Limau: Perbezaan antara semakan

Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Layar sejarah secara interaktif
← Suntingan sebelumnyaSuntingan berikutnya →
Kandungan dihapus Kandungan ditambah
VisualWikiteks
Baris 46: Baris 46:
==Huraian==
==Huraian==
[[File:Citrus fruits.jpg|thumb|left|Slices of various citrus fruits|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Citrus_fruits.jpg]]
[[File:Citrus fruits.jpg|thumb|left|Slices of various citrus fruits|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Citrus_fruits.jpg]]
[[File:Citrus paradisi (Grapefruit, pink) white bg.jpg|thumb|left|[[Limau gedang]]]]
===Pokok===
===Pokok===
Pokok limau terdapat dalam bentuk pokok renek besar ke pohon bersaiz kecil ke sederhana yang mencapai ketinggian 5–15 m, dengan pucuk [[duri|berduri]] dan daun-daun [[malar hijau]] bertepi sekata yang tersusun berselang-selang. [[Bunga|Bunganya]] tumbuh secara sekuntum-sekuntum ataupun [[Bulir|berbulir-bulir]] kecil. Setiap kuntum bunganya berdiameter 2–4 cm, berkelopak putih lima (jarang sekali empat) dengan banyak [[stamen]]. Bunga limau biasanya berbau kuat.
Pokok limau terdapat dalam bentuk pokok renek besar ke pohon bersaiz kecil ke sederhana yang mencapai ketinggian 5–15 m, dengan pucuk [[duri|berduri]] dan daun-daun [[malar hijau]] bertepi sekata yang tersusun berselang-selang. [[Bunga|Bunganya]] tumbuh secara sekuntum-sekuntum ataupun [[Bulir|berbulir-bulir]] kecil. Setiap kuntum bunganya berdiameter 2–4 cm, berkelopak putih lima (jarang sekali empat) dengan banyak [[stamen]]. Bunga limau biasanya berbau kuat.

Semakan pada 18:03, 8 April 2020

Limau
Oren (kultivar Citrus × sinensis)
Pengelasan saintifik
Alam:
Plantae
(tanpa pangkat):
Angiosperma
(tanpa pangkat):
Eudicots
(tanpa pangkat):
Rosids
Order:
Sapindales
Keluarga:
Rutaceae
Subkeluarga:
Aurantioideae
Tribus:
Citreae
Genus:
Citrus

Spesies dan kacukan

Spesies utama:
Citrus maxima – Limau bali
Citrus medica – Citron
Citrus micrantha – Papeda
Citrus reticulata – Limau mandarin

Kacukan utama:
Citrus × aurantiifolia – Limau nipis
Citrus × aurantium – Oren pahit
Citrus × latifolia – Limau Parsi
Citrus × limon – Lemon
Citrus × limonia – Rangpur
Citrus × paradisi – Limau gedang
Citrus × sinensis – Oren (limau manis)
Citrus × tangerina – Tangerin
Lihat juga spesies dan kacukan lain di bawah

Sinonim

Eremocitrus
Microcitrus
dan rujuk teks

Limau atau jeruk merupakan istilah am dan genus (Citrus) bagi serumpun tumbuhan berbunga dalam keluarga Rutaceae. Kaji selidik baru-baru mendapati bahawa limau mungkin berasal dari sekitar Australia, New Caledonia dan New Guinea.[1] Sesetengah penyelidik percaya bahawa limau berasal dari suatu tempat di Asia Tenggara yang bersempadan dengan India timur laut, Myanmar dan wilayah Yunnan di China,[2][3][4] malah tempat inilah dipercayai sebagai asal-usul jenis limau komersial seperti oren, mandarin dan lemon. Pertanian buah limau diperluas sejak zaman purbakala; antara contoh terbaik ialah oren, lemon, limau gedang dan limau nipis.

Nama

Perkataan "limau" dalam bahasa Melayu berasal daripada bahasa Bahasa Melayu-Polinesia Barat iaitu *limaw yang sama maksudnya, malah seasal dengan limo yang terdapat dalam bahasa Jawa, Bali dan Sasak dan juga lebih kurang sama maksudnya.[5] Boleh jadi bahawa perkataan "limau" berkongsi asal-usul dengan nimbū dalam bahasa Sanskrit yang bermaksud limau; limau dan nimbū juga dihujahkan sebagai diserap ke dalam bahasa Parsi (dalam bentuk لیمو līmū), Arab (ليمون laymūn), Portugis (lima, limão) dan Inggeris (lemon, lime).[6]

Nama genus Citrus pula berasal daripada bahasa Latin, yang mana ia memaksudkan tumbuhan yang digelar mata kerbau (C. medica) atau sejenis pokok konifer (Thuja). Nampaknya ia ada pertalian dengan perkataan Yunani Kuno iaitu κέδρος (kédros) yang bermaksud pokok araz. Ini mungkin berpunca daripada keseirasan bau daun dan buah limau dengan araz.[7]

