar" (namun tiada rujukan yang menyokong pernyataan ini).

Ini menyebabkan Malaysia mengisytiharkan sebelum waktunya bahawa Soalan Limbang telah diselesaikan dengan Malaysia mempunyai pemilikan tegas ke atas Limbang. [24] Brunei bagaimanapun segera menafikan laporan akhbar Malaysia, berkata Soalan Limbang tidak pernah dibincangkan semasa rundingan untuk Pertukaran Surat. [31] [32] Malaysia kemudiannya berkata Soalan Limbang akan diselesaikan sebaik tinjauan dan persempadanan sempadan antara kedua-dua negara selesai. [33][34] Pada 2009, dengan laporan daripada media Brunei, mereka mengumumkan penamatan tuntutan ke atas tanah masing-masing, dan berkata untuk menyelesaikan isu berkaitan sempadan maritim mereka. [35]  Malangnya, Menteri Luar Brunei ketika itu, Pehin Lim Jock Seng dengan cepat mematahkan laporan yang salah itu, dengan mendakwa Brunei tidak pernah menggugurkan tuntutan ke atas Limbang. “Sebenarnya, tuntutan ke atas Limbang tidak pernah dibincangkan. Apa yang dibincangkan ialah persempadanan sempadan tanah secara keseluruhannya," katanya. [36] Persoalan Limbang kekal sebagai isu yang tidak dapat diselesaikan (sehingga tahun 2009, pada Tahun 2010, sudah selesai).

Sempadan sempadan tanah[sunting | sunting sumber]

Dari segi persempadanan sempadan secara amnya, Surat Pertukaran memperuntukkan penamatan pertikaian dengan kuasa Brunei bersetuju untuk mengesahkan lima perjanjian sempadan sejarah. Bagi bahagian yang tidak diliputi oleh perjanjian ini, kedua-dua negara bersetuju bahawa sempadan bersama mereka akan dibataskan berdasarkan prinsip tadahan air. Di samping itu, kedua-dua negara bersetuju untuk mendesak persempadanan semula dan tinjauan bersama sempadan bersama mereka, melalui penubuhan struktur dan pada proses yang diperlukan untuk melaksanakannya.

Memorandum Persefahaman Mengenai Proses Penandaan Bersama dan Ukur Sempadan Tanah telah ditandatangani pada tarikh 19 Mac 2012 di Bandar Johor Bahru, Malaysia. MOU itu, yang ditandatangani semasa Mesyuarat Malaysia–Brunei Darussalam ke-8 mengenai Pelaksanaan Pertukaran Surat 2009, memperuntukkan terma rujukan dan kaedah bagi persempadanan semula sempadan tanah berdasarkan lima perjanjian sempadan tanah. Di kawasan di mana tiada perjanjian sempadan tanah wujud, MOU memperuntukkan kedua-dua negara mentakrifkan sempadan berdasarkan "semata-mata berdasarkan prinsip tadahan air". [37]

Kemudian pada tahun itu, kenyataan bersama Sultan Brunei Hassanal Bolkiah dan Perdana Menteri Malaysia Najib Razak dikeluarkan selepas Perundingan Tahunan Pemimpin Ke-16 pada 4 September 2012 menyatakan bahawa kedua-dua pemimpin menyeru Jawatankuasa Teknikal Sempadan Tanah Bersama untuk memastikan kerja-kerja persempadanan semula bersama dan ukur sempadan tanah dilaksanakan dengan cepat dan memberi keutamaan kepada kawasan yang dikenal pasti oleh lima perjanjian. [38] Penandaan sebahagian daripada salah satu kawasan keutamaan dimulakan pada 2014 [39] dan masih berjalan pada 2019, di mana pasukan teknikal dikatakan telah menerima pakai "cara baharu untuk mempercepatkan aktiviti tinjauan dan persempadanan semula, terutamanya di kawasan keutamaan." Kenyataan bersama yang dikeluarkan pada perundingan tahunan ke-22 pemimpin Brunei-Malaysia juga menyatakan bahawa kedua-dua kerajaan menantikan penubuhan Jawatankuasa Sempadan Tanah Malaysia-Brunei Darussalam pada peluang seawal mungkin. Kerajaan juga bersetuju untuk tidak menjalankan sebarang aktiviti di kawasan di mana persempadanan semula dan pengukuran sempadan tanah masih belum lagi selesai [40]

wilayah maritim[sunting | sunting sumber]