Taksonomi

Taksonomi dan sistematik genus limau adalah rumit. Jumlah sebenar spesies semula jadinya tidak jelas kerana banyak spesies yang diberi nama ialah kacukan yang dibiakkan secara klon melalui benih (secara apomiksis), malah terdapat bukti genetik bahawa sesetengah spesies biak baka tulen yang liar adalah berketurunan kacukan.[8]

Limau tani mungkin terbit daripada tiga ke empat spesies leluhur. Kajian terbaru mendapati bahawa hanya tiga jenis buah limau adalah asli iaitu mata kerbau, bali dan mandarin, sementara semua jenis limau yang lain tercipta melalui pengacukan semula jadi mahupun buatan.[9] Antara jenis kacukan semula jadi mahupun tanaman ialah buah-buahan yang bernilai komersial tinggi seperti oren, gedang, lemon, nipis, kesturi dan sesetengah tangerin.

Huraian

Slices of various citrus fruits
Limau gedang

Pokok

Pokok limau terdapat dalam bentuk pokok renek besar ke pohon bersaiz kecil ke sederhana yang mencapai ketinggian 5–15 m, dengan pucuk berduri dan daun-daun malar hijau bertepi sekata yang tersusun berselang-selang. Bunganya tumbuh secara sekuntum-sekuntum ataupun berbulir-bulir kecil. Setiap kuntum bunganya berdiameter 2–4 cm, berkelopak putih lima (jarang sekali empat) dengan banyak stamen. Bunga limau biasanya berbau kuat.

Buah

Buah limau merupakan hesperidium, iaitu suatu beri khusus yang berbentuk globos (bola) atau memanjang (bujur), dengan kulit liat yang dipanggil perikarpa. Panjangnya 4–30 cm dengan diameter 4–20 cm. Lapisan perikarpa yang paling luar ialah "eksokarpa" yang dipanggil flavedo ataupun umum dikenali sebagai zest. Lapisan tengah perikarpa ialah mesokarpa yang terdiri daripada "albedo" yang putih dan mampung. Lapisan yang paling dalamnya ialah endokarpa. Isi buah limau terdiri daripada ulas-ulas, dan di dalam ruang setiap ulas ialah lokul yang berisi vesikel jus atau "pulpa". Di celah-celah ulas adalah "rerambut" seakan tali yang menjangkau dari endokarpa ke lokul untuk menyalurkan zat kepada buah.[10][11]

Buah limau terkenal dengan bau harumannya yang berpunca antara lainnya daripada bahan flavonoid dan limonoid (jenis-jenis terpena) yang terkandung dalam kulit, malah kebanyakannya berisi jus. Jus limau mengandungi banyak asid sitrik yang merupakan punca rasa pedarnya yang tersendiri. Genus Citrus tinggi nilai ekonominya kerana banyak spesiesnya yang ditanam untuk buahnya yang boleh dimakan bulat-bulat, diperah jusnya ataupun diawet dalam marmalad atau jeruk.

Limau ialah sumber vitamin C dan flavonoid yang bagus. Flavonoidnya ialah pelbagai jenis flavanon and flavon.[12]

Senarai jenis limau

Genus Citrus dikatakan berasal dari Asia Tenggara. Sebelum dipertanikan oleh manusia, hanya terdapat beberapa spesiesnya, iaitu:

Kacukan dan kultivar

Disusun mengikut keturunan. Setiap kacukan ialah hasil daripada (sekurang-kurangnya) dua spesies induk, maka ia tersenarai banyak kali.

Asas Citrus maxima

  • Amanatsu, natsumikan – Citrus ×natsudaidai (C. maxima × unknown)
  • Cam sành – (C. reticulata × C. ×sinensis)
  • Limau gedang – Citrus ×paradisi (C. maxima × C. ×sinensis)
  • Imperial lemon – (C. ×limon × C. ×paradisi)
  • Kinnow – (C. ×nobilis × C. ×deliciosa)
  • Kiyomi – (C. ×sinensis × C. ×unshiu)
  • Lemon – (mungkin C. maxima × C. medica)
  • Minneola tangelo – (C. reticulata × C. ×paradisi)
  • Orangelo, Chironja – (C. ×paradisi × C. ×sinensis)
  • Oroblanco, Sweetie – (C. maxima × C. ×paradisi)
  • Oren (limau manis) – Citrus ×sinensis (mungkin C. maxima × C. reticulata)
  • Tangelo – Citrus ×tangelo (C. reticulata × C. maxima or C. ×paradisi)
  • Tangor – Citrus ×nobilis (C. reticulata × C. ×sinensis)
  • Ugli – (C. reticulata × C. maxima or C. ×paradisi)

Asas Citrus medica

  • Tangan Buddha – Citrus medica var. sarcodactylus, limau berjejari.
  • Jenis mata kerbau berpulpa masam – Diamante, Florentine, Yunani dan Balady
  • Jenis mata kerbau berpulpa manis – Corsica dan Maghribi
  • Etrog, serumpun kultivar mata kerbau yang digunakan untuk upacara Yahudi tradisional
  • Fernandina – Citrus ×limonimedica (mungkin (C. medica × C. maxima) × C. medica)
  • Lemon Ponderosa – (mungkin (C. medica × C. maxima) × C. medica)
  • Lemon – (mungkin C. medica × C. maxima)
  • Lumia - kacukan lemon berbentuk pear, (mungkin C. medica x C. limon)
  • Rhobs el Arsa – "roti kebun", kacukan mata kerbau dengan lemon asal Maghribi
  • Mata kerbau Yaman – mata kerbau sejati tanpa pulpa.