Pertukaran Surat tahun 2009 memperuntukkan penyelesaian lengkap pertikaian mengenai wilayah maritim yang dituntut oleh kedua-dua negara. Perjanjian itu juga memperuntukkan persempadanan akhir sempadan maritim antara kedua-dua negara di Laut China Selatan dan Teluk Brunei, serta kawasan pembangunan bersama untuk sumber tenaga. [24]

laut China Selatan

Butiran Pertukaran Surat tahun 2009 tidak didedahkan serta-merta selepas ditandatangani pada tarikh 16 Mac 2009 dan berita serta maklumat mengenai pelaksanaan syarat perjanjian itu, serta kesannya, adalah terhad.

Bagaimanapun, laporan berita Brunei pada 23 April 2010, lebih setahun selepas pemeteraian, memetik Menteri Kedua Kesultanan Luar Negeri dan Perdagangan Lim Jock Seng, berkata Brunei telah "mengekalkan pemilikan" dua blok petroleum yang sebelum ini dituntut oleh Malaysia. Lim juga dipetik sebagai berkata bahawa perkara itu "diselesaikan semasa perjanjian tahun lepas". [41] Bagaimanapun, memandangkan soalan kepada Lim hanya mengenai blok petroleum, tiada sebarang sebutan dibuat berkaitan wilayah yang dipertikaikan di luar dua blok petroleum walaupun melalui lokasi dua blok yang terletak di tengah-tengah wilayah yang dipertikaikan, ia boleh mungkin untuk membuat kesimpulan bahawa kedaulatan seluruh perairan yang dipertikaikan juga telah diselesaikan dengan memihak kepada Brunei.[perlu rujukan]

Butiran lanjut mengenai Pertukaran Surat tahun 2009 telah didedahkan pada 30 April 2010. Berikutan pertelingkahan yang dimainkan dalam media antara bekas perdana menteri Malaysia Abdullah Ahmad Badawi, yang merupakan penandatangan Pertukaran Surat 2009, dan pendahulunya Mahathir Mohamad, Abdullah mendedahkan bahawa Pertukaran Surat 2009 menyelesaikan isu kedaulatan kawasan yang menjadi pertikaian di mana "hak kedaulatan sumber" di kawasan yang dipertikaikan "kepunyaan Brunei". Ini secara berkesan menyatakan bahawa Malaysia telah bersetuju untuk menggugurkan tuntutannya ke atas wilayah maritim yang dipertikaikan. Pada masa sama, Abdullah berkata perjanjian itu memastikan penyertaan Malaysia dalam sebarang pengkomersilan minyak dan gas dari kawasan itu, sekali gus menjamin bahagian Malaysia dalam sumber kawasan itu.[perlu rujukan]

Perbalahan bermula apabila Mahathir menuduh Abdullah "menandatangani" hak Malaysia ke atas sumber hidrokarbon di kawasan itu, khususnya di Blok L dan M, sebagai pertukaran untuk Brunei memberikan tuntutannya ke atas Limbang. Komen beliau berikutan pengumuman oleh Murphy Oil Corp yang mengatakan bahawa kontrak perkongsian pengeluarannya dengan Petronas untuk dua blok petroleum yang terletak dalam tuntutan EEZ Brunei, telah ditamatkan kerana ia "bukan lagi sebahagian daripada Malaysia". [42] [43] [44]

Sebagai tindak balas, Petronas mengeluarkan kenyataan pada 1 Mei 2010 mengesahkan bahawa ia telah menamatkan kontrak perkongsian pengeluarannya dengan anak syarikatnya Petronas Carigali Sdn Bhd dan Murphy Sabah Oil Co Ltd kerana kedua-dua blok pengeluaran itu bukan lagi wilayah Malaysia. Ia menambah bahawa penyelesaian pertikaian wilayah melalui, pemeteraian Pertukaran Surat 2009 telah membolehkan ia memasuki kontrak perkongsian pengeluaran baharu bagi kedua-dua blok itu. [45]