Asas Citrus reticulata

  • Oren Bergamot – Citrus ×aurantium ssp. bergamia atau Citrus ×bergamia
  • Oren pahit, oren Seville – Citrus ×aurantium
  • Oren darah – Kultivar Citrus ×sinensis
  • Calamondin, Calamansi – (Citrus reticulata × Citrus japonica)
  • Cam sành – (C. reticulata × C. ×sinensis)
  • Chinotto – Citrus ×aurantium var. myrtifolia or Citrus ×myrtifolia
  • ChungGyun – Kultivar Citrus reticulata
  • Clementine – Citrus ×clementina
  • Cleopatra Mandarin – Citrus ×reshni
  • Siranui – Citrus reticulata cv. 'Dekopon' (ChungGyun × Ponkan)
  • Daidai – Citrus ×aurantium var. daidai or Citrus ×daidai
  • Limau gedang – Citrus ×paradisi (C. maxima × C. ×sinensis)
  • Hermandina – Citrus reticulata cv. 'Hermandina'
  • Imperial lemon – ((C. maxima × C. medica) × C. ×paradisi)
  • Kinnow, Wilking – (C. ×nobilis × C. ×deliciosa)
  • Kiyomi – (C. sinensis × C. ×unshiu)
  • Laraha – C. ×aurantium ssp. currassuviencis
  • Mediterranean mandarin, Willow Leaf – Citrus ×deliciosa
  • Lemon Meyer, Lemon Lembah – Citrus ×meyeri ((C. maxima × C. medica) × C. ×paradisi or C. ×sinensis)
  • Michal mandarin – Citrus reticulata cv. 'Michal'
  • Mikan, Satsuma – Citrus ×unshiu
  • Naartjie – (C. reticulata × C. nobilis)
  • Mandarin Nova, Clemenvilla
  • Orangelo, Chironja – (C. ×paradisi × C. ×sinensis)
  • Oroblanco, Sweetie – (C. maxima × C. ×paradisi)
  • Ponkan – Citrus reticulata cv. 'Ponkan'
  • Rangpur, Lemanderin, Mandarin Lime – Citrus ×limonia ((C. reticulata × C. maxima) × C. medica)
  • Oren (limau manis) – Citrus ×sinensis (mungkin C. maxima × C. reticulata)
  • Tangelo – Citrus ×tangelo (C. reticulata × C. maxima or C. ×paradisi)
  • Tangerine – Citrus ×tangerina
  • Tangor – Citrus ×nobilis (C. reticulata × C. ×sinensis)
  • Ugli – (C. reticulata × C. maxima or C. ×paradisi)
  • Yuzu – Citrus ×junos (C. reticulata × C. ×ichangensis)

Rujukan

  1. ^ Liu, Y.,Heying, E., Tanumihardjo, S. 2012 "History, Global Distribution, and Nutritional Importance of Citrus Fruits" Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety 11:6
  2. ^ Frederick Gmitter and Xulan Hu, 1990. The possible role of Yunnan, China, in the origin of contemporary Citrus species (Rutaceae). Economic Botany 44(2):267–277 [1]
  3. ^ United Nations Conference on Trade and Development. Market Information in the Commodities Area: Citrus fruits [2]
  4. ^ Rainer W. Scora, 1975. On the history and origin of citrus. Bulletin of the Torrey Botanical Club 102(6):369–375 [3]
  5. ^ "*limaw — lime, citrus fruit". Blust's Austronesian Comparative Dictionary. Dicapai pada 2015-01-19.
  6. ^ Blench, Roger (2008). "A history of fruits on the Southeast Asian mainland" (PDF). Occasional Paper 4: Linguistics, Archaeology and the Human Past. Cambridge, UK: Kay Williamson Educational Foundation: 120. Dicapai pada 2015-01-19.
  7. ^ Spiegel-Roy, Pinchas; Eliezer E. Goldschmidt (1996). Biology of Citrus. Cambridge University Press. m/s. 4. ISBN 978-0-521-33321-4.
  8. ^ Nicolosi et al. (2000)
  9. ^ Citron Cultivation, Production and Uses in the Mediterranean Region
  10. ^ Citrus fruit diagram
  11. ^ The Free Dictionary: "Lith"
  12. ^ "Flavonoid Composition of Fruit Tissues of Citrus Species". Cite journal requires |journal= (bantuan)
  13. ^ a b c GRIN. "Species list in GRIN for genus Citrus". Taxonomy for Plants. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland: USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Dicapai pada Jan 6, 2011.
Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Limau&oldid=4760954"