Ini diikuti oleh Kementerian Luar Malaysia pada Tarikh 3 Mei 2010 mengesahkan pengiktirafan Malaysia terhadap kedaulatan dua blok petroleum sebagai milik Brunei. Ia menyatakan bahawa keputusan untuk mengiktiraf perkara ini telah dikuatkuasakan melalui Pertukaran Surat 2009 adalah berdasarkan peruntukan Konvensyen Undang-undang Laut Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu. [46]

Penyerahan Malaysia kepada Suruhanjaya Mengenai Had Pelantar Benua untuk pelantar benua lanjutan di Laut China Selatan, yang diserah simpan pada 6 Mei 2009, terus tidak sama sekali mengiktiraf tuntutan pelantar benua Brunei, EEZ dan pelantar benua lanjutan. [47] Koordinat dan peta yang menggambarkan had 200 batu nautika Malaysia di luar pantai negeri Borneo Sabah dan Sarawak membentuk garis berterusan dari titik persilangannya dengan had 200 batu nautika untuk Filipina di utara, dan sempadan maritim Indonesia-Malaysia di selatan, walaupun Brunei membentuk enklaf di utara Sarawak yang sepatutnya mengakibatkan putusnya garisan 200 batu nautika Malaysia.[perlu rujukan]

Penyerahan Malaysia dibuat secara bersama dengan Vietnam di mana kedua-dua negara menuntut "kawasan yang ditentukan" di mana kedua-dua negara pada masa ini mempunyai tuntutan bertindih. Brunei juga mempunyai tuntutan bersaing ke atas sebahagian daripada "kawasan yang ditentukan". Bagaimanapun, tidak seperti China dan Filipina yang membantah penyerahan bersama Malaysia-Vietnam, tidak ada rekod Brunei mendaftarkan sebarang bantahan serupa. 

Brunei belum mengemukakan tuntutan lanjutan pelantar benua kepada Suruhanjaya mengenai Had Pentas Benua. Walau bagaimanapun, dalam penyerahan awalnya [17] yang dikemukakan kepada suruhanjaya pada Tarikh 12 Mei 2009, ia memberi notis mengenai hasratnya untuk menuntut pelantar benua melebihi had 200 batu nautikanya. Ia mentakrifkan sempadan "laut wilayah dan pelantar benua" semasa dengan Malaysia mengikut Perintah Borneo Utara (Takrifan Sempadan) dalam Majlis 1958 dan Perintah Sarawak (Takrifan Sempadan) dalam Majlis 1958 sehingga 100 depa isobath, dan " laut wilayah, zon ekonomi eksklusif dan pelantar benua" sempadan dengan Malaysia sehingga had 200 batu nautika mengikut 16 Mei 2009 Pertukaran Surat antara kedua-dua negara. Tiada butiran mengenai sempadan itu bagaimanapun diberikan. Brunei berkata penyerahan penuhnya yang sepatutnya mengandungi butiran yang diperlukan, akan diserahkan pada tarikh kemudian. 

Teluk Brunei

Tidak seperti sempadan maritim di Laut China Selatan, berita mengenai kesan pada Pertukaran Surat 2009 ke atas sempadan maritim antara kedua-dua negara di Teluk Brunei hampir tidak wujud.[perlu rujukan]

Setakat ini, satu-satunya berita mengenai usaha menentukan sempadan di Teluk Brunei datang selepas Perundingan Tahunan Pemimpin Ke-18 antara Malaysia dan Brunei pada tarikh 3 November 2014. Kenyataan bersama yang dikeluarkan selepas rundingan itu menyatakan bahawa Prosedur Operasi Piawai bagi tinjauan hidrografi bersama bagi sempadan maritim dari Sungai Pandaruan dan Sungai Menunggol (atau Menunggul) ke titik akhir masing-masing seperti yang diperuntukkan oleh Perintah Sarawak (Definisi Sempadan). dalam Majlis (OIC) 1958 telah diterima pakai pada 24 Mac 2014, titik akhir masing-masing ialah (4°51′30″N 115°2′48″E / 4.85833°N 115.04667°E / 4.85833; 115.04667) terletak di hujung utara Pulau Siarau di muara Sungai Pandaruan, dan dengan koordinat (4°52′48″N 115°3′24″E / 4.88000°N 115.05667°E / 4.88000; 115.05667) di Pulau Silamak yang terletak jauh dari muara Sungai Menunggul. [39]

Kawasan susunan komersial bersama[sunting | sunting sumber]

Pertukaran Surat pada tahun 2009, ada juga mewujudkan kawasan penyusunan komersial bersama untuk kedua-dua negara berkongsi hasil daripada eksploitasi sumber hidrokarbon di kawasan yang dipertikaikan. Bagaimanapun, butiran mengenai pecahan peratusan antara kedua-dua negara dan takat penuh kawasan susunan komersial bersama tidak didedahkan.

Satu Memorandum Persefahaman antara Syarikat Petroleum Negara Brunei dan Petrolium Nasional Berhad (PETRONAS) mengenai Kerjasama dalam sektor Minyak dan Gas kemudiannya ditandatangani walaupun tarikhnya tidak diketahui. Pada tarikh 1 Mei 2010, Petronas mengeluarkan kenyataan yang mengatakan ia telah dijemput oleh Brunei untuk mengambil bahagian dalam pembangunan Blok L dan M, yang sejak itu telah diubahsuai Blok CA1, dengan keluasan 5,850 kilometer persegi (meningkat daripada 5,021 kilometer persegi untuk Blok J sebelumnya), dan CA2 dengan keluasan 4,944 kilometer persegi. Kedua-dua blok terletak kira-kira 100 km dari pantai Brunei. Petronas berkata ia telah menubuhkan satu pasukan untuk memulakan rundingan dengan Brunei bagi menyelesaikan terma perjanjian komersial. [48][49]

Dalam kenyataannya pada tarikh 3 Mei 2010, Kementerian Luar Malaysia berkata Pertukaran Surat 2009 memperuntukkan penubuhan kawasan susunan komersial bersama "menggabungkan blok ini", iaitu Blok CA1 dan CA2 yang baru dinamakan semula. [50]

Pada tarikh 21 September 2010, Surat Ikatan Pindaan kepada Perjanjian Perkongsian Pengeluaran asal untuk CA1 yang telah dimeterai pada tahun 2003, telah ditandatangani antara Syarikat Petroleum Negara Brunei di satu pihak, dan Petronas Carigali, anak syarikat Petroliam Nasional Berhad (Petronas) Malaysia dan Canam Brunei, anak syarikat milik penuh Murphy Oil Corporation. Surat Ikatan Pindaan itu adalah untuk mengubah perjanjian awal yang ditandatangani pada 2003 untuk memasukkan kedua-dua pihak baharu hasil daripada perjanjian komersial bersama dengan mengurangkan pegangan BHP Billiton kepada 22.5% daripada 25%, dan Hess daripada 15% kepada 13.5%. Ini membebaskan 10% kepentingan untuk diambil oleh pendatang baharu Petronas dan Canam Brunei. Baki 54% (turun daripada 60%) pegangan adalah milik Total, membolehkan ia meneruskan operasi di kawasan itu selepas menggantung aktiviti sejak 2003. [51]

Perjanjian Perkongsian Pengeluaran untuk CA2 telah ditandatangani pada tarikh 3 Disember 2010. Blok ini dikendalikan oleh konsortium PETRONAS Carigali Brunei Ltd (pengendali), Canam Brunei Oil Ltd. (Murphy), Shell Deep Water Borneo Ltd, ConocoPhillips & Diamond E&P BV (Mitsubishi).

Semasa perundingan Tahunan Brunei-Malaysia ke-15 yang diadakan pada tarikh 12 September 2011, Sultan Brunei Hassanal Bolkian dan Perdana Menteri Malaysia Najib Razak mengeluarkan kenyataan bersama yang mengisytiharkan bahawa Syarikat Petroleum Negara Brunei dan Petroliam Nasional Berhad (PETRONAS) akan bekerja. mengenai usaha sama di Blok N seluas 883 kilometer persegi Brunei Darussalam di bawah rangka kerja kontrak perkongsian pengeluaran, [52] manakala pengumuman selepas rundingan pemimpin Tahunan ke-16 menambah Blok Q seluas 1,115 kilometer persegi serta aktiviti hiliran.

Kedua-dua Blok N dan Q adalah blok yang diluar pesisir masuk yang terletak di perairan cetek timur Brunei dan merupakan tambahan kepada CA1 dan CA2 asal yang dipertikaikan. Perjanjian Perkongsian Pengeluaran yang dianugerahkan oleh PetroleumBRUNEI kepada PETRONAS Carigali Brunei Ltd dan Shell Deepwater Borneo Ltd untuk Blok N dan Q telah ditandatangani pada 8 Disember 2013 bersempena dengan Perundingan Tahunan Pemimpin Malaysia-Brunei ke-17 yang diadakan di Bandar Seri Begawan. Kedua-dua PETRONAS Carigali Brunei Ltd dan Shell Deepwater Borneo Ltd mempunyai kepentingan ekuiti 50:50 dalam blok masing-masing, di mana PETRONAS Carigali Brunei adalah pengendali Blok N manakala Shell Deepwater Brunei mengendalikan Blok Q. [53]

Pada majlis yang sama, Syarikat Gas dan Minyak Bumi PETRONAS menandatangani Ketua Perjanjian dengan Sekretariat Penyatuan Negara Brunei Darussalam ke arah memformalkan pengaturan penyatuan bagi padang NAG Barat Kinabalu Malaysia dan medan Panel Utara Maharajalela Brunei, dengan rundingan ditugaskan kepada Kumpulan Kerja Bersama Penyatuan Negara Brunei Darussalam dan PETRONAS. HOA akan membuka jalan bagi penyelesaian beberapa isu yang berkaitan dengan penyatuan dan pembangunan masa depan bidang yang mengangkang ini.

Kedua-dua pihak juga menandatangani satu lagi Ketua Perjanjian ke arah pengaturan sementara bagi pembangunan bersama padang Gumusut/Kakap Malaysia dan padang Geronggong/Jagus-Timur Brunei. HOA ada menetapkan parameter pembangunan bersama untuk ladang berdasarkan perkiraan pengeluaran dan perkongsian kos sementara sehingga persetujuan lanjut dicapai mengenai status ladang.

Kerjasama antara kedua-dua pihak diperluaskan kepada usaha melangkaui bekas wilayah yang dipertikaikan. Perjanjian juga telah ditandatangani untuk PetroleumBRUNEI untuk memperoleh 3% kepentingan dalam aset gas syal Kanada, PETRONAS dan kemudahan gas asli cecair (LNG) Kanada yang dicadangkan oleh PETRONAS. Sebagai sebahagian daripada transaksi itu, PetroleumBRUNEI telah bersetuju untuk membeli sebanyak 3% bahagian pengeluaran kemudahan LNG untuk sekurang-kurangnya 20 tahun. [54]

Lintasan sempadan[sunting | sunting sumber]

Berikut adalah lintasan sempadan utama ke Wilayah Sarawak, Malaysia, dengan nama-nama pusat pemeriksaan Brunei diikuti dengan pusat pemeriksaan Malaysia:

jalan raya[sunting | sunting sumber]

Brunei Malaysia Nota Koordinat geografi
jalan raya Pos sempadan Waktu pembukaan jalan raya Pos sempadan Waktu pembukaan
Sungai Tujoh, Belait 0600–0000 Lebuhraya Miri–Baram ( Laluan 1–82 ) Sungai Tujuh, Miri 0600–0000
Kuala Lurah, Brunei-Muara 0600–0000 Laluan 1–83 Tedungan, Limbang 0600–0000
Ujung Jalan, Daerah Temburong 0600–0000 Laluan 1–87 Pandaruan, Limbang 0600–0000 Lintasan melalui Jambatan Persahabatan Malaysia-Brunei merentasi Sungai Pandaruan
Labu, Temburong 0600–0000 Laluan 1–88 Mengkalap, Lawas, Limbang 0600–0000

Feri[sunting | sunting sumber]

Brunei Nota Koordinat geografi Malaysia Nota Koordinat geografi
Pelabuhan Waktu pembukaan Pelabuhan Waktu pembukaan
Terminal Feri Penumpang dan Kereta Serasa Terminal Feri Labuan (Jeti Penumpang dan Tanjakan RO-RO)

Lihat juga[sunting | sunting sumber]

Rujukan[sunting | sunting sumber]

  1. ^ name="CIA"
  2. ^ "Malaysia". CIA World Factbook. Dicapai pada 22 September 2020.
  3. ^ Haller-Trost, Renate (1994). The Brunei-Malaysian Dispute over Territorial and Maritime Claims in International Law. International Boundary Research Unit. m/s. 17. ISBN 1-897643-07-1.
  4. ^ "Agreement between the Government of Brunei and the Government of Sarawak regarding the boundary between the States of Brunei and Sarawak between the Belait and the Baram rivers from the sea coast to the Pagalayan Canal, signed by the British Resident, Brunei and H.D. Aplin (Resident, Fourth Division, Sarawak) dated the 25th of August 1931 covering a distance of 29.7km," quoted by Ahmad Fauzi Nordin.
  5. ^ "Agreement regarding the boundary between the State of Brunei and the State of Sarawak from the Pagalayan Canal to the Teraja Hills, signed by the British Resident, Brunei and the Resident, Fourth Division, Sarawak, dated the 4th of November, 1939, covering a distance of 43.6km" quoted in Ahmad Fauzi Nordin.
  6. ^ a b "Agreement between the Government of Brunei and the Government of Sarawak regarding the boundary between the States of Brunei and Sarawak between Limbang and Brunei from the coast to a point west of Bukit Gadong signed by the British Resident, Brunei and the Resident, Fifth Division, Sarawak dated the 24th of February 1933, covering a distance of 37.0km" quoted by Ahmad Fauzi Nordin.
  7. ^ name="1920 agreement"
  8. ^ "Agreement between Government of Brunei and the Government of Sarawak relating to the Pandaruan River and District signed by G.E. Cator (British Resident Burneit) and H.S.B. Johnson (Resident Fifth Division, Sarawak) dated the 4th of February, 1920 covering a distance of 78.0km," quoted inAhmad Fauzi, Nordin (2006). "Land and River Boundary Demarcation and Maintenance – Malaysia's Experience" (PDF). Dicapai pada 11 April 2008.
  9. ^ Text quoted from Haller-Trost, Renate (1994). The Brunei-Malaysian Dispute over Territorial and Maritime Claims in International Law. International Boundary Research Unit. m/s. 16. ISBN 1-897643-07-1.
  10. ^ "Agreement between the Government of Brunei and the Government of Sarawak regarding the boundary between the States of Brunei and Sarawak between Trusan and Temburong from the coast to Bukit Sagan signed by the British Resident, Brunei and the Resident, Fifth Division, Sarawak dated the 31st of October 1931, covering a distance of 19km" quoted in Ahmad Fauzi Nordin.
  11. ^ name="drop"
  12. ^ Hafizah Kamaruddin (17 March 2009). "Brunei Drops Territorial Claim Over Limbang". Bernama. Diarkibkan daripada yang asal pada 20 July 2009. Dicapai pada 17 March 2009.
  13. ^ name="drop2"
  14. ^ Leong Shen-li (17 March 2009). "Brunei drops claim over Limbang district, says Abdullah". The Star. Diarkibkan daripada yang asal pada 20 March 2009. Dicapai pada 17 March 2009.
  15. ^ name="18th consultation"
  16. ^ "Joint Statement on the 18th Annual Leaders' Consultation between Malaysia and Brunei Darussalam, Putrajaya, Malaysia, 3 November 2014". 3 November 2014. Diarkibkan daripada yang asal pada 8 November 2014. Dicapai pada 8 November 2014.
  17. ^ a b Online version available at the Commission's website.
  18. ^ Prescott, Victor; Schofield, Clive (2001). Undelimited Maritime Boundaries of the Asian Rim in the Pacific Ocean. International Boundary Research Unit. ISBN 978-1-897643-43-3.
  19. ^ Haller-Trost, Renate (1994). The Brunei-Malaysian Dispute over Territorial and Maritime Claims in International Law. International Boundary Research Unit. m/s. 42. ISBN 1-897643-07-1.
  20. ^ Section 2(1) of the Sarawak (Definition of Boundaries) Order in Council 1958
  21. ^ Section 2(1) of the North Borneo (Definition of Boundaries) Order in Council 1958 No 1517
  22. ^ Prescott, Victor; Schofield, Clive (2001). Undelimited Maritime Boundaries of the Asian Rim in the Pacific Ocean. International Boundary Research Unit. m/s. 6–8. ISBN 978-1-897643-43-3.
  23. ^ Dzurek, Daniel J.; Schofield, Clive (1996). The Spratly Islands Dispute: Who's on First?. International Boundary Research Unit. m/s. 45. ISBN 978-1-897643-23-5.
  24. ^ a b c d Hafizah Kamaruddin (17 March 2009). "Brunei Drops Territorial Claim Over Limbang". Bernama. Diarkibkan daripada yang asal pada 20 July 2009. Dicapai pada 17 March 2009.Hafizah Kamaruddin (17 March 2009). "Brunei Drops Territorial Claim Over Limbang". Bernama. Archived from the original on 20 July 2009. Retrieved 17 March 2009.
  25. ^ Kaur, Amarjit (February 1995). "The Babbling Brookes: Economic Change in Sarawak 1841–1946". Modern Asian Studies. Cambridge University Press. 29 (1): 65–109, 73. doi:10.1017/s0026749x00012634. ISSN 0026-749X.
  26. ^ "Malaysia". CIA World Factbook. Dicapai pada 22 September 2020."Malaysia". CIA World Factbook. Retrieved 22 September 2020.
  27. ^ "Agreement between Government of Brunei and the Government of Sarawak relating to the Pandaruan River and District signed by G.E. Cator (British Resident Burneit) and H.S.B. Johnson (Resident Fifth Division, Sarawak) dated the 4th of February, 1920 covering a distance of 78.0km," quoted inAhmad Fauzi, Nordin (2006). "Land and River Boundary Demarcation and Maintenance – Malaysia's Experience" (PDF). Dicapai pada 11 April 2008.Ahmad Fauzi, Nordin (2006). "Land and River Boundary Demarcation and Maintenance – Malaysia's Experience" (PDF). Working paper at International Symposium on Land and River Demarcation and Maintenance in Support of Borderland Development. Retrieved 11 April 2008.
  28. ^ Hadi DP Mahmud (19 December 2007). "Is Brunei's offshore Block J area really ours, or Malaysia's?". The Brunei Times. Diarkibkan daripada yang asal pada 27 February 2012. Dicapai pada 9 May 2010.
  29. ^ Leong Shen-li (17 March 2009). "Brunei drops claim over Limbang district, says Abdullah". The Star. Diarkibkan daripada yang asal pada 20 March 2009. Dicapai pada 17 March 2009.Leong Shen-li (17 March 2009). "Brunei drops claim over Limbang district, says Abdullah". The Star. Archived from the original on 20 March 2009. Retrieved 17 March 2009.
  30. ^ Nurbaiti Hamdan (20 March 2009). "Limbang border to be set". The Star. Diarkibkan daripada yang asal pada 18 July 2009. Dicapai pada 20 March 2009.
  31. ^ Azlan Othman (18 March 2009). "Brunei denies Limbang story". Borneo Bulletin. Diarkibkan daripada yang asal pada 21 March 2009. Dicapai pada 23 March 2009.
  32. ^ "Claims on Limbang Not Discussed, Says Brunei Foreign Minister". Bernama. 19 March 2009. Dicapai pada 24 March 2009.[pautan mati kekal]
  33. ^ name="rais"
  34. ^ Nurbaiti Hamdan (20 March 2009). "Limbang border to be set". The Star. Diarkibkan daripada yang asal pada 18 July 2009. Dicapai pada 20 March 2009.Nurbaiti Hamdan (20 March 2009). "Limbang border to be set". The Star. Archived from the original on 18 July 2009. Retrieved 20 March 2009.
  35. ^ Masli, Ubaidillah (17 March 2009). "Brunei drops all claims to Limbang". The Brunei Times. Diarkibkan daripada yang asal pada 12 July 2014. Dicapai pada 23 August 2013.
  36. ^ "Sultanate - News | Negara Brunei Darussalam | Brunei denies Limbang story".
  37. ^ "Press Release on the Signing of the Memorandum of Understanding between the Government of Malaysia and the Government of Brunei Darussalam on the Process for the Joint Demarcation and Survey of the Land Boundary". 19 March 2012. Dicapai pada 8 November 2014.
  38. ^ "Joint Statement on the 16th Annual Leaders' Consultation between Malaysia and Brunei Darussalam, Putrajaya, Malaysia, 4 September 2012". 4 September 2012. Diarkibkan daripada yang asal pada 27 November 2012. Dicapai pada 22 June 2013.
  39. ^ a b "Joint Statement on the 18th Annual Leaders' Consultation between Malaysia and Brunei Darussalam, Putrajaya, Malaysia, 3 November 2014". 3 November 2014. Diarkibkan daripada yang asal pada 8 November 2014. Dicapai pada 8 November 2014."Joint Statement on the 18th Annual Leaders' Consultation between Malaysia and Brunei Darussalam, Putrajaya, Malaysia, 3 November 2014". 3 November 2014. Archived from the original on 8 November 2014. Retrieved 8 November 2014.
  40. ^ "Joint Statement on the 22nd Annual Leaders' Consultation between the Honorable Tun Dr Mahathir Mohamad, Prime Minister of Malaysia and His Majesty Sultan Haji Hassanal Bolkiah Mu'izzaddin Waddaulah, Sultan And Yang Di-Pertuan Of Brunei Darussalam in Putrajaya, Malaysia on 5 March 2019". 5 March 2019. Dicapai pada 2 July 2019.
  41. ^ Goh De No (23 April 2010). "Brunei may soon start drilling in Blocks J and K". The Brunei Times. Diarkibkan daripada yang asal pada 2 May 2010. Dicapai pada 7 May 2010.
  42. ^ "Abdullah Says Cabinet Approved Boundary Pact With Brunei". Bernama. 30 April 2010. Diarkibkan daripada yang asal pada 22 June 2011. Dicapai pada 30 April 2010.
  43. ^ "Pak Lah refutes claims it was a deal with Brunei in 'exchange' for Limbang". The Star. 1 May 2010. Diarkibkan daripada yang asal pada 2 May 2010. Dicapai pada 1 May 2010.
  44. ^ "Murphy Oil Corporation announces termination of production sharing contracts for Blocks L and M in Malaysia". 21 April 2010. Dicapai pada 9 May 2010.
  45. ^ "Petronas: M'sia, Brunei to jointly develop 2 oil-rich areas". The Star. 1 May 2010. Diarkibkan daripada yang asal pada 3 May 2010. Dicapai pada 1 May 2010.
  46. ^ "Ministry: Two oil-rich blocks claimed by Malaysia now Brunei's". The Star. 4 May 2010. Diarkibkan daripada yang asal pada 4 May 2010. Dicapai pada 5 May 2010.
  47. ^ Online version of the Malaysia-Vietnam joint submission is available at the Commission on the Limits of the Continental Shelf website.
  48. ^ name="thestar.com.my"
  49. ^ "Petronas: M'sia, Brunei to jointly develop 2 oil-rich areas". The Star. 1 May 2010. Diarkibkan daripada yang asal pada 3 May 2010. Dicapai pada 1 May 2010."Petronas: M'sia, Brunei to jointly develop 2 oil-rich areas". The Star. 1 May 2010. Archived from the original on 3 May 2010. Retrieved 1 May 2010.
  50. ^ "Press Release: The Exchange of Letters between YAB Dato' Seri Abdullah Haji Ahmad Badawi, Prime Minister of Malaysia, and His Majesty Sultan Haji Hassanal Bolkiah Mu'izzaddin Waddaulah". 3 May 2010. Diarkibkan daripada yang asal pada 22 May 2011. Dicapai pada 9 May 2010.
  51. ^ Goh De No (24 March 2011). "Bright future ahead with CA1, CA2". The Brunei Times. Diarkibkan daripada yang asal pada 23 January 2016. Dicapai pada 22 June 2013.
  52. ^ "Joint Statement on the 15th Annual Leaders' Consultation between Brunei Darussalam and Malaysia". 12 September 2011. Diarkibkan daripada yang asal pada 24 June 2013. Dicapai pada 22 June 2013.
  53. ^ "Press Release: Petronas And Brunei Petroleum Authorities Sign Agreements For Mutual Benefit". 9 December 2013. Dicapai pada 11 April 2015.
  54. ^ "Sultanate to acquire 3% shale stake". The Brunei Times. 10 December 2013. Diarkibkan daripada yang asal pada 16 April 2015. Dicapai pada 11 April 2015.
Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Sempadan_Malaysia–Brunei&oldid=5746960"